Η γυναίκα στο ΔΣΕ- Μέρος 3ο: Οι σχέσεις με το ανδρικό φύλο

Ένα από τα κυριότερα ιδεολογήματα της κυβερνητικής προπαγάνδας σχετικά με τις ένοπλες μαχήτριες του Δημοκρατικού Στρατού υπήρξε αυτό της ηθικής που εφαρμοζόταν στις σχέσεις των δύο φύλων. Είναι γνωστά τα σκίτσα που «κόσμησαν» διάφορες προπαγανδιστικές εκδόσεις του Εθνικού Στρατού, αλλά και σατιρικές εφημερίδες και περιοδικά, σχετικά με το ρόλο των γυναικών στα τμήματα του Δημοκρατικού Στρατού, ενώ παράλληλα, εντονότατη κριτική ασκούταν στην ενσωμάτωση της γυναίκας στο ΔΣΕ, στη λογική ότι με την πρακτική αυτή, διαλυόταν δήθεν, ο θεσμός της οικογένειας.

Ωστόσο, η κυβερνητική προπαγάνδα έπεφτε πολύ έξω από την καθημερινή πραγματικότητα της γυναίκας στο ΔΣΕ. Γράφει σχετικά η καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Βόλου, Ρίκη Βαν Μπουσχότεν:

«Το μεγάλο ποσοστό των γυναικών στον ΔΣΕ- σε ορισμένα τμήματα υπέρβαινε το 40%- μετέβαλε τις σχέσεις μεταξύ των δύο φύλων, τόσο σε σύγκριση με την προπολεμική περίοδο όσο και σε σχέση με τα χρόνια του ΕΛΑΣ. Ενώ στην ΕΠΟΝ τα κορίτσια συμμετείχαν συχνά υπό την επίβλεψη των μεγαλύτερων αδελφών τους, στον ΔΣΕ οι γυναίκες αντιμετώπιζαν από κοινού με τους άνδρες τους κινδύνους των μαχών και τον ίδιο τον θάνατο, με αποτέλεμα η συναναστροφή με το άλλο φύλο να θεωρηθεί πλέον ως κάτι το φυσικό».

Η σύναψη ερωτικών σχέσεων στο ΔΣΕ εξελισσόταν εντός ενός μίγματος τυπικών στρατιωτικών οδηγιών και άτυπων ανθρώπινων πρακτικών, που ως επίκεντρο είχαν την προστασία της γυναικείας επιλογής και την προστασία του στρατεύματος από διαλυτικές πρακτικές και τάσεις. Έτσι, αρχικά η σύναψη ερωτικών σχέσεων τιμωρούταν αυστηρά από το ΔΣΕ, με την απομόνωση των εραστών σε διαφορετικά τάγματα και στρατιωτικούς σχηματισμούς και σε λιγότερες περιπτώσεις, ακόμα και με τη θανατική καταδίκη. Πρόκειται για την αρχική υιοθέτηση των πρακτικών του ΕΛΑΣ, που όμως σταδιακά διαφοροποιήθηκε σημαντικά. Κυρίως στα μέσα του 1948, η σύναψη ερωτικών δεσμών γινόταν δεκτή εφόσον υπήρχε αμοιβαία συγκατάθεση. Οι σχέσεις αυτές κατέληγαν συχνά στο γάμο, ο οποίος επικυρωνόταν από τον στρατιωτικό διοικητή της μονάδας, ενώ συχνό ήταν και το φαινόμενο να κατατάσσονται στο ΔΣΕ ήδη παντρεμένα ζευγάρια ανδρών και γυναικών, στη σχέση των οποίων η διοίκηση του ΔΣΕ δεν παρενέβαινε.

Παρόλα αυτά, η γυναίκα μαχήτρια δεν κέρδισε απλώς το σεβασμό των ανδρών στο στράτευμα, αλλά συδιαμόρφωσε και ένα πλαίσιο σχέσεων με αυτόν, που διέλυε τα κοινά κοινωνικά στερεότυπα της ελληνικής κοινωνίας, ιδίως αυτά του αγροτικού κόσμου της εποχής. Σε πολλές αυτοβιογραφίες και μαρτυρίες πρώην μαχητών και μαχητριών εντοπίζουμε τη φράση «ήμασταν σαν αδελφή με αδελφό», που αναδεικνύει τον αμοιβαίο σεβασμό που καλλιεργήθηκε ανάμεσα στα δύο φύλα. Αναφέρει σχετικά η πρώην μαχήτρια Ουρανία στο βιβλίο της Μπουσχότεν, Ανάποδα χρόνια:

«Είχα το θάρρος να μιλήσω με αγόρια, ας ήταν και αγόρια, ενώ στο χωριό θα με παρεξηγούσαν. Μπορούσες να πας αποστολή με ένα αγόρι, πιασμένοι χέρι χέρι, χωρίς να υπάρχει καμιά πονηρή σκέψη».

Σε κάθε περίπτωση, η γυναίκα-μαχήτρια του ΔΣΕ ήταν σαφώς αποδεσμευμένη από τα στερεότυπα και τις πρακτικές της αστικής κοινωνίας. Δεν προξενευόταν, δεν υποχρεούταν σε προίκα και προικοσύμφωνα και κυρίως διατηρούσε στο ακέραιο το δικαίωμα της επιλογής του δικού της συντρόφου και συζύγου, χωρίς την ανάγκη συγκατάθεσης κανενός. Η άσκηση σεξουαλικής βίας, όχι απλώς επάνω στη μαχήτρια, αλλά και σε κάθε γυναίκα των περιοχών που διέθετε ο ΔΣΕ τιμωρούταν αυστηρά και χωρίς καμιά αναστολή με τη θανατική ποινή, χωρίς καμιά δυνατότητα έφεσης ή αναστολής της εκτέλεσης. Η ιδεολογική ποιότητα του ΔΣΕ, η νέα επαναστατική του ηθική και η διαπαιδαγώγηση που προσέφερε στα μέλη και τα στελέχη του, κατέστησαν τέτοια περιστατικά στο όριο του στατιστικού σφάλματος. Για παράδειγμα, στην Πελοπόννησο, των 2500 περίπου μαχητών και μαχητριών της 3^ης Μεραρχίας, εντοπίζεται μόνο ένα περιστατικό βιασμού, το οποίο τιμωρήθηκε με τη θανατική ποινή.

Άμιλλα και ιδεολογικοπολιτική διαπαιδαγώγηση

Μια συχνή πρακτική τόνωσης του ηθικού και παράλληλα μέθοδος διαπαιδαγώγισης υπήρξε η άμιλλα μεταξύ τμημάτων του Δημοκρατικού Στρατού. Η άμιλλα ανακοινωνόταν από το Γενικό Αρχηγείο και εθελοντικά τα διάφορα τμήματα προκαλούσαν το ένα το άλλο, για το ποιο θα πετύχει πρώτο τους στόχους της. Στόχοι της άμιλλας ήταν συνήθως η πολεμική επίδοση, η στρατολογία νέων μαχητών, η αφομοίωση των πολεμικών τακτικών, η πολιτική προετοιμασία των μαχητών και η διενέργεια διαφωτιστικής δουλειάς στους στρατιώτες του αντιπάλου. Οι μαχήτριες του ΔΣΕ αξιοποίησαν εκτενώς το εργαλείο της άμιλλας και αναδείχθηκαν ουκ ολίγες φορές πρωτοπόρες.

