Η Κομιντέρν (Κομμουνιστική Διεθνης) μέσα από τα ιστορικά ντοκουμέντα – Μέρος 6ο

Δείτε τα προηγούμενα μέρη εδώ.

Προς την αυτοδιάλυση

Οι αποφάσεις του εβδόμου συνεδρίου εφαρμόστηκαν από τα τμήματα της Κομιντέρν αμέσως μετά το συνέδριο. Ιστορικά παραδείγματα εφαρμογής των αποφάσεων του εβδόμου συνεδρίου είναι το Γαλλικό και το Ισπανικό.

Στην Ισπανία το κομμουνιστικό κόμμα είχε συγκροτήσει το λαϊκό μέτωπο μαζί με άλλες δυνάμεις το 1936. Στις εκλογές που έγιναν τις αρχές του ίδιου χρόνου το λαϊκό μέτωπο κέρδισε την πλειοψηφία και συγκρότησε κυβέρνηση. Το Ισπανικό κόμμα αρχικά δεν συμμετείχε στην κυβέρνηση, αλλά στήριζε τις αποφάσεις, ακολουθώντας την συμβουλή του Στάλιν να αποφύγει την συμμετοχή75. Στον εμφύλιο πόλεμο που ξέσπασε στη συνέχεια το κόμμα έλαβε μέρος στην κυβέρνηση μέχρι τον Ιούνιο του 1938, όταν ακολούθησε ξανά την συμβουλή του Στάλιν για αποχώρηση από την κυβέρνηση76. Το Ισπανικό παράδειγμα αποδεικνύει ότι τον φασισμό δεν μπορεί να τον σταματήσει μία κυβέρνηση. Αν και στην Ισπανία ακολούθησε ένοπλη πάλη για το τσάκισμα του φασισμού διαπράχθηκαν σημαντικά πολιτικά λάθη. Από τη στάση του ο Στάλιν, φαίνεται ότι διαφωνούσε με τη λογική της κυβέρνησης λαϊκού μετώπου. Ενώ φαίνεται από τη στάση του κόμματος στην Ισπανία, ότι καταλάβαινε έως ένα βαθμό τις συμβουλές που δέχονταν από το Στάλιν.

Στην Γαλλία το κομμουνιστικό κόμμα είχε συγκροτήσει το λαϊκό μέτωπο το 1934 (αν και εμπλουτίστηκαν το 1935, οι αποφάσεις του εβδόμου συνεδρίου γενικά στηρίχθηκαν στην πείρα της Γαλλίας που είχε αναπτυχθεί ένα χρόνο πριν το συνέδριο με βάσει τις οδηγίες του Δημητρόφ, οι οποίες ήταν στην λογική του γράμματος του 1934 προς τον Στάλιν). Το λαϊκό μέτωπο κέρδισε την πλειοψηφία στις εκλογές του 1936 χρόνια οδηγώντας στην συγκρότηση της κυβέρνηση Μπλουμ. Το Γαλλικό κόμμα το Μάρτιο του 1938 ζήτησε την άποψη της Μόσχας σε σχέση με κυβερνητικά ζητήματα, λαμβάνοντας συμβουλή από το Στάλιν, που πρότεινε αποχώρηση από την κυβέρνηση77. Ένα χρόνο αργότερα (Απρίλη 1939) ζήτησε ξανά την άποψη της Μόσχας πάλι για κυβερνητικά ζητήματα, λαμβάνοντας απάντηση από το Στάλιν, που έλεγε ότι το ίδιο το κόμμα έπρεπε να αποφασίσει για την τύχη του78. Το Γαλλικό παράδειγμα απέδειξε ότι μία τέτοια κυβέρνηση αν και απέτρεψε την άνοδο του φασισμού (προσωρινά μονάχα), δεν μπόρεσε να εμποδίσει την αντιλαϊκή πολιτική, όπως απέδειξε η υπογραφή της “Συμφωνίας του Μονάχου”. Από τη στάση του ο Στάλιν, φαίνεται ότι διαφωνούσε με τη λογική της κυβέρνησης λαϊκού μετώπου. Ενώ φαίνεται από τη στάση του κόμματος στην Γαλλία, ότι δεν καταλάβαινε τις συμβουλές του Στάλιν, γεγονός που φαίνεται από την στάση του, απέναντι στις συμβουλές που του έστελνε.

Εδώ αξίζει να αναφερθεί ότι με τη συμφωνία του Μονάχου, παραδίδονταν το Σουδητικό τμήμα της Τσεχοσλοβακίας στην Γερμανία. Επίσης αξίζει να αναφερθεί ότι για τον πραξικόπημα του Κορνίλοφ το καλοκαίρι του 1917, ο Λένιν έλεγε ότι ο λαός και οι Μπολσεβίκοι δεν έπρεπε να στηρίξουν την κυβέρνηση Κερένσκι, αλλά αρχικά να τσακίσουν του πραξικοπηματίες και στη συνέχεια τους κυβερνητικούς, κατακτώντας την εξουσία79.

