Γιούρι Γκαγκάριν-Από το χυτήριο στο διάστημα

Με εξαίρεση τους σημαντικότερους πολιτικούς της ηγέτες, ο Γιούρι Γκαγκάριν είναι ίσως η πιο αναγνωρίσιμη μορφή στην ιστορία της ΕΣΣΔ σε κάθε γωνιά του πλανήτη. Όχι άδικα, καθώς υπήρξε ο πρώτος άνθρωπος στο διάστημα, ενώ ο πρόωρος και τραγικός θάνατός του ενίσχυσαν το μύθο γύρω από το πρόσωπό του.

Γεννήθηκε στις 9 Μάρτη 1934 από αγροτική οικογένεια στο χωριό Κλούσινο, δυτικά της Μόσχας. Οι γονείς του δούλευαν στο τοπικό κολχόζ, ο πατέρας του ως επιπλοποιός και η μητέρα του ως υπεύθυνη αρμέγματαος, Είχε επίσης τρία αδέλφια, ενώ ο ίδιος ήταν προτελευταίος. Η σχολική του φοίτηση στο δημοτικό διεκόπη μετά την κατάληψη του χωριού του από τους ναζί στις 12 Οκτώβρη 1941. Τα αδέρφια του Βαλεντίν και Σόγια μάλιστα εστάλησαν στη Γερμανία για καταναγκαστική εργασία, ενώ το σχολείο παρέμεινε κλειστό ως την απελευθέρωση του χωριού από τον Κόκκινο Στρατό τον Απρίλη του 1943.

Ιδιαίτερη εντύπωση στην παιδική του ψυχή έκανε ένα περιστατικό κατά το οποίο είδε έναν πιλότο της σοβιετικής πολεμικής αεροπορίας να προσγειώνεται για να διασώσει ένα συνάδελφό του που είχε πραγματοποιήσει αναγκαστική προσγείωση, γλιτώνοντας τον έτσι από γερμανική αιχμαλωσία και σχεδόν βέβαιο θάνατο.

Στην Ακρόπολη το 1962

Το 1945 η οικογένεια του Γκαγκάριν μετακόμισε στην πόλη Γκσατσκ, που σήμερα φέρει το όνομά του (Γκαγκάριν), όπου ολοκλήρωσε τη μέση εκπαίδευση. Στη συνέχεια μετακόμισε σε ένα προάστιο της Μόσχας, όπου εκπαιδεύτηκε ως μεταλλοτεχνίτης, παίρνοντας και δίπλωμα ειδικού στα χυτήρια από Τεχνική Σχολή της πόλης Σαράτοφ το 1955. Κατά την περίοδο των σπουδών του γράφτηκε στην αερολέσχη της πόλης, λαμβάνοντας την πιστοποίησή του στις 3 Ιούνη 1955. Την ίδια χρονιά μπήκε στη σχολή της Πολεμικής Αεροπορίας στον Όρενμπουργκ, και το 1957 παντρεύτηκε τη γιατρίνα Βαλεντίνα Γκοριάτσοβα, με την οποία απέκτησε δύο κόρες, τη Γιελένα και την Γκαλίνα. Όντας υπολοχαγός στο νομό Μουρμάνσκ στην Αρκτική Θάλασσα, έγινε μέλος του ΚΚΣΕ και το 1959 προβιβάστηκε σε λοχαγό.

Σοβιετικό γραμματόσημο με τη μορφή του Γκαγκάριν, 1964

Το 1960 επιλέχθηκε ως υποψήφιος κοσμοναύτης, κερδίζοντας τελικά τους 20 συνυποψηφίους του λόγω του ήρεμου χαρακτήρα του. Εκπαιδεύτηκε από το Μάρτη του 1960 ως το Γενάρη του 1961. Στις 12 Απρίλη 1961 έκανε τον κύκλο της γης με το διαστημόπλοιο Βοστόκ-1 για 108 λεπτά. Προσγειώθηκε στην περιοχή του Βόλγα, κοντά στις πόλεις Σαράτοφ και Ένγκελς. Στο σημείο της προσγείωσης υπάρχει μνημείο προς τιμήν του, ενώ κάθε χρόνο από το 1962 η μέρα τιμάται ως “Η μέρα του κοσμοναύτη”.

Μετά την πτήση του, ο Γκαγκάριν υπήρξε ως το 1963 διοικητής της ομάδας Σοβιετικών κοσμοναυτών, ενώ σπούδασε και στη στρατιωτική ακαδημία Σουκόφσκι με στόχο να ολοκληρώσει την εκπαίδευσή του ως πιλότος της πολεμικής αεροπορίας. Τιμήθηκε τόσο με το βραβείο Λένιν, όσο και με τον τίτλο του Ήρωα της Σοβιετικής Ένωσης.

Παράλληλα ταξίδεψε σε πολλές χώρες, τόσο του σοσιαλιστικού στρατοπέδου όσο και δυτικές, γνωρίζοντας την αποθέωση και συναντώντας ηγέτες όπως ο Φιντέλ Κάστρο και ο Νεχρού στην Ινδία. Η παγκόσμια περιοδεία του περιλάμβανε και σταθμό στην Αθήνα, στις 12 Φλεβάρη 1962, όπου μάλιστα προκλήθηκε κι ένταση μεταξύ διαδηλωτών της ΕΔΑ που φώναζαν το σύνθημα “Γκαγκάριν-Ειρήνη” και της αστυνομίας. Ο κοσμοναύτης μεταξύ άλλων επισκέφτηκε την Ακρόπολη, τον τότε πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Καραμανλή και την Ακαδημία Αθηνών, ενώ ανακηρύχθηκε επίσης επίτημο δημότης της πόλης.

Δυστυχώς, στις 27 Μάρτη 1968 μαζί με τον εκπαιδευτή του Βλαντιμίρ Σεργκόγιν βρήκε το θάνατο όταν το αεροσκάφος MiG-15 στο οποίο επέβαιναν συνετρίβη. Δεδομένου ότι το συγκεκριμένο αεροσκάφος θεωρούνταν το καλύτερο του είδους του και ο Σεργκόγκιν εξαιρετικά πεπειραμένος πιλότος, η πτώση του γέννησε ερωτηματικά κι έδωσε τροφή σε ποικίλες θεωρίες συνωμοσίας.

Με τη Τζίνα Λολομπριντζίντα το 1961

Επί Γκορμπατσώφ δημιουργήθηκε μια επιτροπή υπό το συνάδελφο του Γκαγκάριν Αλεξέι Λεόνωφ,  τα μέλη της οποίας φαίνεται πως διαφωνούσαν για τα ακριβή αιτία της πτώσης. Το πλήρες πόρισμα της επιτροπής δημοσιεύτηκε μετά τις ανατροπές, το 2011, που απέδιδε το δυστύχημα σε απότομη μανούβρα είτε του Γκαγκάριν είτε του Σεργιόγκιν για να αποφύγουν ένα μετεωρολογικό αερόστατο, την ώρα που επικρατούσαν κακές καιρικές συνθήκες.

Στην ΕΣΣΔ κηρύχθηκε εθνικό πένθος, η πρώτη φορά που γινόταν κάτι τέτοιο στη χώρα για μη αρχηγό κράτους. Οι στάχτες του εναποτέθηκαν στο τείχος του Κρεμλίνου στην Κόκκινη πλατεία. H μνήμη του τιμήθηκε σε όλες της χώρες του υπαρκτού σοσιαλισμού, με έκδοση νομισμάτων και γραμματοσήμων, ενώ προς τιμήν του μετονομάστηκαν ένας κρατήρας της Σελήνης κι ο αστεροειδής 1772, ενώ οροπέδιο στην Ανταρκτική επίσης φέρει το όνομά του, όπως και δεκάδες δρόμοι, σχολεία, πλατείες, ακόμα και τραγούδια και μουσικά άλμπουμ, όπως του Γάλλου μουσικού Ζαν-Μισέλ Ζαρ (Hey Gagarin, 2000) και του Έσμπγερν Σβένσον Τρίο (From Gagarin’s point of view, 1999). Στην ομώνυμη πλατεία βρίσκεται από το 1980 μνημείο προς τιμήν του κοσμοναύτη από τιτάνιο, ενώ από το 2008 το πρωτάθλημα χόκεϋ επί πάγου της Ρωσίας πήρε το όνομά του.

Δύσκολες Νύχτες