Η διάσχιση του Ρουβίκωνα μεταξύ ιστορίας και φαντασίας.
Σύμφωνα με το Ρωμαίο ιστορικό Σουητώνιο, ο μελλοντικός δικτάτορας της Ρώμης έκανε μια παύση στη γέφυρα του ποταμού, αναφωνώντας “alea jacta est”, τουτέστιν “ο κύβος ερρίφθη”. Πόση ιστορική αλήθεια περιέχεται σε αυτά τα περιστατικά ωστόσο;
Ο Ρουβίκωνας έχει συνδεθεί αφενός με τη γνωστή έκφραση που δηλώνει πράξη με αμετάκλητα αποτελέσματα, αφετέρου στα καθ’ ημάς με τη γνωστή αντιεξουσιαστική συλλογικότητα της οποίας οι παρεμβάσεις -των οποίων τη χρησιμότητα δε θα σχολιάσουμε εδώ- προκαλούν αναφυλαξία σε φιλελέ κι εσχάτως και σε κυβερνητικές δημοκρατικές δυνάμεις. Έτσι λίγοι θα θυμούνται ότι σαν σήμερα πριν 2067 χρόνια τοποθετείται η περίφημη διάβαση αυτού του παντελώς άσημου κατά τα άλλα ποταμού νότια της Ραβένας από τον Ιούλιο Καίσαρα. Σύμφωνα με το Ρωμαίο ιστορικό Σουητώνιο, τότε ήταν που ο μελλοντικός δικτάτορας της Ρώμης έκανε μια παύση στη γέφυρα του ποταμού, αναφωνώντας “alea jacta est“, τουτέστιν “ο κύβος ερρίφθη”. Πόση ιστορική αλήθεια περιέχεται σε αυτά τα περιστατικά ωστόσο;
Χειρόγραφο του 15ου αιώνα απεικονίζει τον Καίσαρα κατά τη διάσχιση του ρουβίκωνα
O Καίσαρας είχε διοριστεί κυβερνήτης μιας περιοχής που εκτεινόταν από τη νότια Γαλατία ως το Ιλλυρικό, δεν περιλάμβανε όμως την κυρίως Ιταλία. Καθώς έληγε η θητεία του, η ρωμαϊκή σύγκλητος διέταξε τον Καίσαρα να διαλύσει το στρατό του και να επιστρέψει στη Ρώμη. Η διάβαση του Ρουβίκωνα, τότε βόρειου συνόρου της Ιταλίας στις 10 Γενάρη 49 π.Χ από τον Καίσαρα και την 13η Λεγεώνα, ισοδυναμούσε με στάση και κήρυξη πολέμου στη ρωμαϊκή σύγκλητο.
Τι συνέβη όμως στην πραγματικότητα; Ο ιστορικός της κλασικής αρχαιότητας Robert Morstein–Marx παρατηρεί τα εξής: “Αν διαβάσουμε προσεχτικά την ιστορία, θα ανακαλύψουμε ότι υπονομεύει σε τρομαχτικό βαθμό πολλά στοιχεία της εικόνας που έχουμε στο μυαλό μας του Καίσαρα να διασχίζει το Ρουβίκωνα”. Σύμφωνα με τον ιστορικό, ο επικός ποιητής Λουκανός ήταν εκείνος που χρειαζόταν το λογοτεχνικό εύρημα του Καίσαρα να στοχάζεται στην άκρη του Ρουβίκωνα. Συνεπώς, ο ποιητής χρησιμοποίησε τη γεωγραφία για να δώσει στον Καίσαρα χρόνο στοχασμού πάνω στους νόμους που παρέβαινε περνώντας στην Ιταλία. Στο μεταγενέστερο έργο του Pharsalia, ο Λουκιανός σημειώνει: “Τώρα στην άκρη του Ρουβίκωνα είδε/στο πρόσωπο η πιο θλιμμένη σα φάντασμα όψη/την εικόνα της χώρας του να τρέμει”. Πολλοί ιστορικοί πιθανόν αξιοποίησαν τον αυτόπτη μάρτυρα του γεγονότος, Γάιο Ασίνιο Πολλίωνα (76 π.Χ-4 μ.Χ), που ήταν μαζί με τον Καίσαρα κατά τη διάβαση του ποταμού.
Η θέση του Ρουβίκωνα στο χάρτη σήμερα
Ωστόσο είναι πιθανό πως ο Πολλίων όξυνε τη δραματικότητα της στιγμής όταν την περιέγραφε 20 χρόνια αργότερα. Ο Morstein–Marx σημειώνει: “Αν προσέξουμε καλά την ιστορία, δε λέει τίποτε για πλατσουρίσματα στα ρηχά του ποταμού… Ο Καίσαρας έκανε το μακρύ ταξίδι άνω των 30 μιλίων από τη Ραβένα στο Ρίμινι, όχι πάνω σε άσπρο άλογο, αλλά με άμαξα και μάλιστα τη νύχτα”. Πράγματι, στρατεύματα είχαν ήδη σταλεί προπορευόμενα και είχαν διασχίσει το ποτάμι, ρίχνοντας τον κύβο νωρίτερα. Πριν τον Σουητώνιο εξάλλου, ο οποίος γεννήθηκε πάνω από έναν αιώνα μετά τα γεγονότα, η εν λόγω έκφραση ήταν παντελώς άγνωστη στη λατινική γραμματεία. Δεν υπάρχει εν τέλει αμφιβολία πως ο Καίσαρας διέσχισε το Ρουβίκωνα, ωστόσο τα περί στοχαστικού δισταγμού και κύβων που πέφτουν είναι μάλλον δραματοποιήσεις συγχρόνων και μεταγενέστερων συγγραφέων, δραματοποιήσεις που κατόρθωσαν να γίνουν πιο γνωστές από το πραγματικό περιστατικό που τις ενέπνευσε. Η περίοδος των ρωμαϊκών εμφυλίων (85π.Χ-30π.Χ) μπορεί να ξεχάστηκε εκτός της στενής κάστας των ιστορικών της κλασικής αρχαιότητας, ο Ρουβίκωνας και οι κύβοι του όμως θα είναι αναμφίβολα μαζί μας για απροσδιόριστα μεγάλο διάστημα στο μέλλον.
Εικόνες και στοιχεία αντλήθηκαν από το άρθρο της ιστορικού Sarah Bond στην ιστοσελίδα του Forbes:
