Η σταφιδική εξέγερση του 1935 στη Μεσσηνία – Β’ Μέρος

Συνεχίζουμε σήμερα με το δεύτερο και τελευταίο μέρος για τη Σταφιδική Εξέγερση του 1935 στη Μεσσηνία, από την ιστορική μελέτη του Ηλία Ε. Καραμπάτσου “Η Σταφιδική Εξέγερση του 1935 – Ο ατέρμονος ‘Μεσοπόλεμος’ της αγροτιάς” (Εκδόσεις “Σύγχρονη Σκέψη”), που μπορείτε να το προμηθευτείτε από το βιβλιοπωλείο του εκδοτικού, στη Λεωφόρο Μεσογείων 27. Στο Β’ μέρος, τα αποσπάσματα αφορούν την εξιστόρηση της προετοιμασίας για τα αγροτικά συλλαλητήρια εκείνης της χρονιάς, την κοροϊδία από την πλευρά της κυβέρνησης και την εξέγερση που ξέσπασε στην περιοχή. Εδώ μπορείτε να θυμηθείτε το πρώτο μέρος, με τα αιματηρά γεγονότα του Αιγίου, το 34′.

Την Κυριακή 18 Αυγούστου όλοι γνώριζαν ότι θα ξεκίναγαν ειρηνικά τα συλλαλητήρια με ομιλίες σε πολλές κωμοπόλεις της Μεσσηνίας, όπως και στην Πύλο. Συνεννοήθηκαν όμως πως, αν δουν πως δε βρίσκουν ανταπόκριση στα αιτήματά τους, τότε την κατάλληλη στιγμή θα ειδοποιούντο όλοι στα χωριά τους να προσέλθουν σε προσυγκέντρωση στον Πήδασο για να καταλήξουν δυναμικά όλοι μαζί ενωμένοι μετά από οργανωμένη πορεία στην Πύλο.

Πράγματι τα συλλαλητήρια διαδέχονται το ένα το άλλο και πραγματοποιούνται μεγάλες συγκεντρώσεις σε Πύργο, Αμαλιάδα, Κυπαρισσία, Γαργαλιάνους και Πύλο.

Τα βασικά αιτήματα των σταφιδοπαραγωγών προς την κυβέρνηση έχουν από την Εκτελεστική Επιτροπή διαμορφωθεί ως εξής: 1ον) 3.600 δρχ το χιλιόλιτρο η κατώτερη τιμή, 2ον) Μείωση της εξαγωγικής εισφοράς κατά το μισό ακόμα, 3ον) Άμεση κατάθεση δελτίου εξαγωγής, 4ον) Διάλυση των ατμοπλοϊκών τραστ, 5ον) Κατάργηση τραστ οινοβιομηχανίας, 6ον) Αναπροσαρμογή της τιμής των πωλούμενων πλεονασμάτων στη βιομηχανία επί τη βάση της σημερινής τιμής της δραχμής, 7ον) Αναστολή δεκάχρονη των αγροτικών χρεών 8ον) Κατάργηση της έγγειου φορολογίας κτλ.

Δύο ημέρες αργότερα η κυβέρνηση ανακοινώνει τις αποφάσεις της προκαλώντας οργή. Η Εκτελεστική Επιτροπή του συνεδρίου των Γαργαλιάνων καταγγέλλει προδοσία συμφερόντων των παραγωγών και στις 21 Αυγούστου γίνονται νέα συλλαλητήρια στα Κρέστενα, στη Ζαχάρω, στην Κυπαρισσία, στα Φιλιατρά, στους Γαργαλιάνους και στην Πύλο. Η προδοσία θεωρήθηκε ότι έγινε από τους Γ. Λουπινά (Τριφυλίας), Παν. Τερζάκη (Φιλιατρών), Παν. Πέπε (Ολυμπίας) και Γ. Κορωναίο (Γαργαλιάνων), οι οποίοι αμέσως μετά το πανσταφιδικό συνέδριο των Γαργαλιάνων άρχισαν διαπραγματεύσεις με τους σταφιδέμπορους Σκιά, Γιαννόπουλο και άλλους υποτιμητές. Το κέντρο βάρους για την κλιμάκωση των κινητοποιήσεων δείχνει πως έχει μεταφερθεί πλέον στη Δυτική Μεσσηνία όπου το ΚΚΕ διαθέτει οργανωμένες δυνάμεις και πολλά στελέχη με κύρος ανάμεσα στους σταφιδοπαραγωγούς.