Πάντως ακόμη και ο ίδιος ο Δημητρόφ το Σεπτέμβρη του 1936, αναρωτιόνταν για την αντιπαραγωγικότητα των αποφάσεων, απάντηση η οποία βρίσκονταν στις ίδιες τις αποφάσεις  (απάντηση του Μολότοφ)80. Το γεγονός αυτό έχει σημασία καθώς οι αμφιβολίες για την πολιτική που είχε χαραχτεί, ήταν αυτές που λογικά τον οδήγησαν να ακολουθήσει τις οδηγίες του Στάλιν εν’ όψει του πολέμου. Οι οδηγίες ήρθαν το Σεπτέμβρη του 1939 και πάνω-κάτω έλεγαν τα εξής:

“Επαναλαμβάνονταν τα λόγια του Στάλιν ότι ο πόλεμος μετέβαλε την κατάσταση: Ο διαχωρισμός των κεφαλαιοκρατικών χωρών σε φασιστικές και δημοκρατικές έχασε το παλιό του νόημα, γι’ αυτό και πρέπει να αλλάξει η τακτική. Σε όλες τις χώρες τα κομμουνιστικά κόμματα πρέπει να ξεσηκωθούν εναντίον του πολέμου, να ξεσκεπάσουν τον ιμπεριαλιστικό χαρακτήρα του… Αντί για τα συνθήματα περί ενιαίου Μετώπου και ενιαίου Λαϊκού Μετώπου ρίχτηκε το σύνθημα του ενιαίου Λαϊκού Μετώπου από τα κάτω”81. Η στροφή αυτή της Κομιντέρν δημοσιεύτηκε σε ένα ένα άρθρο του Δημητρόφ με τον τίτλο “ο πόλεμος και η εργατική τάξη των κεφαλαιοκρατικών χωρών” (Νοέμβρης 1939), που συντάχθηκε με βάσει τις νέες αποφάσεις και διορθώθηκε με βάση αυτές από τους Στάλιν, Ζντάνοφ και Μολότοφ82. Χαρακτηριστικό σημείο αυτών των οδηγιών από το άρθρο έλεγε τα εξής: “Στην παρούσα κατάσταση, η ενότητα της εργατικής τάξης μπορεί και πρέπει να επιτευχθεί από κάτω….στην πάλη ενάντια στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο και τον καπιταλισμό”83. Από τα παραπάνω φαίνεται ότι ο Στάλιν όχι μόνο δεν συμφωνούσε με τις αποφάσεις του εβδόμου συνεδρίου, αλλά συνέβαλλε και στην στροφή της Κομιντέρν πριν την αυτοδιάλυση.

Ωστόσο αυτές οι οδηγίες σε γενικές γραμμές δεν υλοποιήθηκαν. Πολλά κομμουνιστικά κόμματα (όπως το δικό μας), είτε δεν έλαβαν ποτέ αυτές τις οδηγίες (γιατί είχαν χάσει την επαφή με την Κομιντέρν λόγω του πολέμου), είτε διότι είχαν χαράξει και είχαν ακολουθήσει τη δική τους γραμμή πάλης.

Υπό αυτές τις συνθήκες το Προεδρείο της Εκτελεστικής Επιτροπής της Κομιντέρν αποφάσισε την αυτοδιάλυση της στις 15 Μάη 1943. Χαρακτηριστικά έλεγε: “Η Κομμουνιστική Διεθνής ως καθοδηγητικό κέντρο της διεθνούς εργατικούς κινήματος και το Προεδρείο της Εκτελεστικής Επιτροπής της Κομμουνιστικής Διεθνούς, υπό τις συνθήκες Παγκοσμίου Πολέμου δεν μπόρεσε να συγκαλέσει το συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς, υποβάλλει την ακόλουθη πρόταση επικύρωσης από τα τμήματα της Κομμουνιστικής Διεθνούς”84.

Με το τέλος του Β’ παγκοσμίου πολέμου και την νίκη της ΕΣΣΔ στο Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμου που διεξήγαγε, η ανάγκη για διεθνές καθοδηγητικό κέντρο ήρθε στο προσκήνιο. Έτσι το 1947 σχηματίστηκε υπό την ηγεσία του Στάλιν85 η Κομινφόρμ (Κομμουνιστικό Γραφείο Πληροφοριών), σε μία πρώτη προσπάθεια να καλυφθεί το κενό που άφησε η αυτοδιάλυση της Κομιντέρν. Ιδρύθηκε στις 5 Οκτωβρίου 1947 έπειτα από συνδιάσκεψη μεταξύ κομμουνιστικών κομμάτων, προσπαθώντας να αντιμετωπίσει την επιζήμια διαίρεση που είχε προκαλέσει στο διεθνές κομμουνιστικό κίνημα η αυτοδιάλυση της Κομιντέρν και με σκοπό να καλύψει τις ανάγκες συντονισμού και ανταλλαγής πείρας μεταξύ τους86. Μάλιστα η πρώτη συνδιάσκεψη έκανε ένα μεγάλο βήμα καθορίζοντας την διαίρεση του κόσμου ανάμεσα στο ιμπεριαλιστικό στρατόπεδο των καπιταλιστικών χωρών και το αντι-ιμπεριαλιστικό στρατόπεδο της ΕΣΣΔ και των Λαϊκών Δημοκρατιών87.

