Η ιστορία των Καμπαρέ – Από τα Goguettes στα Guingettes

Τα σημερινά γαλλικά καμπαρέ, με τις γυμνές γυναίκες, το διάσημο χορό Καν-Καν και τους τσουχτερούς λογαριασμούς, δεν είναι παρά μια τουριστική ατραξιόν και μια θαμπή εικόνα των καμπαρέ στα τέλη του 19^ου και μέχρι τα μέσα του 20^ού αιώνα.

Τα περισσότερα Καμπαρέ δεν είχαν μεγάλη διάρκεια ζωής. Άνοιγαν και έκλειναν μέσα το πολύ σε 5 χρόνια.. Κανείς δεν αντέχει μια σφηκοφωλιά διανοούμενων που σατιρίζει απροκάλυπτα την εξουσία και τα ήθη της κοινωνίας. Έκλειναν για να ανοίξουν λίγο αργότερα πιο πέρα και να φιλοξενήσουν παρέες διανοούμενων με νέες ιδέες και πάντα την άσβηστη φλόγα… ανατροπής της εξουσίας.

Εκεί μέσα σύχναζαν τα πιο λαμπρά μυαλά της εποχής αλλά όχι μόνο… Τα καμπαρέ υπήρξαν ένας χώρος όπου ο διανοούμενος συναντούσε τον φοιτητή, τον εργάτη και μέσα σε καπνούς, ποτά, όμορφα ημίγυμνα κορίτσια, κωμικά σκετς, ζογκλερικά, μονολόγους και πολύ τραγούδι αντάλλαζαν απόψεις για το παρόν και το μέλλον που ήθελαν να φέρουν στην πολιτική, στην τέχνη, στην καθημερινότητά τους.

Η ελεύθερη διασκέδαση μέσα σε αυτά δεν άφησε αδιάφορους τους νεαρούς γιους των μεγαλοαστών που δαπανούσαν μια ολόκληρη περιουσία προκειμένου να ζήσουν έξω από τα ασφυκτικά πρέπει των καθωσπρέπει σαλονιών τους και αυτό δεν πέρασε απαρατήρητο από τους επιχειρηματίες της Μπελ Επόκ.

Τα αντίστοιχα καμπαρέ για αστούς άνοιξαν τις πόρτες τους για να φιλοξενήσουν την αφρόκρεμα της κοινωνίας, να βοηθήσουν στο ξελάφρωμα των τσεπών τους και σήμερα είναι τα μόνα καμπαρέ που έχουν μείνει ανοιχτά για πάνω από ένα αιώνα.

Στο πρώτο μέρος θα μάθουμε τους προγόνους των καμπαρέ: τις γιορτές gorguettes καi guinguettes.

Λίγη προϊστορία πριν την ιστορία

Η λέξη goguette προφανώς δεν θα σας λέει και πολλά.. Εκτός αν είστε Γάλλος ή Βέλγος, αν και δύσκολα την γνωρίζουν και αυτοί.. Έτσι ονομαζόταν η μικρή γιορτή όπου η ομήγυρη μαζευόταν, έπινε, έτρωγε, αλληλοπειραζόταν και κυρίως τραγουδούσε, στο δεύτερο μισό του 15^ου αιώνα.

Αυτή η γιορτή προέρχεται από τις διάσημες κοινότητες καρναβαλιστών που υπήρχαν την ίδια περίοδο. Οι κοινότητες καρναβαλιστών εκμεταλλεύονταν τον συγκερασμό χριστιανικών θρησκευτικών εορτών με τις εναπομείνασες παγανιστικές πρακτικές σε διάφορα μέρη της Γαλλίας και του Βελγίου και, όπως στις δικές μας Απόκριες, διοργάνωναν δημόσια γλέντια ή συμμετείχαν ενεργά σε ήδη θεσμοθετημένες τοπικές γιορτές.

Η goguette, σαν γιορτή είχε τη διαφορά ότι διοργανωνόταν σε κλειστό χώρο και υπήρχε περιορισμός στους συμμετέχοντες από το 18^ο αιώνα και μετά..