Στις 25 Αυγούστου 1935 γίνονται τα μεγάλα συλλαλητήρια που οργανώνει η Εκτελεστική Επιτροπή. Χιλιάδες αγρότες κατακλύζουν την Κυπαρισσία και κατευθύνονται προς το εργοστάσιο του ΑΣΟ που φρουρείται από ισχυρές στρατιωτικές δυνάμεις. Στιγμές αγωνίας με τους στρατιώτες που κατάγονται από αγροτικές οικογένειες και ενώ είχαν εντολή να πυροβολήσουν, αυτοί εγκαταλείπουν τα όπλα και αγκαλιάζονται με τους χωρικούς. Οι διαδηλωτές απωθούν τους χωροφύλακες, μπαίνουν στο κτήριο και καταστρέφουν λογιστικά βιβλία, καταλαμβάνουν το τηλεγραφείο και μιλούν με τον υπουργό Εσωτερικών Ράλλη.

Στα Φιλιατρά ήδη από τις 23 Αυγούστου εκατοντάδες διαδηλωτές είχαν μεταβεί στην Αστυνομία και απελευθέρωσαν το ηγετικό στέλεχος του ΚΚΕ και μέλος της σταφιδικής τους επιτροπής Σωτήρη Κανελλόπουλο που είχε συλληφθεί ως κύριος ομιλητής και “πρωταίτιος” του πρώτου συλλαλητηρίου. Στις 25 Αυγούστου, χιλιάδες αγρότες καταλαμβάνουν το τηλεγραφείο και μιλούν με το Ράλλη. Ανάλογες σκηνές ξετυλίγονται στους Γαργαλιάνους, όπου και εκεί είναι φλογερός ομιλητής (όπως και στα Φιλιατρά) ο Κουλαμπάς. Μία ομάδα αγροτών κατευθύνεται στο λιμάνι του Μάραθου όπου σπάζει τις πόρτες και εισβάλλει στις αποθήκες του ΑΣΟ.

Όλος ο αγροτικός κόσμος της Μεσσηνίας είναι επί ποδός. Στους σταφιδοπαραγωγούς και στους συκοπαραγωγούς (που αντιμετώπιζαν και αυτοί παρόμοια προβλήματα) είχαν δηλώσει πως θα σταθούν αλληλέγγυοι και πολλοί ελεύθεροι επαγγελματίες και καταστηματάρχες, δηλώνοντας ότι θα έκλειναν τα καταστήματά τους κατά τη διάρκεια των συλλαλητηρίων, πράγμα το οποίο και αρκετοί το έπραξαν.

Τα σταφιδοχώρια της Δυτικής Πυλίας συγκλονίζονται, οι καμπάνες καλούν σε συγκεντρώσεις τους αγρότες. Είχε έρθει η στιγμή για τον “έσχατον αγώνα” και την προαποφασισμένη προσυγκέντρωση των αγροτών στον Πήδασο. Πήραν εκεί το λόγο και μίλησαν σύντομα τα αδέλφια Κουβελιωταίοι, ο Ζαχαρίας Κουρέτας, ο δυναμικός Βασίλης Βλασταράς (όλοι από τον Πήδασο), ο δικηγόρος Θανάσης Κανελλόπουλος από το Μεσοχώρι, ο συνειδητοποιημένος νεαρός κομμουνιστής Παναγιώτης Πέππας από τα Μηνάγια, ο δραστήριος νεαρός Μήτσος Καραμπάτσος (“Μακρής”) από τη Χωματάδα κ.α. Τελευταίος ο Τάσης Κουλαμπάς (που μόλις είχε επιστρέψει υπό τη συνοδεία των δύο παραπάνω νεαρών από τους Γαργαλιάνους) έβγαλε το μνημειώδη λόγο του: “Κορατσιασμένα, ξεροσκασμένα πρόσωπα και ροζιασμένα χέρια, παραγωγοί της σταφίδας, πρώτου εθνικού προϊόντος, που τον καρπό μας τον παίρνουν οι σταφιδέμποροι και σε εμάς αφήνουν τα κόρτσαλα και τις σαρωματίνες, ήρθε η ώρα να απαιτήσουμε το δίκιο μας, να πάρουμε την τύχη στα χέρια μας, να μη μας λένε ψέματα… Εμπρός να κατεβούμε στην Πύλο να διεκδικήσουμε ό,τι μας ανήκει”.