Ο Στάλιν και η μεταπολεμική στρατηγική

Παρόλο που το κείμενο έχει ως κύριο θέμα την ιστορία της Κομιντέρν, θα γίνει με ορισμένα παραδείγματα, μία αναφορά στην στρατηγική του κομμουνιστικού κινήματος, σε σχέση με την συμμετοχή των κομμουνιστικών κομμάτων σε κυβερνήσεις, καθώς το ζήτημα είναι κομβικό για τα συμπεράσματα του κειμένου και του σήμερα. Επίσης το ζήτημα μπαίνει καθώς οι αστοί ιστορικοί (ανεξαρτήτως πολιτικής τοποθέτησης), με τον αντιεπιστημονικό τρόπο μελέτης τους επιτίθενται στο όνομα του Στάλιν. Καταπώς τους βολεύει χρησιμοποιούν ξέχωρα από το ιστορικό πλαίσιο και πορεία τους, κομμάτια κειμένων παρουσιάζοντας το Στάλιν από αριστεριστή έως οπορτουνιστή.

Τον ισχυρισμό ότι ο Στάλιν ήταν ένας αριστεριστής που προσπαθούσε να εξάγει δογματικά την πείρα των Μπολσεβίκων τον ανατρέπει η ίδια η ιστορία. Με τις συμβουλές του που σχετίζονταν με την πείρα των Μπολσεβίκων, καθώς η εμπειρία τους ήταν αποτέλεσμα του εργαλείου σκέψης του Λενινισμού, βοήθησε τους Κινέζους κομμουνιστές να φτάσουν στη νίκη (σε μεγάλο βαθμό με βάση τις αποφάσεις του έκτου συνεδρίου). Από την άλλη στην Γερμανία η αντίληψη του δεν ήταν λάθος, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω. Μάλιστα η διαφορά ανάμεσα στα κόμματα που ακολούθησαν τον δρόμο του Δημητρόφ και του Στάλιν είναι ποιοτική. Πολλά κόμματα αναπτύχθηκαν ποσοτικά και απέκτησαν πολλά μέλη, αλλά η ποιοτική διαφορά έγκειται στην παράμετρο, ότι το Γερμανικό κόμμα προσανατολίζονταν στην δικτατορία του προλεταριάτου, ενώ τα περισσότερα από αυτά όχι.

Όσον αφορά τον οπορτουνισμό μερικά επιχειρήματα φαίνονται βάσιμα, όταν εμφανίζονται αποκομμένα από το ιστορικό τους πλαίσιο και ξέχωρα από την ιστορική πορεία που εμφανίστηκαν. Περιληπτικά λοιπόν ορισμένες περιπτώσεις όπου το παζλ έχει συμπληρωθεί:

Ελλάδα: Στην Ελλάδα το κόμμα μας επανέκτησε την επικοινωνία του με την Κομιντέρν το 194388 (δεν την είχε χάσει λόγω ρήξης, αλλά λόγω των συνθηκών που επικρατούσαν το προηγούμενο διάστημα). Παρόλο που η Κομιντέρν είχε πλέον διαλυθεί, το κόμμα, στα ερωτήματα του σε σχέση με το μέλλον της πολιτικής του, έλαβε από την Μόσχα απάντηση, που έλεγε ότι θα έπρεπε να αποφασίσει μόνο 89. Το επόμενο διάστημα το κόμμα προχώρησε στη σύναψη των λανθασμένων συμφωνιών του Λιβάνου και της Καζέρτας. Οι αποφάσεις σε μεγάλο βαθμό οφείλονταν στην έλλειψη ιδεολογικοπολιτικής ενότητας στο κόμμα 90. Μετά από αυτές τις αποφάσεις το κόμμα οδηγήθηκε εκ’ των πραγμάτων στο δίλημμα συμμετοχής στην Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας. Η Σοβιετική κυβέρνηση άλλη μία φορά δεν απάντησε στο ζήτημα, αλλά ο πρέσβης της έδωσε την προσωπική του γνώμη, προτείνοντας την συμμετοχή 91. Υπό αυτές τις συνθήκες, δηλαδή συνθήκες που το κόμμα είχε δέσει τα χέρια του, ο Στάλιν έλεγε για το Δεκέμβρη του 1944, ότι το κόμμα δεν έπρεπε να εγκαταλείψει την κυβέρνηση υπολογίζοντας ότι ο κόκκινος στρατός θα κατέβει έως το Αιγαίο 92. Η θέση του πρέπει να εξεταστεί με βάση την πορεία των εξελίξεων, καθώς ήταν ένα σχόλιο, το οποίο ήρθε μετά από τα δικά μας λάθη. Ουσιαστικά έλεγε ότι το κόμμα δεν έπρεπε να αλλάζει πολιτική από μέρα σε μέρα. Αυτό φαίνεται και από το σχόλιο για την λανθασμένη συμφωνίας της Βάρκιζας με το οποίο έλεγε: “Εσείς οι Έλληνες σύντροφοι πρέπει να καταλάβετε ότι η Βάρκιζα ήταν ένα μεγάλο λάθος. Δεν έπρεπε να την υπογράψετε και δεν έπρεπε να παραδώσετε τα όπλα, γιατί έχει προκαλέσει μεγάλη ζημιά στον πόλεμο του Ελληνικού λαού”93. Η αντιφατική αυτή δήλωση με την οποία ασκεί κριτική στην παράδοση των όπλων για ένα αγώνα που προηγουμένως δεν προέτρεπε, κατανοείτε όταν ληφθεί υπ’ όψιν ο παραπάνω όρος. Ότι δηλαδή εφόσον υιοθετηθεί μία πολιτική πρέπει να επαναπροσδιοριστεί υπό κάποιες συνθήκες και όχι από μέρα σε μέρα. Τα παραπάνω τα επιβεβαιώνουν και οι συμβουλές της Μόσχας το Φλεβάρη του 1946 απέναντι στο δίλημμα του κόμματος, στις κάλπες ή στα όπλα, που προέτρεπε σε συμμετοχή στις εκλογές και παράλληλη προετοιμασία του ένοπλου αγώνα 94.