Τον Μάιο του 1949, οι μαχήτριες των τμημάτων του Γράμμου κάλεσαν σε άμιλλα τις μαχήτριες των γυναικείων τμημάτων στο Βίτσι. Στόχος αυτής της άμιλλας ήταν σε διάστημα ενός μήνα να αναπτύξουν τη μαχητική τους ικανότητα στο μέγιστο δυνατό. Όμως η άμιλλα αυτή των δύο τμημάτων δεν πήρε μόνο τα χαρακτηριστικά του ανταγωνισμού στη μαχητική επίδοση, αλλά αναπτύχθηκε και η συνεργασία για την μετάδοση της πείρας του πολέμου. Συγκεκριμένα, τα γυναικεία τμήματα του Γράμμου, σαφώς πιο εμπειροπόλεμα, καθώς είχαν λάβει μέρος σε δεκάδες μάχες με εξαιρετικές επιδόσεις συνεργάστηκαν στενά με το επιτελείο των γυναικείων τμημάτων στο Βίτσι για τη μετάδοση της πείρας τους.

Έτσι, στις 25 Μαΐου 1949 ξεκίνησε μια πυρετώδης προετοιμασία των δύο γυναικείων τμημάτων, που συνοδευόταν από έντονη ιδεολογικοπολιτική δουλειά. Η άμιλλα εκλαϊκεύτηκε εκτεταμένα μέσα από εκτεταμένες συνελεύσεις των τμημάτων. Κυκλοφόρησαν χιλιάδες φυλλάδια, τρικ και έντυπα σχετικά με το περιεχόμενο της άμιλλας και τις εμπειρίες των δύο τμημάτων στη μάχη. Τα γυναικεία τμήματα στο Γράμμο και στο Βίτσι προχώρησαν σε εκτεταμένη αναδόμηση των θέσεων και των εγκαταστάσεών τους, τις οποίες γέμισαν με συνθήματα και η έναρξη της άμιλλας πήρε χαρακτήρα πανηγυρικό. Με πρωτοστάτες τις γυναίκες πολιτικούς επιτρόπους, αλλά και στελέχη του ανδρικού φύλου, η άμιλλα των γυναικών γενικεύτηκε και ιδεολογική προετοιμασία επεκτάθηκε.

Γράφει σχετικά η Ρίτα Λαζαρίδου- Κοντογιώργη, λοχαγός πολιτικός επίτροπος στο περιοδικό Δημοκρατικός Στρατός:

«Μια κατάκτηση των μαχητριών μας με την άμιλλα ήταν η οργανωμένη και σχεδιασμένη παντού με πλάνα δουλειά, βγαλμένη από τις δημκρατικές συνελεύσεις. Μαζί με τα πλάνα εφαρμόστηκε και ένας καθημερινός και συγκεκριμένος έλεγχος με καθημερινά δελτία δουλειάς των λόχων, πενθήμερα των ταγμάτων, δεκαήμερα της ταξιαρχίας. Με σημειώματα, καθημερινές επαφές με τις υπεύθυνες και τις μαχήτριες, με γυναικείες συνελεύσεις ελέγχαμε τι έκανε η κάθε μαχήτρια για να πραγματοποιήσει το ατομικό της πλάνο.

Ο έλεγχος φροντίζαμε να είναι καθημερινός, δημιουργικός και στο πλαίσιο της διαπαιδαγώγησης. Φροντίζαμε να παροτρύνει και να ενθουσιάζει. Στο σημείο του ελέγχου έχουμε καλά αποτελέσματα δουλειάς στην 103^η Ταξιαρχία, όπου όλη η επιτροπή της άμιλλας επισκέφθηκε τμήματα για να ελέγξει από κοντά τη δουλειά. Κάθε μέρα με τηλεβόες και με το τηλέφωνο σε πεταχτές συνελεύσεις από αμπί σε αμπρί ή στη δουλειά, εκλαϊκεύσαμε τα καλά παραδείγματα δουλειάς και τις επιτυχίες τμημάτων και ατόμων. Προσέξαμε το πρόβλημα των ηθικών αμοιβών σε αυτές που αναδείχτηκαν πρωτοπόρες στην άμιλλα. Σε αυτές δίναμε και δώρα. Στην πορεία της άμιλλας έγινε προετοιμασία για σκοπευτικούς αγώνες μικτούς ή μόνο μαχητριών, που μας βοήθησαν να δούμε τις ελλείψεις μας στην εκπαίδευση, και όπου χρειάστηκε βοηθήσαμε τις μαχήτριες με ιδιαίτερα στρατιωτικά μαθήματα. Στο διάστημα της άμιλλας έγινε ιδιαίτερη πολιτική δουλειά με βάση τις μαχήτριες στο Γράμμο και τις δικές τους επιτυχίες στα Πατώματα και με σύνθημα να τις μοιάσουμε».