Κι έτσι άρχισε η πορεία. Στην Πύλο ενώθηκαν με τους Πέτρο Γουρνά από το Πεταλίδι, το Νίκο Κουμουτσάκη από τη Μεθώνη, το Νιόνιο Π. Πυλιώτη, τον Κώστα Μαρκόγιαννη, το Βασίλη Μαυρόγιαννη, το Μήτσο Μπαλοδήμα και με πολλούς άλλους Πύλιους αγωνιστές.

Στην Πύλο ήδη από την 18η Αυγούστου κάθε ημέρα γίνονται συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας και ομιλίες. Όμως όταν καταφτάνει η οργανωμένη πορεία των αγωνιστών από τον Πήδασο (1.500 περίπου άτομα) και τρεις και πλέον χιλιάδες αποφασισμένου κόσμου ενώνεται μαζί τους στην πλατεία, οι χωροφύλακες αρχίζουν να ρίχνουν στο “ψαχνό” προκειμένου να τους αναγκάσουν να διαλυθούν. Αφήνουν στον τόπο δυο νεκρούς: τον Κώστα Τσαρπάλα από του Κυνηγού και ένα 13χρονο παιδί, τον Γιώργη Πατσούρο του Σπύρου, από την Πύλο που έπεσε μπροστά στο τελωνείο στην πλατεία Νέστορος. Ήταν το σούρουπο της Δευτέρας 26 Αυγούστου. Το πλήθος αντέδρασε πιο βίαια. Επιτέθηκαν και αφόπλισαν τους χωροφύλακες, επιχείρησαν να καταλάβουν το Τηλεγραφείο και έβαλαν φωτιά στα γραφεία του ΑΣΟ. Μετά από ώρες, προσπαθώντας να βγει από την Πύλο με κατεύθυνση το Μεσοχχώρι, υποκύπτει στο τραύμα του και ο Κώστας Χριστόπουλος (με καταγωγή από το χωριό Κόκκινου τον οποίον όμως δεν αναζήτησε ποτέ κανένα συγγενικό του πρόσωπο).

Συγκινητική θα είναι πάντα η διήγηση μιας ηρωικής πράξης μιας ομάδας νεαρών από το χωριό Χανδρινού, που βρίσκεται 12 χλμ πριν την Πύλο. Όταν οι 20χρονοι αυτοί νεαροί αντιλαμβάνονται την έκταση που έχουν λάβει τα γεγονότα της Πύλου, σπεύδουν το μεσημέρι της Τρίτης -27 Αυγούστου 1935- στο μικρό ξύλινο γεφύρι, όπως πρωτομπαίνουμε στο Χανδρινού, με σκοπό να το καταστρέψουν, προκειμένου να μην μπορέσει να περάσει άμεσα ο στρατός και χτυπήσει άσχημα τον κόσμο. Είχαν μόνο κάποιες ώρες στη διάθεσή τους. Ο Ηλίας Καραμπάτσος (“Μαυρολιάς”), ο Θοδωρής Καραμπάτσος (“Σιουσανές”), ο Ανδρέας Δουλάμης, ο Σταύρος Λάππας, ο Ηλίας Δαρσακλής (“έφορας”), ο Αναστάσης Μιχαλόπουλος χτυπούσαν με κάθε μέσο (τσεκούρια, αξίνες, πριόνια), λυσσαλέα το ξύλινο -από κυπαρισσόξυλα- τότε γεφύρι, ώσπου στο τέλος αυτό κατέρρευσε. Το αποτέλεσμα ήταν πράγματι να καθυστερήσει η χερσαία έλευση του στρατού στην Πύλο, αφού μέχρι να ξαναεπισκευαστεί πρόχειρα το γεφύρι από τους στρατιώτες του σώματος προκειμένου να περάσουν όπως-όπως τα οχήματα απέναντι, πέρασαν ώρες. Κι αυτός ήταν ο λόγος για τον οποίο έφθασαν πρώτα τα πλωτά μέσα στην Πύλο.