Ιταλία: Αρχικά πρέπει να ειπωθεί ότι ο Τολιάτι σε αντίθεση με το Δημητρόφ δεν παρέκλινε οπορτουνιστικά, αλλά ήταν οπορτουνιστής από θέση αρχής. Έτσι ήδη από τα τέλη του 1943 δεν απέκλειε τις προσκλήσεις για συμμετοχή στην κυβέρνηση του Μπαντόλιο, που ανέλαβε την κυβερνητική εξουσία μετά την πτώση του Μουσολίνι 95. Παρόμοιες αντιλήψεις είχε και το Ιταλικό κόμμα στο σύνολο του, παρά τις διαφωνίες ως προς την τακτική. Στις αρχές του 1944 επεξεργάστηκε με το Δημητρόφ ζητήματα στην στρατηγική και κατέληξαν σε μία απόφαση που παρότι ήταν σύνθετη, εν’ τέλει κατέληγε σε μία κυβέρνηση μέσα στα πλαίσια της αστικής δημοκρατίας 96. Ο Τολιάτι δηλαδή ανεξάρτητα από επιμέρους ζητήματα κατευθύνονταν στη λογική συμμετοχής σε μία κυβέρνηση. Υπό αυτές τις συνθήκες ο Στάλιν συμφώνησε στην απόφαση του Τολιάτι 97. Η συμφωνία του ήταν συμφωνία που προέκυπτε από την απόφαση του ίδιου Τολιάτι να ακολουθήσει το δρόμο του κοινοβουλίου εκ’ των προτέρων. Επίσης δεν ήταν συμφωνία για την άδεια να προχωρήσει έτσι, καθώς αυτό θα γινόταν ούτως ή άλλως (άλλωστε στο παρελθόν το Ιταλικό κόμμα είχε αψηφίσει συλλογικές αποφάσεις της Κομιντέρν). Εν’ τέλει η συμμετοχή του κόμματος στην κυβέρνηση διήρκεσε έως την αποβολή του το 1947. Την ίδια χρονιά η Σοβιετική αντιπροσωπεία της Κομνιφόρμ με οδηγίες από τη Μόσχα άσκησε κριτική στα κόμματα της Γαλλίας και της Ιταλίας για τις λανθασμένες αποφάσεις που έλαβαν την προηγούμενη περίοδο. Μάλιστα ο ίδιος ο Στάλιν συμβούλευε το Ιταλικό κόμμα να αρχίσει την προετοιμασία ένοπλης εξέγερσης 98, ενώ ο Τολιάτι διάλεγε τον δρόμο για τη δημοκρατία μέσω σταδίων. Άλλωστε κατευθύνονταν σε γραμμή προετοιμασίας κυβέρνησης με τους σοσιαλιστές σε περίπτωση νίκης στις εκλογές του 1948, λέγοντας στους απεσταλμένους του κόμματος του στην Κομινφόρμ: “πείτε τους ότι δεν θα μπορούσαμε να μετατρέψουμε την Ιταλία σε μια δεύτερη Ελλάδα. Και αυτό όχι μόνο για τα δικά μας συμφέροντα, αλλά προς το συμφέρον των ίδιων των Σοβιετικών”99. Από τα παραπάνω δηλαδή εξάγεται ότι δεν ήταν οι Σοβιετικοί αυτοί που επεξεργάστηκαν την γραμμή στην Ιταλία, καθώς άλλωστε όχι μόνο είχαν άλλη αντίληψη για το μέλλον του κόμματος, αλλά ασκούσαν και κριτική για το παρελθόν του. Οι Ιταλοί συνέχισαν το δρόμο που είχαν πάρει και αργότερα απέρριψαν και με κομματική απόφαση το ενδεχόμενο της εξέγερσης, παρά την ήττα στις εκλογές του 1948. Το Δεκέμβρη του 1949 (14-16) ο Τολιάτι, μιλώντας στην κεντρική επιτροπή, είπε ότι ο δρόμος της Ιταλίας για τον σοσιαλισμό θα έρχονταν μέσα από μία κυβέρνηση που θα αντιπροσωπεύονταν οι εργάτες 100 και μεταρρυθμίσεις . Έτσι στις 26 Δεκέμβρη (1949) σε μία ακόμη συνάντηση, ο Στάλιν είπε: “θα είναι μία αστική κυβέρνηση με την συμμετοχή των κομμουνιστών -ανεκτή σε πρώτη φάση-….μία πραγματικά δημοκρατική κυβέρνηση μπορεί να προκύψει μόνο με εξωκοινοβουλευτικά μέσα”101. Συμβιβάζονταν δηλαδή άλλη μία φορά με τις θέσεις του Τολιάτι αλλά έλεγε την γνώμη του. Για να γίνει αντιληπτή όλη η πορεία των γεγονότων που περιγράφηκαν παραπάνω και για να δικαιωθεί ο ισχυρισμός, ότι οι αποφάσεις ήταν των Ιταλών και όχι των Σοβιετικών, ας σημειωθεί το εξής. Το 1956 ο Τολιάτι είπε: “Ελπίζω ότι δεν υπάρχει κανένας, τουλάχιστον στην Ιταλία, που να εξακολουθεί να πιστεύει τον κουτό μύθο για τα κομμουνιστικά κόμματα που λαμβάνουν βήμα προς βήμα οδηγίες, ντιρεκτίβες και διαταγές από την Μόσχα….όταν συγκροτήθηκε η Κομμουνιστική Διεθνής δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τα βασικά ζητήματα για την πολιτική γραμμή του εργατικού κινήματος και του κομμουνιστικού κινήματος στις μεμονωμένες χώρες, συζητούνταν εκτενώς στο κέντρο τη Μόσχα… την εποχή του εβδόμου συνεδρίου (1935)….η διαδικασία λήψης αποφάσεων και η πρακτική πολιτική υλοποίηση έπρεπε να είναι έργο των μεμονωμένων κομμάτων, ανατεθειμένη στις πρωτοβουλίες και τις ευθύνες τους….κάθε πρωτοβουλία που υλοποιήθηκε από εμάς μετά τον πόλεμο ήταν αποκλειστικά δική μας δουλειά….υποδειγμένη από τις συνθήκες υπό τις οποίες δουλεύαμε στην Ιταλία και οι οποίες ήταν απολύτως ιδιόμορφες για εμάς….μερικά λάθη του Στάλιν ήταν….η τάση μεταφοράς και υλοποίησης, με ένα μηχανιστικό τρόπο, ολόκληρης της Σοβιετικής εμπειρίας και πρακτικής, χωρίς να δίνεται πάντοτε η απαραίτητη προσοχή στις ιδιαίτερες συνθήκες που απαιτούσαν και απαιτούν μεμονωμένους τρόπους ανάπτυξης, διόρθωσης και εφαρμογής της Σοβιετικής εμπειρίας.”102.

Από αυτά τα λόγια είναι κατανοητό ότι ο Τολιάτι ήταν αδιάλλακτος όσον αφορά τις απόψεις του και δεν ήταν σε θέση να ακολουθήσει οδηγίες (στα πλαίσια συλλογικών αποφάσεων), ενώ είναι αποκαλυπτικός όσον αφορά τα γεγονότα στην Ιταλία. Τα λόγια του μαρτυρούν πως η λανθασμένη πορεία στην Ιταλία ήταν δουλειά των Ιταλών κομμουνιστών και ότι ο Στάλιν έκανε προσπάθεια να τους εμποδίσει, μεταφέροντας τις απόψεις του, που βασίζονταν στην Μπολσεβίκικη πείρα.

