Η ίδρυση όλων των εαμικών και φιλοεαμικών οργανώσεων της κατοχής

Σχεδόν όλοι μας, όταν διαβάζουμε για τα γεγονότα της κατοχής και της αντίστασης, απορούμε με την αυτοθυσία που επέδειξε ο λαός, πόσο μάλλον οι νέοι της χώρας μας, που κατόρθωσαν να στήσουν ανάστημα απέναντι στους κατακτητές. Σε αντιδιαστολή με το σήμερα, απορούμε πως οι φτωχοί, οι πεινασμένοι και τα παιδιά, αγωνίστηκαν εναντίον ενός πάνοπλου κατακτητή. Σε ποιον αλήθεια, δεν προκαλεί δέος, η ηρωική Π.Σταθοπούλου, που τον Ιούλιο του 1943 πέθανε από γερμανικό τεθωρακισμένο, όταν έβαλε μπροστά του ως φράγμα το κορμί της ή η αυτοθυσία δεκαεξάχρονων παιδιών μπροστά από τα γερμανικά όπλα; Κι όμως ο λαός, άνθρωποι φτωχοί, πεινασμένοι και παιδιά, αγωνίστηκαν εναντίον μιας τεράστιας πολεμικής μηχανής. Και τελικά, νίκησαν! 

Ήταν 6 Απριλίου του 1941 όταν επιτέθηκαν οι Γερμανοί στην Ελλάδα. Οι δύο πολεμικές επιχειρήσεις που αφορούσαν την κατάληψη της χώρας, είχαν τα ονόματα “Μαρίτα” και “Ερμής”. Η πρώτη αφορούσε την κατάληψη της ηπειρωτικής Ελλάδας και η δεύτερη την κατάληψη της Κρήτης, που είχε μεγάλη στρατηγική σημασία και για τους Άγγλους και για τους Γερμανούς.

Στις 9 Απριλίου, οι ναζί έφτασαν στη Θεσσαλονίκη, όπου τους υποδέχτηκαν ο Δήμαρχος της πόλης Μερκουρίου, ο Μητροπολίτης Γεννάδιος και ο τέως Πρύτανης του ΑΠΘ Βιζουκίδης. Ορισμένες εφημερίδες όπως “το Φως” τους καλωσόρισαν, γράφοντας υπέρ τους. Στις 27 Απριλίου, οι Γερμανοί είχαν φτάσει στην Αθήνα, ενώ ο Τσολάκογλου είχε ήδη υπογράψει την παράδοση της χώρας λίγες ημέρες πριν.

Ακολούθησε η “μάχη της Κρήτης”, που διήρκεσε περίπου 10 ημέρες, από τις 20 Μαΐου μέχρι τις 1 Ιουνίου του 1941. Στη νησί υπήρχαν αγγλικές δυνάμεις και Νεοζηλανδοί που ενίσχυαν την ελληνική προσπάθεια. Οι Γερμανοί, αν και μέτρησαν αρκετές απώλειες, τελικά επικράτησαν και η ελληνική κυβέρνηση μεταφέρθηκε στο Κάιρο της Αιγύπτου, όπου παρέμεινε μέχρι την απελευθέρωση.

Οι δύο πρώτες αντιστασιακές οργανώσεις ιδρύθηκαν το Μάιο του 1941, ένα περίπου μήνα μετά την εισβολή των Γερμανών, με πρωτοβουλία του ΚΚΕ. Η οργάνωση “Ελευθερία” ιδρύθηκε στη Θεσσαλονίκη και η οργάνωση “Εθνική Αλληλεγγύη” στην Αθήνα. Για την ίδρυση της “Ελευθερίας” πρωτοστάτησε το “Μακεδονικό Γραφείο” του ΚΚΕ, ενώ αξίζει να αναφερθεί ότι συνεργάστηκαν και άλλα άτομα μαζί της, όπως ο απότακτος Βενιζελικός Στρατιωτικός Δημήτρης Ψαρρός που τον Απρίλιο του 1943 ίδρυσε την ένοπλη αντιστασιακή οργάνωσης 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων στη Στερεά Ελλάδα. Η μεγαλύτερη αντιστασιακή πράξη της “Ελευθερίας”, που όμως δεν είχε αίσιο τέλος, θεωρείται η εξέγερση εναντίον της βουλγαρικής διοίκησης στο Δοξάτο της Δράμας που ξέσπασε στις 28 Σεπτεμβρίου. Εκεί, ο ντόπιος πληθυσμός, με τη συμβολή  και των τοπικών οργανώσεων του ΚΚΕ, εξοπλίστηκε και εξεγέρθηκε εναντίον των Βουλγάρων κατακτητών. Υπολογίζεται ότι οι Βούλγαροι, εκτέλεσαν ως αντίποινα 2-3 χιλιάδες άτομα, πολλοί εκ των οποίων ήταν και άμαχοι. Εν τέλει η οργάνωση προσχώρησε στο Ε.Α.Μ.