Η κυβέρνηση του Λαϊκού κόμματος κήρυξε στρατιωτικό νόμο και επέβαλε λογοκρισία. Διατάσσει στρατό και σώματα ασφαλείας να κατεβούν από την Καλαμάτα στην Πύλο για καταστολή με κάθε θυσία της μεγάλης εξέγερσης. Στρατιωτικός Διευθυντής ήταν ο Ταγματάρχης Γ. Κυριαζής. Την εντολή την δίνει ο ίδιος ο Μεσσήνιος υπουργός Ασφαλείας Περικλής Ράλλης (ο οποίος κατάγεται από την Κορώνη, όπου διαθέτει και σταφιδώνες).

Ισχυρές δυνάμεις στρατού έφτασαν στην Πύλο το βράδυ της Τρίτης και σύμφωνα με μαρτυρίες ντόπιων, πιθανότατα πρώτα από θάλασσα και έπειτα από στεριά. Όμως τα δυναμικά στελέχη της εξέγερσης έχουν προλάβει να κρυφτούν στα γειτονικά χωριά. Στις σελίδες του “Θάρρους” τα άρθρα για την εξέγερση βγαίνουν λευκά εξαιτίας της λογοκρισίας. Στην εφημερίδα “Λαϊκή Φωνή” της 27ης Αυγούστου όμως διαβάζουμε ότι ο Αντιεισαγγελέας κ. Περιστερίδης ήταν στην Πύλο ήδη από τα ξημερώματα και θα άρχιζε ανακρίσεις για την ανακάλυψη και τη σύλληψη των υπόπτων πρωταίτιων των θλιβερών σκηνών. Ο Νομάρχης Γ. Κίτσιος μιλώντας σε αντιπροσώπους του τύπου τόνισε ότι τα λυπηρά επεισόδια της Πύλου προκάλεσαν οι Κομμουνιστές. Συγκεκριμένα είπε: “Θα τιμωρηθούν παραδειγματικά οι υπεύθυνοι διότι δεν είμεθα διατεθειμένοι να παίζωμεν με τους Κομμουνιστάς”. Μη βρίσκοντας όμως άμεσα τους αποκαλούμενους “πρωταίτιους”, κυνηγούν οποιονδήποτε. Επικεφαλής του στρατιωτικού σώματος ήταν ο “στρατηγός Νικολαρέας μετά του επιτελάρχου της IV Μεραρχίας Ναυπλίου Ταγματάρχου του πυροβολικού κ. Γιαννακόπουλου. Κατά τις υπάρχουσες πληροφορίες αι στρατιωτικαί δυνάμεις θα επανέλθουν εις τας εστίας των μετά δεκαήμερον περίπου”. (Εφημερίδα “Θάρρος”, 05-09-1935).

Η κυβέρνηση έχει συνολικά στη Μεσσηνία κινητοποιήσει δύο μεραρχίες στρατού (IV Μεραρχία Ναυπλίου και Μεραρχία Πατρών) και έχει στείλει μεγάλη δύναμη Χωροφυλακής με 300 άντρες και 28 πολυβόλα. Το αντιτορπιλικό “Πάνθηρ” βρίσκεται πάνοπλο στο λιμάνι της Καλαμάτας, ενώ δύο άλλα πολεμικά πλοία έχουν αγκυροβολήσει το ένα σε Πύλο και το άλλο κοντά στα Φιλιατρά. Ο στρατός έχει καταλάβει τις πόλεις.