Η μάχη της Ηλεκτρικής

Στις 12 Οκτώβρη του 1944 η Αθήνα απελευθερώνεται, αλλά οι μάχες του ΕΛΑΣ δε σταματούν, αφού προέχει να σωθεί ο Πειραιάς, να προστατευτεί η πόλη, οι εγκαταστάσεις κι οι μονάδες παραγωγής, όπως το Εργοστάσιο της Ηλεκτρικής στο Κερατσίνι, η μοναδική μονάδα παραγωγής ηλεκτρισμού στο Λεκανοπέδιο. Αντιγράφουμε και δημοσιεύουμε το χρονικό της μάχης της Ηλεκτρικής και την αποτίμηση της σημασίας της από το βιβλίο του Νίκανδρου Κεπέση, αξιωματικού του ΕΛΑΣ Πειραιά και στελέχους του ΚΚΕ, “Ο Δεκέμβρης του 1944” – Σύγχρονη Εποχή.

Ενημερώσαμε και μεις με τη σειρά μας το Σιγανό. Και σε μια-δυο ώρες, γύρω στις 3.30′ πρωινή, κινήσαμε για το Κερατσίνι… Ο διοικητής, ο Σιγανός, εγώ και ο σωφέρ. Ο Σταθμός Διοίκησης του I Τάγματος, που πήγαμε, είχε μεταφερθεί στο Δημοτικό Σχολείο Ταμπουρίων, που κρατούσαν οι Γερμανοί 200-300 μέτρα δώθε από τη Λεωφόρο Σαλαμίνας. Εκεί  ενημερωθήκαμε για τη δράση του Τάγματος από τον Αγιο Διονύση μέχρι και τα Λιπάσματα.

Το I Τάγμα είχε δύναμη δέκα σχεδόν λόχων. Και σ’ αυτή την περιοχή δυο λόχοι του πολέμησαν σκληρά και έσωσαν με κίνδυνο της ζωής τους το πιο σημαντικό τμήμα από το Λιμάνι του Πειραιά.

Έτσι σώθηκε το Ηλεκτρικό Εργοστάσιο στο Κερατσίνι

Ύστερα από την ενημέρωση αυτή περάσαμε στον έλεγχο των μέτρων για την περιφρούρηση της Ηλεκτρικής από κάθε ενδεχόμενο κίνδυνο. Γερμανοί εκείνη την ώρα δεν υπήρχαν στην περιοχή του Πειραιά. Δεν έπρεπε, όμως, ν’ αποκλειστεί το ενδεχόμενο επιστροφής τους. Και σε μια τέτοια περίπτωση το πιθανότερο ήταν να επιστρέψουν από το συντομότερο δρόμο του Περάματος. Οπωσδήποτε ο κλοιός γύρω από το Εργοστάσιο έπρεπε να παραμένει. Οι εφεδρείες έπρεπε να είναι στη θέση τους. Καμιά χαλάρωση στην επαγρύπνησή μας. Σε περίπτωση εμφάνισης του εχθρού απ’ οποιαδήποτε κατεύθυνση, δεν θα έπρεπε να προδόσουμε την παρουσία μας.

Σε μάχη “εκ παρατάξεως” δεν μπορούσαμε να τα βγάλουμε πέρα με τους Γερμανούς. Έπρεπε να τους αφήσουμε να μπουν μέσα στην παγίδα μας εκείνη. Θα πλησίαζαν το εργοστάσιο για να παραβιάσουν την πόρτα ή να πηδήσουν τους τοίχους… Τότε έπρεπε να δεχτούν τα πυρά μας απ’ όλες τις πλευρές. Αυτό σε συντομία ήταν το σχέδιο πού είχαμε τελικά επεξεργαστεί.

[* Η διάταξη των δυνάμεων μας ήταν τελικά η παρακάτω: 2ος Λόχος Αμφιάλης — Διοικητής Βασ. Βεζυρόπουλος. Τα αντερείσματα του λόχου Αγ. Γεωργίου — 1ος Λόχος — Διοικητής Αντων.  Αντύπας, Καπετάνιος Βασ. Λαγανίκας — Στο κέντρο της διάταξης. 3ος Λόχος — Διοικητής Χρ. Ιωακειμίδης, τα υψώματα Ευγένειας. — απέναντι από το Ηλεκτρικό Εργοστάσιο — 4ος Λόχος — άμεση εφεδρεία, πίσω και σε κάποια απόσταση από τον 1ο Λόχο. Πέρα από την άμεση εφεδρεία, αν χρειάζονταν θα χρησιμοποιούσαμε από το II τάγμα Κοκκινιάς. (Ν.Κ.)]