Η “Εθνική Αλληλεγγύη” ιδρύθηκε στις 18 Μαΐου του 1941 στην πρωτεύουσα από πρώην φυλακισμένους κομμουνιστές, που απέδρασαν από διάφορους τόπους εξορίας, όπως την Κίμωλο, τη Φολέγανδρο και τη Γαύδο. Η πείρα που είχαν αντλήσει οι κομμουνιστές από την παράνομη περίοδο της μεταξικής δικτατορίας, αποδείχτηκε ιδιαίτερα πολύτιμη για την οργάνωση της αντίστασης κάτω από την μπότα του Γερμανού κατακτητή. Η οργάνωση “Εθνική Αλληλεγγύη”, μερίμνησε ώστε να παρέχεται βοήθεια σε πρώην πολιτικούς κρατουμένους, οργάνωσε συσσίτια, εξέδιδε εφημερίδα και γενικώς προσπαθούσε να κάνει ότι ήταν απαραίτητο, για να προετοιμάσει τη μετέπειτα αντίσταση στο βουνό.

Δύο μήνες μετά την ίδρυση της “Ελευθερίας” και της “Εθνικής Αλληλεγγύης”, στις 16 Ιουλίου του 1941, ιδρύθηκε το Εργατικό Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (Ε.Ε.Α.Μ.), με πρωτοβουλία της Γ.Σ.Ε.Ε., της Ενωτικής Γ.Σ.Ε.Ε. και των Ανεξάρτητων Συνδικάτων, που είχε ως Γραμματέα τον Κώστα Λαζαρίδη. Το εργατικό Ε.Α.Μ. πρωτοστάτησε στους αγώνες που έδωσε ο λαός εναντίον των κατακτητών. Από το 1942 ακόμη, οργάνωσε απεργίες που είχαν οικονομικά αιτήματα, ενώ το 1943 συνέβαλε καθοριστικά στην οργάνωση των απεργιών που είχαν ως στόχο την ακύρωση της πολιτικής επιστράτευσης και την ακύρωση της απόφασης των Γερμανών για επέκταση της Βουλγαρικής ζώνης κατοχής.  Το  Μάιο του 1943, ο Λαζαρίδης συνελήφθη και εκτελέστηκε από τους ναζί. Του προσέφεραν μεγάλο οικονομικό ποσό προκειμένου να συνεργαστεί μαζί τους, αλλά προτίμησε το θάνατο.

Στις 27 Σεπτεμβρίου του 1941, ιδρύθηκε το θρυλικό Ε.Α.Μ. Την ιδρυτική του διακήρυξη υπέγραψαν το Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδας, το Αγροτικό Κόμμα Ελλάδας, το κόμμα που ονομαζόταν “Ένωση Λαικής Δημοκρατίας και το ΚΚΕ, που ήταν ο κύριος αιμοδότης του. Εξελίχθηκε στη μεγαλύτερη αντιστασιακή οργάνωση και από αριθμητική άποψη και από άποψη αποτελεσματικότητας, προσφέροντας τα μέγιστα στον αγώνα εναντίον των κατακτητών. Αξίζει να σημειωθεί ότι αριθμούσε περίπου 1 εκατομμύριο μέλη. Φυσικά, υπήρχε “διαβάθμιση” όσο αφορά τη συμμετοχή. Άλλοι μοίραζαν προκηρύξεις ή έδιναν πληροφορίες για τον κατακτητή, ενώ άλλοι συμμετείχαν στην συγγραφή και τη διακίνηση των εφημερίδων ή στην οργάνωση απεργιών.