Η άμιλλα του 1949 προετοίμασε συστηματικά τις μαχήτριες στο Γράμμο και στο Βίτσι για τις νέες επιχειρήσεις κατά του ΔΣΕ. Οι μαχήτριες της 103^ης Ταξιαρχίας αναδείχθηκαν σε πολλές ακόλουθες μάχες, αποστολές και μικροενέργειες. Στο Βίτσι, οι μαχήτριες της 108^ης Ταξιαρχίας έφθασαν και ξεπέρασαν τις συντρόφισσές τους στο Γράμμο, δίνοντας μάχες με αφάνταστο ηρωισμό και αναπτύσσοντας εκτεταμένη προπαγανδιστική δουλειά στα μετώπισθεν του αντιπάλου.

Η άμιλλα και η ιδεολογική δουλειά στα τμήματα του Γράμμου και του Βίτσι απέδοσε:

— 4 μετάλλια ανδρείας,

— 30 μετάλλια «Ηλέκτρα»,

— 159 επαίνους Ταξιαρχίας.

Ονομάστηκαν:

— 14 ανθυπολοχαγοί,

— 22 επιλοχίες,

— 38 λοχίες,

— 4 δεκανείς,

— 11 ομαδάρχισσες,

— 1 διμοιρίτισσα.

Γυναίκες που ανέλαβαν θέσεις:

— 27 σκοπεύτριες πολυβόλου,

— 19 όλμου,

— 44 οπλοπολυβόλου,

— 2 μυδραλίου,

— 1 υπεύθυνη στοιχείου.

Θα μπορούσαμε να αφιερώσουμε ακόμα δεκάδες αναρτήσεις και σελίδες για τις επιδόσεις και τη δράση της γυναίκας στο Δημοκρατικό Στρατό. Το αφιέρωμα αυτό παρουσίασε μόνο τις βασικές πτυχές του γυναικείου ζητήματος στην ένοπλη ταξική σύγκρουση του Εμφυλίου. Στις χώρες του υπαρκτού σοσιαλισμού, οι μαχήτριες του ΔΣΕ θα σπουδάσουν, θα αναδειχθούν σε διάφορες επιστήμες και επιστημονικά πεδία, θα διαπρέψουν στη λογοτεχνία, στην ποίηση, στο θέατρο και τον κινηματογράφο, θα γίνουν μητέρες και εργαζόμενες. Μετά τη μεταπολίτευση ορισμένες θα επιστρέψουν με τις οικογένειές τους στην Ελλάδα. Οι περισσότερες εν ζωή μαχήτριες του ΔΣΕ κρατούν στις αναμνήσεις και αποτυπώνουν ως σήμερα, στις μαρτυρίες τους, τον ηρωισμό του αγώνα τους, αλλά και την ουσιαστική γυναικεία απελευθέρωση που κέρδισαν στους κόλπους του ΔΣΕ και των λαογέννητων θεσμών του.

Πηγές

— Γιάννης Λέφας, Χιλιάδες τέσσερις σταυροί στο μαρτυρικό Μωριά, Αλφειός, Αθήνα 2007.

— Κώστας Γκριτζώνας, Μαχήτριες του Δημοκρατικού Στρατού, Βήμα μαρτυρίες, Αθήνα 2010.

— Ρίκη Βαν Μπουσχότεν, Ανάποδα χρόνια, Πλέθρον, Αθήνα 1997.

— Φωτεινή Δούζη, Η γιαγιά μας η αντάρτισσα, Αυτοέκδοση, Αθήνα 1993.

Η γυναίκα στο ΔΣΕ – Μέρος 1ο
Η γυναίκα στο ΔΣΕ – Μέρος 2ο