Είχε αρχίσει να χαράζει. Οι καμπάνες των εκκλησιών από τον Πειραιά άρχισαν να χτυπούν με τον πιο χαρμόσυνο και πανηγυρικό τρόπο.

Ήταν καιρός να φύγω. Έπρεπε να ενημερώσω το γραμματέα της Κομμ. Οργάνωσης Πειραιά, φύγαμε με τό Σιγανό. Και έμεινε ο σ. Κυβέλλος. Ο Βαρυτιμίδης, καπετάνιος του I Τάγματός μας, ήξερε πού θα μ’ έβρισκε σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης.

Έφυγα!

Σε μιάμιση ώρα περίπου ξαναγύρισα γεμάτος συγκίνηση από την είδηση πού μου ‘χε φέρει ο Βαρυτιμίδης.

Οι Γερμανοί γύρισαν από το Πέραμα. Κι αφού ανατίναξαν τις εγκαταστάσεις της ΣΕΛΛ εκεί, πήραν δρόμο για το Ηλεκτρικό Εργοστάσιο. Οι δυνάμεις μας, όπως είχαμε διατάξει, δεν εκδηλώθηκαν. Άφησαν το γερμανικό φορτηγό μ’ ένα ρυμουλκούμενο να προχωρήσει μέσα στη λαβίδα της διάταξής μας. Οι Γερμανοί φάνηκε πως δεν είχαν αντιληφθεί τίποτε και προχωρούσαν ανυποψίαστοι γι’ αυτό που τους περίμενε.

Ξεπέζεψαν και προχώρησαν προς τον μαντρότοιχο και την είσοδο του εργοστασίου. Και τότε δέχτηκαν τα πυρά μας πρώτα μέσα από το Εργοστάσιο κι αμέσως από παντού. Αιφνιδιάστηκαν. Έχασαν την ψυχραιμία τους καθώς βλέπανε να πέφτουν γύρω τους οι συμπολεμιστές τους. Ένας, δυο, τρεις… Και ο κλοιός γύρω τους όλο και στένευε και δυνάμωνε το ντουφεκίδι των ελασιτών και οι ριπές των αυτομάτων τους. Έτσι κυκλωμένοι και βαλλόμενοι οι χιτλερικοί άρχισαν να λιποψυχούν. Ένας απ’ αυτούς, τώρα, θέλει να παραδοθεί καθώς ακούει τον τηλεβόα στα γερμανικά να τον καλεί, για να σωθεί. Σηκώνει το άσπρο μαντίλι του. Μα μόλις πού πρόλαβε να ξανεμίσει στον αέρα. Ένας βαθμοφόρος του τον πυροβολεί και τον σκοτώνει.

Τούτο το επεισόδιο είναι μιά νέα παρόρμηση για τούς ελασίτες. Δυναμώνουν οι ριπές τους κι απανωτές οι χειροβομβίδες πέφτουν πάνω στα γερμανικά οχήματα. Ένα απ’ αυτά κομματιάζεται. Κι άλλοι ακόμη χιτλερικοί πέφτουν νεκροί. Χάνει όμως και ο ΕΛΑΣ άλλον ένα άξιο μαχητή του, τον αξέχαστο συναγωνιστή σ. Γκιόρδα.

Λίγα λεπτά πιο ύστερα ένας δεκατετράχρονος επονίτης (ένα αετόπουλο) μ’ ένα περίστροφο στο χέρι θα συρθεί με προφύλαξη προς το μέρος του δολοφόνου βαθμοφόρου. Θα σημαδέψει και θα ρίξει με επιτυχία. Ο βαθμοφόρος αυτός ήταν ο ένατος χιτλερικός νεκρός.

Εκείνη την ώρα ο τηλεβόας μας που τον κρατά γερά ένας γερμανομαθής ελασίτης θά πλησιάσει πιο πολύ και θα δυναμώσει τη φωνή του, που χτυπά ίσια στις τρεμάμενες καρδιές των χιτλερικών:

“Παραδοθείτε, όσο ακόμη είναι καιρός!”.

“Παραδοθείτε για να σώσετε τη ζωή σας!!”.

“Παραδοθείτε! σας εγγυόμαστε να σεβαστούμε τα δικαιώματά σας, σαν αιχμαλώτων πολέμου!!”.