Τον Οκτώβριο του 1941, ιδρύθηκε στο στρατό της εξόριστης κυβέρνησης του Καΐρου η θρυλική Αντιφασιστική Στρατιωτική Οργάνωση (Α.Σ.Ο.), που κατόρθωσε να συσπειρώσει το μεγαλύτερο μέρος των Ελλήνων στρατιωτών. Εκτός από την Α.Σ.Ο. ιδρύθηκαν η Αντιφασιστική Οργάνωση Ναυτικού(Α.Ο.Ν.), η Αντιφασιστική Οργάνωση Αεροπορίας(Α.Ο.Α.) και η Αντιφασιστική Οργάνωση Χωροφυλακής (Α.Ο.Χ.). Φιλικά προσκείμενες στο Ε.Α.Μ. και την Α.Σ.Ο. ήταν η Ομοσπονδία Ελληνικών Ναυτεργατικών Οργανώσεων (Ο.Ε.Ν.Ο.) και η Ναυτεργατική Ένωση Ελλάδας(Ν.Ε.Ε.). Η Α.Σ.Ο. είχε ως γραμματέα τον Σαλά Γιάννη, στέλεχος του ΚΚΕ και πρώην εξόριστο, με μεγάλη πείρα στην παράνομη δράση. Η Οργάνωση έδινε ιδιαίτερη έμφαση στο στοιχείο του αντιφασισμού, που λόγω του πολέμου, ασκούσε έντονη γοητεία στου φαντάρους και επιθυμούσε ένα νέο είδος αυτοδιάθεσης μετά την απελευθέρωση, που δεν σχετιζόταν τόσο με τις επιδιώξεις των Άγγλων και της εξόριστης κυβέρνησης. Στόχος της ήταν να έχουν λόγο οι φαντάροι όχι μόνο σε θέματα διαβίωσης αλλά ακόμη και σε διοικητικά θέματα η και επιχειρησιακά, πράγμα που ήταν πρωτόγνωρο για τα δεδομένα του στρατού. Ακόμη εξέδιδε εφημερίδες προς ενημέρωση των φαντάρων, η μεγαλύτερη από τις οποίες ονομαζόταν “Αντιφασιστας”. Σε περίπτωση που εξαρθρωνόταν ο μηχανισμός της οργάνωσης, υπήρχαν ακόμη 8 εφεδρικοί μηχανισμοί, που θα μπορούσαν να συνεχίσουν τη δράση της. Τελικά, η πείρα του Σαλά και άλλων μελών της οργάνωσης, συνέβαλλε στο να μην αποκαλυφθεί ο μηχανισμός. Όμως, τον Απρίλιο του 1944, περίοδο κατά την οποία ιδρύθηκε στην Ελλάδα η Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης, (Π.Ε.Ε.Α. ή αλλιώς κυβέρνηση του βουνού) από το Ε.Α.Μ., οργανώθηκε κίνημα από την Α.Σ.Ο. Μετά από το κίνημα, όσοι συμμετείχαν σε αυτό, κλείστηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης από τους Άγγλους και την εξόριστη κυβέρνηση στο Σουδάν, την Αίγυπτο και αλλού. Ουσιαστικά, διαλύθηκαν δύο ελληνικές ταξιαρχίες και στη συνέχεια δημιουργήθηκε υπό τον Θρασύβουλο Τσακαλώτο η 3η Ορεινή Ταξιαρχία. Το συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός συχνά συσκοτίζεται η αποκρύπτεται.

Στις 5 Φεβρουαρίου του 1942, ιδρύθηκε το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο Νέων (Ε.Α.Μ.Ν.) που εξέδιδε την εφημερίδα “Λευτεριά”. Μόλις λίγες ημέρες μετά, στις 16 Φεβρουαρίου, με πρωτοβουλία των Κεντρικών Επιτροπών του ΚΚΕ και του Ε.Α.Μ., ιδρύθηκε ο Ελληνικός Λαΐκός Απελευθερωτικός Στρατός (Ε.Λ.Α.Σ.) που αποτέλεσε το ένοπλο τμήμα του Ε.Α.Μ. Έφτασε να αριθμεί περίπου 90-100 χιλιάδες μαχητές και η βασική του εφημερίδα ονομαζόταν “Απελευθερωτής”.

Ένα χρόνο μετά την ίδρυση του Ε.Λ.Α.Σ., στις 23 Φεβρουαρίου του 1943, ιδρύθηκε η Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων (Ε.Π.Ο.Ν.) με πρωτοβουλία της ΟΚΝΕ και άλλων νεολαιίστικων οργανώσεων. Αριθμούσε περισσότερα από 600 χιλιάδες μέλη, και η βασική της εφημερίδα, στην οποία συμμετείχαν σπουδαίες προσωπικότητες όπως ο Γληνός, ονομαζόταν “Νέα Γενιά”. Πολλοί ΕΠΟΝίτες έγιναν μαχητές στον Ε.Λ.Α.Σ., ενώ η οργάνωση πρωτοστάτησε και στις μεγάλες απεργίες που διεξήχθησαν το 1943. Η πολιτισμική και καλλιτεχνική της δραστηριότητα υπήρξε επίσης σημαντική. Αρκετά μέλη της οργάνωσης πέθαναν στην προσπάθεια τους να οργανώσουν την αντίσταση εναντίον των κατακτητών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η ηρωική Σταθοπούλου που πέθανε στις απεργίες του Ιουλίου του 1943, όταν πέρασε από πάνω της γερμανικό τεθωρακισμένο.

Συμπερασματικά θα μπορούσαμε να πούμε το εξής: Το εργατικό κίνημα βγήκε τσακισμένο από τη μεταξική δικτατορία, τη βαθιά παρανομία και την άγρια καταστολή που συνεχιζόταν από τις πρώτες μέρες της ύπαρξής του. Κι όμως, παρά τις δυσκολίες, οι κομμουνιστές δραπέτευσαν από τις φυλακές και τις εξορίες, προκειμένου να θυσιαστούν για την πατρίδα. Αυτό αποδεικνύει ότι ο λαός και η πρωτοπορία του, μπορούν να υψώσουν ανάστημα ακόμη και απέναντι στη μεγαλύτερη πολεμική μηχανή που γέννησε η σύγχρονη ιστορία. Ακόμη και αν η αντίσταση έφερε βαρύ φόρο αίματος, μας απέδειξε ότι στο τέλος, οι λαοί νικούν θριαμβευτικά!

Φώτης Χαραλαμπίδης