Γαλλία: Ο Μωρίς Τορέζ όσον αφορά τον οπορτουνισμό ταλαντεύονταν ανάμεσα στον Δημητρόφ και τον Τολιάτι. Αρχικά το κόμμα προσέγγισε τους Γκωλικούς παίρνοντας από κοινού αποφάσεις για ορισμένα ζητήματα 103 (1943). Το 1944 σε συνομιλία με το Στάλιν έλαβε συμβουλές που έλεγαν να επιδιώξει μία μετωπική πολιτική συμμαχιών και να κρατήσει κριτική στάση απέναντι στην Γκωλική κυβέρνηση 104. Παρόλα αυτά το κόμμα προσχώρησε στην κυβέρνηση. Οι συμβουλές του Στάλιν όχι μόνο δεν έλεγαν κάτι τέτοιο, αλλά για την ακρίβεια έλεγε στους Γάλλους να κρατήσουν τα όπλα τους κρυμμένα 105. Η συμμετοχή στην κυβέρνηση πρέπει να ερευνάται στην συνεργασία και τους συμβιβασμούς που είχαν κάνει οι Γάλλοι κομμουνιστές με τους Γκωλικούς. Ωστόσο το 1947 ακολούθησε την Σοβιετική συμβουλή και αποχώρησε από την κυβέρνηση 106. Ο Τορέζ ήταν πολύ πιο διαλλακτικός από τον Τολιάτι και σεβόταν τις συμβουλές του Στάλιν. Μάλιστα το κόμμα του και ο ίδιος κράτησαν μετριοπαθή στάση την περίοδο της αποσταλινοποίησης.

Αυστρία: Στην Αυστρία υπήρξε συμμετοχή των κομμουνιστών στην μεταπολεμική κυβέρνηση η οποία έγινε στα αντίστοιχα πλαίσια με αυτά των χωρών της Ουγγαρίας, Ρουμανίας, Πολωνίας, Τσεχοσλοβακίας και αργότερα Γερμανίας (για τα παραπάνω 107). Οι επιλογές αυτές, που έγιναν με την σύμφωνη γνώμη της Μόσχας, είχαν τεράστια διαφορά από τις άλλες περιπτώσεις. Αυτές η χώρες είχαν απελευθερωθεί από τον κόκκινο στρατό και η συμμετοχή αποσκοπούσε στην συγκρότηση Λαϊκών Δημοκρατιών. Η περίπτωση της Αυστρίας βέβαια αποτέλεσε εξαίρεση γιατί σε αντίθεση με τις άλλες χώρες δεν κατάφερε να μετατραπεί σε Λαϊκή Δημοκρατία, καθώς μοιράστηκε σε ζώνες επιρροής όπως η δυτική Γερμανία (Ζώνες: Αμερικάνικη, Βρετανική, Γαλλική, Σοβιετική). Μάλιστα στις χώρες που οργανώθηκαν σαν λαϊκές δημοκρατίες, ο Στάλιν έδωσε μάχη για τον σωστό προσανατολισμό της οικονομίας τους. Πολλά από αυτά ζητήματα ανέλυσε στο έργο του “οικονομικά προβλήματα του σοσιαλισμού στην ΕΣΣΔ”. Πάντως και το ίδιο το Αυστριακό κόμμα πολλές φορές δρούσε χωρίς τις συμβουλές των Σοβιετικών, δυσκολεύοντας την επίλυση του Αυστριακού ζητήματος108. Επομένως η περίπτωση της Αυστρίας είναι πολύ ιδιαίτερη και πρέπει να την βλέπουμε στο ιστορικό της πλαίσιο, χωρίς να την συγκρίνουμε με άλλες περιπτώσεις, σαν τις παραπάνω.

Σκανδιναβικές χώρες: Στις Σκανδιναβικές χώρες (Φινλανδία, Νορβηγία, Σουηδία, Δανία) ορισμένα κομμουνιστικά κόμματα είχαν συμμετοχή στις μεταπολεμικές κυβερνήσεις και ορισμένα επεξεργάστηκαν προγράμματα και θέσεις για μελλοντική συμμετοχή. Τα κόμματα αυτών των χωρών όσο ζούσε ο Στάλιν, αλλά και έως την αποσταλινοποίηση, δέχτηκαν αρνητική κριτική για την στάση τους (για αυτά 109). Ο λόγος που έγινε αυστηρή κριτική, ενώ σε άλλες περιπτώσεις όχι, οφείλεται στο ότι στα κόμματα αυτά, υπήρχαν ομάδες (όχι οργανωμένα), οι οποίες βρίσκονταν σε συμφωνία με τις θέσεις των Σοβιετικών.