Και τώρα δεν είναι μόνο ένα το άσπρο μαντίλι. Είναι πολλά. Και δεν ξανεμίζουν δειλά στον αέρα, μα σταθερά… Σα θύελλα ορμάνε οι ελασίτες και ξοπίσω άμαχος λαός. Αφοπλίζουν τούς παραδομένους γερμανούς. Και μέσα στον πυρετό της συγκίνησης αγκαλιάζονται και φιλιούνται μπροστά στα κατάπληχτα μάτια των χιτλερικών.

Γιομάτοι από οδύνη άλλοι μαζεύουν τους νεκρούς κι άλλοι με περίσσια στοργή φροντίζουν τους τραυματισμένους. Η μεγάλη μάζα των μαχητών με τραγούδια του αγώνα, που δονούν τον αέρα, σαν ιαχές θριάμβου πορεύονται με τους αιχμαλώτους στην έδρα του I Τάγματος.

‘Ετσι σώθηκε το Ηλεκτρικό Εργοστάσιο της ΠΑΟΥΕΡ – τώρα της ΔΕΗ.

… Πρέπει να σημειώσουμε εδώ για την ιστορική αλήθεια ότι πουθενά και με κανένα άλλο τρόπο δεν μπορούσαμε να αντιπαραταχθούμε στο απόσπασμα εκείνο με τόσες πιθανότητες επιτυχίας. Κι ο λόγος είναι φανερός: Και η πολεμική πείρα των ελασιτών ήταν μικρή, μα πρώτα και κύρια γιατί υστερούσαμε τρομαχτικά από τους γερμανούς σε “ισχύ πυρός”. Πρέπει να ειπωθεί ακόμη ότι, αν δεν συντριβόταν το απόσπασμα σε εκείνη τη θέση, δεν κινδύνευε μόνο το Ηλεκτρικό Εργοστάσιο, αλλά και οι Μύλοι και το λιμάνι του Κερατσινίου (Ηρακλέους) και άλλες εγκαταστάσεις…

Ο επίλογος της μάχης

… Ο Βαρυτιμίδης με πήγε κατευθείαν στο ισόγειο δωμάτιο όπου κρατιούνταν οι γερμανοί αιχμάλωτοι, μια εικοσαριά περίπου. Οι τραυματίες είχαν κιόλας μεταφερθεί σε δυο νοσοκομεία. Ο διοικητής του αποσπάσματος, υπολοχαγός του μηχανικού Λίντεμαν — θεριό ανήμερο κλεισμένο σε σιδερένιο κλουβί — δεν μπορούσε ακόμη ως εκείνη την ώρα να πιστέψει σε μια τόσο οδυνηρή πραγματικότητα.

Αυτός! Ο αξιωματικός του Γ’ Ράιχ, αιχμάλωτος των “Κομμουνιστών”. Απ’ τα μάτια του είδα να πετιούνται αστραπές από μίσος κι οργή, ανάμιχτες με απογοήτευση.

Αλλιώτικη ήταν η έκφραση των ανδρών του. Καθισμένοι σε τρεις πάγκους, στις 3 πλευρές του δωματίου, είχαν τα κεφάλια χαμηλωμένα λιγότερο ίσως από ντροπή παρά από φόβο. Τι θα απογίνονταν στα χέρια του ΕΛΑΣ, που τόσα θα είχαν ακούσει να λένε οι φανατισμένοι αξιωματικοί τους, για τη “θηριωδία” του.

Απ’ αυτά τα συναισθήματά τους παρορμήθηκα και τους μίλησα. Μεταφέρω εδώ το νόημα της ομιλίας μου που μετέφραζε γερμανομαθής συναγωνιστής μας.

“Νικηθήκατε στη μάχη αυτή με μας, με τον ΕΛΑΣ. Αυτή είναι μια ακόμα απόδειξη ότι θα χάσετε τον πόλεμο!!! Άδικα ο Χίτλερ ματοκύλισε τον λαό σας και τόσους άλλους λαούς. Διαψεύστηκαν οι υποσχέσεις που σας έδιναν οι αξιωματικοί σας. Θα διαψευστούν και οι φοβέρες που σας έλεγε ο διοικητής σας για να μην παραδοθείτε έγκαιρα. Όχι, δεν πρόκειται να σας πειράξουμε. Ο ΕΛΑΣ σέβεται τους διεθνείς κανόνες για τους αιχμαλώτους. Κι όταν τελειώσει ο πόλεμος θα πάτε σπίτια σας. Θα κρατήσουμε το λόγο μας.”

