Η Κομιντέρν (Κομμουνιστική Διεθνης) μέσα από τα ιστορικά ντοκουμέντα – Μέρος 1ο

Σήμερα είναι η επέτειος αυτοδιάλυσης της Κομιντέρν κι αυτή είναι η αφορμή να φιλοξενήσουμε μια ενδιαφέρουσα κριτική αποτίμηση της ιστορικής της διαδρομής, γραμμένη από το φίλο αναγνώστη Στάθη Παπαδόπουλο, η οποία λόγω της έκτασής της, θα δημοσιευτεί σε 7 μέρη. Τα περιεχόμενα της μελέτης που θα ακολουθήσει είναι τα εξής:

Η ίδρυση της Κομιντέρν
Το δεύτερο συνέδριο
Η γέννηση και εξέλιξη του ενιαίου μετώπου μέσα από το τρίτο και το τέταρτο συνέδριο
Το πέμπτο συνέδριο
Το έκτο συνέδριο
Στάλιν και Τρότσκι
Η άνοδος του φασισμού στη Γερμανία
Το έβδομο συνέδριο
Προς την αυτοδιάλυση
Ο Στάλιν και η μεταπολεμική στρατηγική
Η Γιουγκοσλαβία και η Κορέα
Προς την αποσταλινοποίηση
Συμπεράσματα

Πρόλογος

Το κείμενο που ακολουθεί συντάχθηκε προς τιμήν των 100 χρόνων από την ίδρυση της Κομιντέρν (2 Μάρτη 1919) και ο λόγος που δεν δημοσιεύτηκε δύο μήνες πριν, αλλά σήμερα, έχει να κάνει με τον ίδιο τον χαρακτήρα του. Πέρα από την σύντομη περιγραφή της ιστορικής διαδρομής της Κομιντέρν θα σταθεί και σε ορισμένα γεγονότα γύρω από την στρατηγική του κομμουνιστικού κινήματος μετά την αυτοδιάλυσή της, που έγινε σαν σήμερα, στις 15 Μάη 1943. Έτσι δημοσιεύεται με αφορμή την σημερινή επέτειο, με το περιεχόμενό του να προέρχεται από τα ντοκουμέντα της Κομιντέρν και άλλες πηγές σχετικές με το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα, εξαγμένο μέσω της θεωρίας -πράξης του Μαρξισμού-Λενινισμού. Επίσης δεν θα σταθεί σε θέσεις πολιτικών φορέων, καθώς το ίδιο δεν είναι προϊόν κάποιου πολιτικού φορέα, αλλά ατομικής μελέτης. Τέλος υπάρχει μεγάλος αριθμός παραπομπών που επιχειρούν να υποστηρίξουν τα αντίστοιχα επιχειρήματα αφού, όπως υποδηλώνει και ο τίτλος του κειμένου, βασίζεται σε ιστορικά ντοκουμέντα και γενικότερα σχετικές ιστορικές πηγές.

Η ίδρυση της Κομιντέρν

“Πρωτοβουλία δημιουργίας επαναστατικής Διεθνούς, Διεθνούς ενάντια στους σοσιαλσοβινιστές και ενάντια στο «Κέντρο»”.1

Ήδη από το 1917 ο Λένιν αναγνώριζε και έδινε βάρος στην οργάνωση μίας νέας Διεθνούς, αντίληψη που μοιράζονταν και το Κομμουνιστικό Κόμμα Γερμανίας (Σπαρτακιστές) με την ίδρυσή του το 1918. Η βάση της προέκυπτε από την ανάγκη οργάνωσης του επαναστατικού κινήματος με στόχο την διαμόρφωση ενιαίας επαναστατικής δράσης σε μία περίοδο προλεταριακών εξεγέρσεων. Το αποφασιστικό βήμα έγινε με το προσκλητήριο της 24ης Γενάρη 1919, που καλούσε σε σύγκληση συνεδρίου για τη συγκρότηση μίας νέας Διεθνούς βάσει των προγραμμάτων των Μπολσεβίκων (Σοσιαλδημοκρατικό Εργατικό Κόμμα Ρωσίας) και των Σπαρτακιστών. Το διάστημα που μεσολάβησε μεταξύ των πρώτων σκέψεων για την συγκρότηση νέας Διεθνούς έως το προσκλητήριο, ήταν καθοριστικό, καθώς πραγματοποιήθηκε η Οκτωβριανή επανάσταση το 1917 και η Γερμανική επανάσταση το 1918.