Ιαπωνία: Το κόμμα στην μεταπολεμική Ιαπωνία ακολουθούσε πορεία ανάλογη με αυτή των Ιταλών και των Γάλλων. Το περιοδικό της Κομινφόρμ έγραφε το 1950 για την δημοκρατία και το σοσιαλισμό στην Ιαπωνία: “Έτσι, για παράδειγμα, ο Νοσάκα, μία από τις κορυφαίες προσωπικότητες στο Ιαπωνικό κομμουνιστικό κόμμα, αναλύοντας την εξωτερική και εσωτερική κατάσταση της Ιαπωνίας, προσπάθησε να αποδείξει ότι όλες οι απαραίτητες συνθήκες βρίσκονται κοντά, στην μεταπολεμική Ιαπωνία, για την πραγματοποίηση της ειρηνικής μετάβασης στο σοσιαλισμό, ακόμη και υπό συνθήκες κατοχικού καθεστώτος και μάλιστα δήλωσε ότι “αυτή είναι η πολιτογράφηση του Μαρξισμού-Λενινισμού σε Ιαπωνικό έδαφος”. Όσο για τον στρατό κατοχής, αυτός ο στρατός, κατά τη γνώμη του Νοσάκα, δεν θα παρεμποδίσει τους στόχους του Ιαπωνικού κομμουνιστικού κόμματος, αλλά αντίθετα, υλοποιώντας την αποστολή του, θα διευκολύνει τον εκδημοκρατισμό της Ιαπωνίας. Η προσπάθεια του Νοσάκα να εφεύρει μία “νέα” θεωρία….δεν είναι τίποτα περισσότερο από μία Ιαπωνική παραλλαγή της αντι-Μαρξιστικής και αντι-Σοσιαλιστικής “θεωρίας” του ειρηνικού περάσματος από την αντίδραση στη δημοκρατία, από τον ιμπεριαλισμό στο σοσιαλισμό, μία θεωρία που απέτυχε πριν από πολύ καιρό και είναι ξένη προς την “εργατική τάξη” 110. Οι θέσεις των Ιαπώνων άλλαξαν λίγο αργότερα υπό τις οδηγίες του Στάλιν111. Έτσι για την μετατροπή του δημοκρατικού αγώνα σε πάλη για την εξουσία το περιοδικό της Κομινφόρμ ξαναέγραφε: “Θα ήταν σοβαρό λάθος να πιστεύουμε ότι μία νέα εθνικοαπελευθερωτική κυβέρνηση θα προκύψει από την ίδια της θέληση της χωρίς δυσκολίες, με ένα ειρηνικό τρόπο….Όχι, ο ειρηνικός δρόμος της απελευθέρωσης και του δημοκρατικού μετασχηματισμού της Ιαπωνίας είναι ένας τρόπος εξαπάτησης….Είναι απαραίτητο να ανατραπεί η αντιδραστικά “φιλελεύθερη” κυβέρνηση Γιοσίντα, ανοίγοντας το δρόμο για μία νέα εθνική απελευθερωτική δημοκρατική κυβέρνηση και με αυτό τον τρόπο, να προετοιμαστούν οι συνθήκες για την εκκαθάριση του κατοχικού καθεστώτος. Δεν υπάρχει άλλος τρόπος”112. Το Ιαπωνικό κόμμα ακολούθησε τις οδηγίες για κάποια χρόνια μέχρι την αποσταλινοποίηση. Στη συνέχεια επέστρεψε στις παλιές του αντιλήψεις.

Παρόμοια εμπειρία όσο ζούσε ακόμη ο Στάλιν είχαν χώρες όπως το Βέλγιο και η Ισλανδία. Μετά το θάνατο του και την επικράτηση του ρεβεζιονισμού και του ρεφορμισμού τα παραδείγματα πολλαπλασιάστηκαν. Η αποσταλινοποίηση και η ανάπτυξη του ευρωκομμουνισμού έδωσαν τεράστια ώθηση σε αυτές τις διαδικασίες. Τέλος με τις αντεπαναστατικές ανατροπές των σοσιαλιστικών χωρών η σοσιαδημοκρατικοποίηση των κομμουνιστικών κομμάτων ολοκληρώθηκε οδηγώντας σε βαθιά κρίση το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα.

Από τα παραπάνω διαφαίνεται ότι ο Στάλιν βρίσκονταν σε διαπάλη με το ρεβεζιονισμό και το ρεφορμισμό. Σε κάποιες χώρες όπως τις Σκανδιναβικές που στα κόμματα υπήρχαν επαναστατικές ομάδες, άνοιξε την αντιπαράθεση, ενώ σε άλλες όπως στην Ιταλία συμβιβάστηκε, προσπαθώντας να δείξει το σωστό δρόμο. Σε άλλες όπως την Ιαπωνία πέτυχε νίκες, ενώ σε χώρες όπως η Αυστρία προσπάθησε να τις πετύχει. Στην Γαλλία έδωσε μάχες και προσπάθησε να δώσει σωστό προσανατολισμό χωρίς επιτυχία, ενώ στην Ελλάδα το πέτυχε. Επίσης η ιστορική αλήθειά είναι ότι ο Στάλιν δεν επέβαλλε την θέληση του, και όσοι εξακολουθούν να πιστεύουν κάτι τέτοιο πρέπει να να διδαχθούν από αυτά τα ιστορικά παραδείγματα.

