Ραντεβού με την Ιστορία – Οι εκλογές του 1981

Όσοι θεωρούν πως ζήσανε πρωτόγνωρες στιγμές με την “Πρώτη Φορά Αριστερά” το 2015, προφανώς δεν έχουν ζήσει ή δε θυμούνται το 1981. Τότε που δε ζούσαμε απλώς ιστορικές στιγμές, αλλά είχαμ ραντεβού με την ιστορία. Για άλλους μάλιστα θεωρούνταν ότι ήταν η ρεβάνς της ιστορία, των ηττημένων του εμφυλίου, που θα έβαζαν τέλος στο κράτος της Δεξιάς και θα την τοποθετούσαν στο χρονοντούλαπο της ιστορίας -αφού έκλειναν ραντεβού μαζί της. Μόνο που αν κάποιος ήθελε να καταλάβει με ποια πλευρά θα ήταν ο Ανδρέας Παπανδρέου σε έναν πιθανό εμφύλιο, θα έπρεπε να σκεφτεί τη σημειολογία της επετείου και τον πατέρα του, να υπόσχεται 37 χρόνια πριν, την ίδια ακριβώς μέρα, “Λαοκρατία” στο Λόγο της Απελευθέρωσης, για να εξαπατήσει τα πλήθη. Ουσιαστικά δηλαδή αυτό που έκανε και με τη σειρά του, σε διαφορετικές συνθήκες, ο Παπανδρέου το 81′ με την “Αλλαγή”, που αποδείχτηκε μια απλή “παραλλαγή” για το σύστημα, πολύ χρήσιμη για την ενσωμάτωση και τον εκφυλισμό του ριζοσπαστισμού της Μεταπολίτευσης.

Το ΠΑΣΟΚ πρωτοεμφανίστηκε στις εκλογές του 74′, με το σύνθημα “στις 18 Σοσιαλισμός” (αφού οι εκλογές ήταν στις 17 Νοεμβρίου) που αποδίδεται λανθασμένα στις εκλογές του 81′ της 18ης Οκτώβρη. Το 77′ αναδείχτηκε αξιωματική αντιπολίτευση, σαρώνοντας οτιδήποτε άλλο υπάρχει στο χώρο της Κεντροαριστεράς. Και το 81′ ήταν έτοιμο για το μεγάλο άλμα στην εξουσία, με το Μαύρο επικεφαλής στο ψηφοδέλτιο Επικρατείας του, να συμβολίζει την πλήρη απορρόφηση της “Ένωσης Κέντρου/Νέες Δυνάμεις”, που ήταν η μετεξέλιξη του κόμματος του πατέρα του. Στον Τύπο της εποχής υπήρχαν σενάρια για το πώς θα αντιμετώπιζαν οι επιχειρηματίες την επικείμενη άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία, που απέδιδαν στο “Κίνημα” χαρακτηριστικά που δεν είχε ποτέ, φτιάχνοντας μάλλον το προφίλ του, παρά τρομάζοντας εκλογικά τους “φιλήσυχους νοικοκυραίους”.

Το ΠΑΣΟΚ διπλασίασε τα ποσοτά και τις ψήφους του, καταφέρνοντας να το ψηφίσουν σχεδόν ένας στους δύο Έλληνες, σε μια εποχή που εδραιώθηκε η αίσθηση πως τα πάντα στην Ελλάδα είναι ΠΑΣΟΚ, δηλαδή δεξιά πολιτική με αντι-δεξιό περιτύλιγμα. Κατάφερε έξυπνα να λεηλατήσει την ΕΑΜογενή βάση της Αριστεράς, αλλά αυτό αφορά μάλλον τις επόμενες αναμετρήσεις με τα αντιδεξιά σύνδρομα και τα κάλπικα, εκβιαστικά ψευτοδιλήμματα. ΤΟ ΚΚΕ πχ έδειξε μια αξιοσημείωτη αντοχή, αυξάνοντας τα δικά του ποσοστά, σε αντίθεση με άλλους σχηματισμούς, όπως το ΚΚΕ Εσ. που συρρικνώθηκε, ενώ είχε πολύ καλύτερο αποτέλεσμα στις Ευρωεκλογές που διεξήχθησαν ταυτόχρονα, χωρίς την ίδια πίεση της “χαμένης ψήφου”.

Η μεγάλη επιτυχία του ΠΑΣΟΚ όμως ήταν πως κατάφερε να σαρώσει και το λεγόμενο “μεσαίο χώρο”, αφήνοντας τη ΝΔ σε ένα χαμηλό ποσοστό που θύμιζε το αντίστοιχο της ΕΡΕ του Κανελλόπουλου, στις εκλογές του 1964. Η ορμητική του άνοδος αποτυπωνόταν στις μεγάλες προεκλογικές συγκεντρώσεις του, που άφησαν εποχή, ενώ η τάση αυτή διαφαινόταν ήδη από πολύ πιο νωρίς, οδηγώντας τον Καραμανλή να “αποδράσει” εγκαίρως, όχι στο εξωτερικό αυτή τη φορά, αλλά στη θέση του Προέδρου της Δημοκρατίας, από την οποία θα μπορούσε να ελέγχει θεωρητικά την κυβέρνηση, το διάστημα της συγκατοίκησής τους.