Όλοι οι συμμετέχοντες στην γιορτή ήταν υποχρεωμένοι να τραγουδήσουν, ο καθένας με την σειρά του, γνωστά τραγούδια ή να συνθέσουν καινούργια, συνήθως πάνω σε γνωστή μελωδία. Ένα παιχνίδι που αργότερα συναντάμε σε δικά μας υπαίθρια κεντράκια, όπως στην ‘’Μάντρα του Αττίκ’’, ήταν να δίνουν οι συνδαιτυμόνες λέξεις στον ‘’τραγουδιστή’’ ώστε να δημιουργήσει επί τόπου ένα καινούργιο τραγούδι. Αυτές οι γιορτές λειτουργούσαν και σαν ‘’τα πρώτα λογοτεχνικά σαλόνια’’ αφού πολλά ποιήματα και μονόλογοι γράφτηκαν μέσα σε διάθεση χαράς και οινοποσίας και έγιναν γνωστά στην εποχή τους έξω από τους τοίχους του σπιτιού που τα φιλοξένησε.

Σε αυτές τις μικρές γιορτές συμμετείχαν γυναίκες και παιδιά, εκτός αν από την αρχή, οι οικοδεσπότες ή η ταβέρνα είχαν θέσει περιορισμούς, όπως αν πρόκειται για ανδρική μάζωξη ή για γυναικεία.. Σε αυτήν την περίπτωση, τα μικρά παιδιά απαγορεύονταν ενώ οι γυναίκες που συντρόφευαν τους άνδρες ονομαζόταν ‘’visiteuses’’ ελληνιστί ‘’Βιζιτούδες’’ και οι άνδρες ‘’visiteurs’’…

Το 1729 φτάνει η μόδα στο Παρίσι.. Για την ακρίβεια τέτοιες μαζώξεις είναι γνωστές στο Παρίσι από το 1620, ωστόσο εκείνη την περίοδο φαίνεται να γίνεται περισσότερο της μόδας και να εξαπλώνεται παντού στις συνοικίες του Παρισιού σαν ένας δημοφιλής τρόπος διασκέδασης, παράλληλα με τις παραδοσιακές ταβέρνες και τα καφέ.

Στην αρχή αυτές οι μικρές μαζώξεις ήταν καθαρά για διασκέδαση. Συχνά-πυκνά  υπήρχαν βέβαια γιορτές που έπαιρναν μια πιο πολιτική χροιά και όσο πλησιάζουμε στην Γαλλική Επανάσταση, το θέμα αρχίζει να φουντώνει  περισσότερο..

Κάθε μικρή παρέα απέκτησε τα εμβλήματά της, τους κώδικές της, την χρωματιστή της κορδέλα, με την οποία  συμμετείχε πλέον στην δημόσιες καρναβαλικές εκδηλώσεις ή γιορτές. Τα τραγούδια δήλωναν σε ορισμένες περιπτώσεις τα πολιτικά ή θρησκευτικά πιστεύω της ομήγυρης και πολλές γιορτές έπαιξαν ρόλο στην πολιτικοποίηση ή έστω ένταξη των ατόμων σε συγκεκριμένη παράταξη.

Κατά την διάρκεια της επανάστασης και για περίπου 3 χρόνια αργότερα, συμβαίνουν τεράστιες ανακατατάξεις στη γαλλική κοινωνία και αυτό οδήγησε σε μια ύφεση του φαινομένου. Για να αναζωπυρωθεί το 1792.

Το πρόγραμμα εκτός από το απαραίτητο τραγούδι, ποιήματα και θέατρο έχει αρχίσει να λαμβάνει στοιχεία και από παρόμοια θεάματα της εποχής. Προστέθηκαν χοροί, ακροβατικά νούμερα και ό,τι σχεδόν έπρατταν οι ‘’επαγγελματίες’’ διασκεδαστές στους δημόσιους χώρους, στα λεγόμενα μπουλούκια, ενώ άρχισαν να εμφανίζονται και οργανοπαίχτες.. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι γιορτές αυτές δεν είχαν χρηματικό αντίτιμο. Το φαγητό και τα ποτά ήταν από το σπίτι του καθένα ξεχωριστά και κανένας δεν ήταν επαγγελματίας διασκεδαστής. Στις ταβέρνες ή στα καφέ που διοργάνωναν τέτοιες γιορτές δε δινόταν χρηματικό αντίτιμο, παρά μόνο, σε ορισμένες περιπτώσεις, στον ιδιοκτήτη αν αυτός δεν ήταν μέλος της γιορτής.

Το 1810, ο Ναπολέων Βοναπάρτης θέτει σε ισχύ τον νέο Ποινικό Κώδικα της Γαλλίας και το 1834 αποφασίζει να εντάξει νόμο όπου απαγορεύει ‘’τις μαζώξεις άνω των 20 ατόμων’’ έναντι ενός τσουχτερού προστίμου.