Συνεχίζεται αύριο με το 7ο και τελευταίο μέρος

Σημειώσεις

75. Dimitrov and Stalin, 1934-1943: Letters from the Soviet Archives (σ. 46): εκδ. Yale University Press.

76. Dimitrov and Stalin, 1934-1943: Letters from the Soviet Archives (σ. 71): εκδ. Yale University Press.

77. Dimitrov and Stalin, 1934-1943: Letters from the Soviet Archives (σ. 36-37): εκδ. Yale University Press.

78. Dimitrov and Stalin, 1934-1943: Letters from the Soviet Archives (σ. 38-39): εκδ. Yale University Press.

79. Β.Ι. Λένιν: Άπαντα τόμος 34 (σ. 119-121), εκδ. Σύγχρονη Εποχή.

80. The Diary of Georgi Dimitrov 1933-1949 (σ. 32-33), εκδ. Yale University Press.

81. Ο Στάλιν και η Τρίτη Διεθνής: Σοβιετικοί ιστορικοί για την ιστορία της Κομμουνιστικής Διεθνούς (Κομιντέρν) (σ. 166-167), εκδ. Γλάρος.

82. Ο Στάλιν και η Τρίτη Διεθνής: Σοβιετικοί ιστορικοί για την ιστορία της Κομμουνιστικής Διεθνούς (Κομιντέρν) (σ. 166), εκδ. Γλάρος.

83. Jane Degras: The Communist International: 1919-1943 volume III (σ. 456-457), εκδ. Oxford University Press.

84. Jane Degras: The Communist International: 1919-1943 volume III (σ. 479), εκδ. Oxford University Press.

85. The Comintern: historical highlights, essays, recollections, documents (σ. 259), εκδ. Praeger.

86. The Cold War: a history through documents (σ. 38-39), εκδ. Pearson.

87. The Cold War: a history through documents (σ. 38-39), εκδ. Pearson.

88. International Communism and the Communist International 1919-1943 (σ. 202), εκδ. Manchester University Press.

89. The Diary of Georgi Dimitrov 1933-1949 (σ. 327), εκδ. Yale University Press.

90. Γιάννης Ιωαννίδης: Αναμνήσεις: προβλήματα της πολιτικής του ΚΚΕ στην εθνική αντίσταση 1920-1945 (σ. 256-259), εκδ. Θεμέλιο.

91. Δοκίμιο ιστορίας του ΚΚΕ, τόμος Α’ 1918-1949 (σ. 469), εκδ. Σύγχρονη Εποχή.

92. The Diary of Georgi Dimitrov 1933-1949 (σ. 352-353), εκδ. Yale University Press.

93. Enver Hoxha: With Stalin Memoirs (σ. 197), εκδ. 8 NËNTORI.

94. The Diary of Georgi Dimitrov 1933-1949 (σ. 396), εκδ. Yale University Press.

95. Stalin and Togliatti: Italy and the Origins of the Cold War (σ. 62), εκδ. Stanford University Press.

96. Stalin and Togliatti: Italy and the Origins of the Cold War (σ. 63-64), εκδ. Stanford University Press.

97. Stalin and Togliatti: Italy and the Origins of the Cold War (σ. 65-66),, εκδ. Stanford University Press.

98. The Soviet Union and Europe in the Cold War 1943–1953 (σ.257), εκδ. Fondazione Giangiacomo Feltrinelli, Fondazione Istituto Gramsci.

99. Aldo Agosti: Palmiro Toliatti: a biography (σ. 189), εκδ. I.B. Tauris.

100. Aldo Agosti: Palmiro Toliatti: a biography (σ. 206), εκδ. I.B. Tauris.

101. Stalin and Togliatti: Italy and the Origins of the Cold War (σ. 271), εκδ. Stanford University Press.

102 From Marx to Mao and Marchais: documents on the development of Communist variations (σ245-247), εκδ. Longmans.

103 The Diary of Georgi Dimitrov 1933-1949 (σ. 259), εκδ. Yale University Press.

104 The Diary of Georgi Dimitrov 1933-1949 (σ. 342-343), εκδ. Yale University Press.

105 The Uncertain Foundation: France at the Liberation 1944–47 (σ. 167), εκδ. Palgrave Macmillan.

106 Peter Ruggenthaler: The Concept of Neutrality in Stalin’s Foreign Policy 1945-1953 (σ. 11), εκδ. Lexington Books.

107 Peter Ruggenthaler: The Concept of Neutrality in Stalin’s Foreign Policy 1945-1953, εκδ. Lexington Books.

108 Soviet Occupation of Romania, Hungary, and Austria 1944/45–1948/49 (σ. 22): εκδ. CEU Press.

109 Peter Ruggenthaler: The Concept of Neutrality in Stalin’s Foreign Policy 1945-1953, εκδ. Lexington Books.

110 The Japanese Communist Party 1955-1963 (σ. 7-8), CIA.

111 Wolfgang Leonhard: Eurocommunism challenge for East and West (σ. 288), εκδ. Holt, Rinehart, and Winston.

112 The Japanese Communist Party 1955-1963 (σ. 11), CIA.