Τη θέση του Καραμανλή πήρε ο Γ. Ράλλης, γιος του δωσίλογου πρωθυπουργού επί Κατοχής που πέθανε στη φυλακή μετά την Απελευθέρωση, που έμεινε στην ιστορία για το περιβόητο “δε θέλω ΟΥ”, ως δείγμα αστικής ευγένειας κατά τον προεκλογικό αγώνα -ευ αγωνίζεσθαι. Κι έτσι κατά μία ιστορική ειρωνεία, είχαμε πάλι μετάβαση από Ράλλη σε Παπανδρέου, που φάνταζε ιστορική, χωρίς να έχει τέτοιες διαστάσεις στην πραγματικότητα.

Το ΠΑΣΟΚ ήρθε στην εξουσία με αφίσες σχεδόν… “σοβιετικής” αισθητικής και βασικό σύνθημα “Ο λαός θέλει, το ΠΑΣΟΚ μπορεί”, με πιο κωμική ίσως αυτή με τη χελώνα και την εξαγγελία για την… καταπολέμηση της γραφειοκρατίας, υπό το πρίσμα της στερνής μας γνώσης. Άλλα βασικά συνθήματα ήταν το “ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο”, η απομάκρυνση των Βάσεων του ΝΑΤΟ κι η υπόσχεση για δημοψήφισμα για την ΕΟΚ, που φάνταζε ακόμα πιο κωμική με βάση τις κατοπινές εξελίξεις.

Στην ουσία το ΠΑΣΟΚ προχώρησε σε κάποια μέτρα ώριμων κι αναγκαίων -ακόμα και από τη σκοπιά της αστικής τάξης- μεταρρυθμίσεων κι εκσυγχρονισμών, πχ στην Παιδεία, που έκαναν το Χαρίλαο Φλωράκη να σχολιάζει σε ένα δημοσιογράφο; “αλλαγές βλέπω, Αλλαγή δε βλέπω”. Σύμφωνα μάλιστα με το βιογράφο του Χαρίλαου, Χρ. Θεοχαράτο, ο Παπανδρέου είχε πει στο Φλωράκη μετά τις εκλογές πως θα του τηλεφωνούσε άμεσα για να δουν το ζήτημα της κυβέρνησης, κάτι που φυσικά δεν έγινε ποτέ.

Το ΚΚΕ είχε μια αντιφατική κι επαμφοτερίζουσα στάση απέναντι στο φαινόμενο ΠΑΣΟΚ που διέψευσε τη βεβαιότητα πως δεν υπήρχε έδαφος κι αντικειμενική βάση για εμφάνιση και εδραίωση ενός σοσιαλδημοκρατικού μορφώματος στην Ελλάδα. Από τη μια αναφερόταν και αυτό στην έννοια της Αλλαγής, που είχε εισαχθεί επί ΕΔΑ στον πολιτικό χάρη, και αργότερα της “Πραγματικής Αλλαγής με κατεύθυνση το σοσιαλισμό”, χρησιμοποιούσε την έννοια του αθροίσματος των “δημοκρατικών δυνάμεων” από την εποχή που ήταν κυβέρνηση η ΝΔ, ενώ και το πρωτοσέλιδο του Ριζοσπάστη την επομένη των εκλογών έκανε λόγο για μεγάλη νίκη του λαού. Από την άλλη όμως, ψήφισε λευκό στις προγραμματικές δηλώσεις της κυβέρνησης, δεν είχε όμως αυταπάτες πχ για το ρόλο του ΠΑΣΟΚ στο εργατικό κίνημα ή τους ελιγμούς και το “φιλοσοβιετικό” χαρτί του, απλώς δεν ήταν έτοιμο και στρατηγικά εξοπλισμένο, για να τους αντιμετωπίσει αποτελεσματικά.

Το Κόμμα είχε βάλει ως στόχο το 17% για να μπει στη δεύτερη κατανομή, σπάζοντας τον αντιδημοκρατικό αποκλεισμό του καλπονοθευτικού νόμου. Και ναι μεν έμεινε μακριά από αυτό το σχέδιο, κατάφερε όμως να αυξήσει το ποσοστό και τις ψήφους του, παρά την Πασοκική λαίλαπα, που τα έσκιαζε όλα με την προβιά της ελπίδας.

Η Βουλή ήταν τρικομματική (Δεξιά, Κέντρο, Αριστερά), αφήνοντας εκτός δυνάμεις και προσωπικότητες που τις είχαν ξεπεράσει οι εξελίξεις, όπως ο Ζίγδης και ο Μαρκεζίνης. Την ίδια μέρα διεξήχθησαν και οι πρώτες ευρωεκλογές της ιστορίας, με καθυστέρηση μιας ημέρας από την υπόλοιπη Ευρώπη για να συμπίπτουν με τις εθνικές εκλογές. Ο δικομματισμός έπεσε αισθητά -αθροιστικά σχεδόν στο 70%- το ΚΚΕ άγγιξε σχεδόν το 13%, ενώ το ΚΚΕ Εσ. και το ΚΟΔΗΣΟ σχεδόν τριπλασίασαν τις επιδόσεις τους.

Ο Παπανδρέου τσούγκριζε το ποτήρι του με τους εκδότες που τον στήριζαν για να γιορτάσει τη νίκη του ενάντια στο… κατεστημένο. Όσο για το ραντεβού με την ιστορία δεν ήρθε ποτέ, με την έννοια που το περιμέναμε, αλλά το ΠΑΣΟΚ θα άνοιγε ένα νέο κεφάλαιο στην περιόδο της Μεταπολίτευσης και θα έκλεινε μαζί της τον κύκλο του, προτού η ιστορία επαναληφθεί ως φάρσα και τραγωδία μαζί, με το ΣΥΡΙΖΑ στο ρόλο του νέου ΠΑΣΟΚ, και τον Τσίπρα ως κακέκτυπο του Ανδρέα…