Με τις τελευταίες λέξεις μου, είδα μια λάμψη να φωτίζει τα πρόσωπά τους. Ήταν η ελπίδα για τη ζωή, για το μέλλον!!

Είπα ν’ απομονώσουν το διοικητή τους και να πάρουν μέτρα για να μην αυτοκτονήσει. Έπρεπε να τους παραδώσουμε στους Αγγλους. Θα ήταν μια ακόμη επιβεβαίωση της νίκης μας. Μια υπογράμμιση των ιδανικών για τα οποία πολέμησε το ΕΑΜ – ΕΛΑΣ.

Ενα μήνα αργότερα πραγματικά τους παραδώσαμε στο διοικητή των αγγλικών δυνάμεων του Πειραιά, τον αντισυνταγματάρχη Γιανγκ.

Η σημασία των μαχών του ΕΛΑΣ 12 και 13 Οκτώβρη στον Πειραιά

… Όταν τέλειωσε η μάχη της Ηλεκτρική ήλθε και ο τότε ταξίαρχος Παυσανίας Κατσώτας. Και ζητούσε τι, νομίζετε; Να στείλει ένα λόχο χωροφύλακες να… βοηθήσει. Ποιους να βοηθούσουν οι χωροφύλακες και ενάντια σε ποιους, αφού ως εκείνη την τελευταία στιγμή ήταν στην υπηρεσία του καταχτητή!!! Και τι να κάνουν αφού η μάχη είχε τελειώσει;

Απλούστατα για να πουν ύστερα από λίγους μήνες ότι δεν ήταν ο ΕΛΑΣ, αλλά οι χωροφύλακες που έδοσαν τη μάχη με τους χιτλερικούς!!…

Ας συνοψίσουμε, όμως, πρώτα τα αποτελέσματα, τα πιο βασικά, των μαχών του ΕΛΑΣ ενάντια στους χιτλερικούς, στις 12-13. 10. 1944.

Με τις μάχες εκείνες σώθηκε το πιο σημαντικό κομμάτι του λιμανιού, από το Μέγαρο Γιαννουλάτου, τη Ζέα, μέχρι και την προβλήτα της Εταιρείας Λιπασμάτων. Ήταν το πιο σημαντικό, γιατί σ’ αυτό το τμήμα υπήρχαν, όπως και σήμερα, όλα τα μηχανικά μέσα αυτόματης φόρτωσης και εκφόρτωση: “Γερανοί”, “Γέφυρες” κτλ. Επίσης η πιο μεγάλη δεξαμενή για επισκευές πλοίων – η δεξαμενή Βασιλειάδη. Σώθηκε το λιμάνι στο Κερατσίνι και οι Μύλοι, η “Κοπή”. Η διάσωση του Ηλεκτρικού Εργοστάσιου έμεινε στην μνήμη του λαού σαν το πιο σοβαρό κατόρθωμα, γιατί ήταν το αποκορύφωμα των μαχών που δόθηκαν. Με τον άθλο εκείνο του ΕΛΑΣ διασώθηκε η μοναδική μονάδα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στην Αττική. Αν καταστρεφόταν το Εργοστάσιο, η Αθήνα κι ο Πειραιάς για πολλούς μήνες θα βυθίζονταν στο σκοτάδι. Για περισσότερο χρόνο δεν θα δούλευαν τα εργοστάσια. Δε θα λειτουργούσε κανονικά το λιμάνι. Δε θα κινούνταν ο Ηλεκτρικός Σιδηρόδρομος Αθηνών – Πειραιώς κι ούτε τα τραμ θα λειτουργούσαν σ’ Αθήνα – Πειραιά.

Και πρέπει να σημειωθεί ότι όλα αυτά, μαζί και εγκαταστάσεις της ΣΕΚ, όπου έδρασε το ΙΙΙ Τάγμα μας, διασώθηκαν για δεύτερη φορά. Την πρώτη φορά έγινε με το σαμποτάζ τη νύχτα 11 προς 12 Οκτώβρη, όταν με το κόψιμο των καλωδίων ματαιώθηκε η αυτόματη πυροδότηση των υπονομεύσεων από τους Γερμανούς. Αν δε γινόταν εκείνο το σαμποτάζ, ο μισός Πειραιάς σίγουρα θα καταστρεφόταν. Και εχτός από τις ανυπολόγιστες υλικές ζημιές, θα θρηνούσαμε και δεκάδες χιλιάδες νεκρούς.

*Μπορείτε να διαβάσετε επίσης ένα σύντομο χρονικό στο Ριζοσπάστη.