Ο χρυσός κανόνας των 19 ατόμων ήταν ο πρώτος νόμος που παραβιάστηκε τόσο συχνά από Γάλλο όσο κανείς άλλος, με δεύτερο τον κώδικα οδικής κυκλοφορίας που επέβαλαν οι Γερμανοί κατά την διάρκεια της κατοχής και συγκεκριμένα, η παραβίαση των φαναριών.

Ο μύθος λέει ότι αυτές οι γιορτές έσβησαν μετά την δεκαετία του 1880, ωστόσο πολλές μαρτυρίες δείχνουν ότι μέχρι και στις αρχές του 20^ου αιώνα υπήρξαν τέτοιες συγκεντρώσεις. Η εκτόπιση των goguettes έγινε τόσο με την παράλληλη ανάπτυξη των Guinguettes, εξίσου πρόγονο του Καμπαρέ, αλλά και του ίδιου του Καμπαρέ ως χώρου διασκέδασης.

Οι Guinguettes

Γάλλοι ιστορικοί μαλλιοτραβιούνται για το αν πρόγονος των Καμπαρέ είναι οι γιορτές guoguettes ή guinguettes, δηλαδή τα υπαίθρια μικρά κεντράκια στα προάστια του Παρισιού τα οποία εμφανίστηκαν στα μέσα του 18^ου αιώνα και αποτέλεσαν πόλο έλξης για την πρώτη γενιά σύγχρονων καταναλωτών στην ιστορία.

Από το 1600 οι χώρες της Δυτικής Ευρώπης, 150 χρόνια πριν την Βιομηχανική Επανάσταση στην Αγγλία, δημιουργούν σιγά- σιγά την πρώτη γενιά καταναλωτικού κοινού στην ιστορία της ανθρωπότητας. Πολλά προϊόντα, τα περισσότερα προερχόμενα από την Ασία, μπαίνουν στις αγορές της Δυτικής Ευρώπης και όσο προχωρά ο αιώνας, όλο και περισσότεροι έχουν πρόσβαση σε προϊόντα πολυτελείας, όπως έλεγαν εκείνη την εποχή τη ζάχαρη, τον καφέ, το τσάι, τα μπαχαρικά και άλλα.

Μέχρι εκείνη την στιγμή, κάθε σπίτι παρήγαγε μόνο του τα αγαθά τα οποία κατανάλωνε και περιοριζόταν σε αυτά που θα μπορούσαν να τον/την κρατήσουν στην ζωή. Για πρώτη φορά στην ιστορία ακούστηκε η φράση ‘’ Ε, πήρα και αυτό εδώ μωρέ να βρίσκεται’’.

Τα μικρά υπαίθρια κεντράκια, πήραν την ονομασία τους από το τοπικό κρασί της περιοχή του Παρισιού, το guinguet το οποίο είχε ένα ελαφρύ πρασινωπό χρώμα. Γέμιζαν κάθε Κυριακή και γιορτή, σερβίριζαν τι άλλο; Κρασί και φαγητό, ενώ οι Γάλλοι της εποχής τραγουδούσαν και χόρευαν υπό τους ήχους του ακορντεόν.

Ήταν κέντρα για την διασκέδαση των λαϊκών τάξεων, χτισμένα τις όχθες του Σηκουάνα ή της Μάρνης.

Από τα μέσα στης δεκαετίας του ’60, με την απαγόρευση του μπάνιου στα δύο αυτά ποτάμια που διασχίζουν το Παρίσι λόγω μόλυνσης του νερού, τα guinguettes άρχισαν να παρακμάζουν.

Σήμερα, μερικά παραμένουν ακόμα ανοιχτά, τα σαββατοκύριακα. Αν βρεθείτε ποτέ στο Παρίσι, αξίζει να επισκεφθείτε ένα από αυτά, μόνο και μόνο για τη νοσταλγία μιας άλλης εποχής που αποπνέουν. Η ανταμοιβή σας θα είναι τεράστια και όσοι είστε ακορντεονίστες, μην παραλείψετε να πάρετε μαζί το ακορντεόν σας,-με χαρά οι παππούδες που παίζουν θα σας δεχτούν στην παρέα τους/ Και φυσικά ένας χορός cheek to cheek με το κορίτσι ή αγόρι της προτίμησης σας, επιβάλλεται κοντά στις όχθες των ποταμών, ακόμα και με μόλυνση.. Δεν είναι τυχαία η πόλη του έρωτα το Παρίσι..

Όσο για το μαλλιοτράβηγμα των ιστορικών, δεν έχει και τόσο σημασία στην τελική.. Το καμπαρέ συγκέρασε πολλά στοιχεία από τους προγόνους του όπως θα δούμε στην συνέχεια..

(Τέλος πρώτου μέρους)