Υπό την τεράστια ώθηση αυτών των γεγονότων το πρώτο και ιδρυτικό συνέδριο της Κομιντέρν συνήλθε στη Μόσχα το Μάρτη του 1919 (2-6 Μάρτη) με τη συμμετοχή 19 οργανώσεων και 35 αντιπροσώπων. Το συνέδριο άνοιξε ο Λένιν κρατώντας ένα λεπτό σιγή στην μνήμη των Καρλ Λίμπκνεχτ και Ρόζας Λούξεμπουργκ. Στην ομιλία του τόνισε τον κοσμοϊστορικό χαρακτήρα του συνεδρίου και τις παγκόσμιες εξελίξεις, όμως στον κύριο λόγο του, ανέλυσε τους όρους της αστικής δημοκρατίας και της δικτατορίας του προλεταριάτου. Βασικά σημεία ήταν ο προσδιορισμός της δικτατορίας του προλεταριάτου, ως πολιτικής εξουσίας της εργατικής τάξης, πάνω στην εκμεταλλευτική αστική τάξη και ο προσδιορισμός της αστικής δημοκρατίας, ως μηχανισμού εξουσίας των καπιταλιστών πάνω στους εργάτες. Άλλα βασικά σημεία που στάθηκε αφορούσαν τον Α’ παγκόσμιο πόλεμο, τις επαναστατικές εξελίξεις στην Γερμανία και την Ρωσία, αλλά κυρίως τον χαρακτήρα της εποχής, ως εποχής επαναστατικού περάσματος στην δικτατορία του προλεταριάτου και όχι μέσου του ρεφορμισμού και του αστικού κοινοβουλίου.2

Ακολούθησε συζήτηση πάνω στην “πλατφόρμα της Κομιντέρν” που θα αποτελούσε το πρόγραμμα δράσης της, η οποία βασίζονταν στην πείρα των Μπολσεβίκων και των Σπαρτακιστών και καθόριζε ζητήματα σε σχέση με την κατάκτηση της εξουσίας, την απαλλοτρίωση της αστικής τάξης και την κοινωνικοποίηση της παραγωγής, το δρόμο προς την επανάσταση και επικύρωνε τις εισηγητικές θέσεις του Λένιν για την αστική δημοκρατία και την δικτατορία του προλεταριάτου. Επίσης έγιναν συζητήσεις σχετικά με τη θέση της Διεθνούς απέναντι στα κόμματα της Δεύτερης Διεθνούς, αλλά και σε σχέση με διάφορα άλλα ζητήματα.3

Το συνέδριο έφτασε στο τέλος του, με το “μνημόνιο” και το “μανιφέστο” προς το παγκόσμιο προλεταριάτο και το ψήφισμα του καταστατικού που καθιέρωνε ως όνομα της νέας Διεθνούς, το όνομα “Κομμουνιστική Διεθνής” (άρθρο 2). Τέλος έκλεισε με το λόγο του Λένιν που τόνιζε ότι το συνέδριο έγινε παρά τις τεράστιες δυσκολίες της περιόδου και μάλιστα με επιτυχία, καθώς λήφθηκαν από κοινού αποφάσεις σε μία περίοδο επαναστατικού αναβρασμού.

Εδώ να επισημανθεί ότι πριν από την ίδρυση της Κομιντέρν, πρώτη απόπειρα για ίδρυση νέας διεθνούς έγινε το 1915 από την “αριστερά του Τσίμερβαλντ”. Η ομάδα δεν στάθηκε στο ύψος των αναγκών και σύντομα τον ιστορικό ρόλο του προλεταριάτου ανέλαβε η Κομιντέρν. Αρχικά ο Λένιν αποτίμησε θετικά την πρωτοβουλία που πάρθηκε, παρατηρώντας ότι η ομάδα έκανε βήματα προς τα μπρος4. Στη συνέχεια βέβαια παρατήρησε ότι η ομάδα έκανε βήματα προς τα πίσω και αποτίμησε αρνητικά την προσπάθεια της5.

Το δεύτερο συνέδριο

Το διάστημα που μεσολάβησε από το πρώτο έως το δεύτερο συνέδριο της Κομιντέρν ήταν γεμάτο επαναστατικές εξελίξεις σε όλη την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη. Ανάμεσα στα πιο σημαντικά γεγονότα συγκαταλέγονταν η συντριβή του πραξικοπήματος του στρατηγού Καππ στη Γερμανία από την εργατική τάξη και οι μεγάλες νίκες του κόκκινου στρατού ενάντια στα αντεπαναστατικά στοιχεία. Επίσης σημαντικό γεγονός που συνέβη αυτό το διάστημα ήταν η ίδρυση της Κομμουνιστικής Διεθνούς των Νέων στο Βερολίνο το Νοέμβρη του 1919. Παρόλο που οργανωτικά ήταν ανεξάρτητη από την Κομιντέρν, πολιτικά καθοδηγούνταν από τις αποφάσεις της με σκοπό να εξειδικεύσει την δουλειά στη νεολαία. Γενικότερα οι μορφές οργάνωσης της νεολαίας δεν ήταν κάτι καινούριο. Ήδη πριν από την Δεύτερη Διεθνή γίνονταν δουλειά στην νεολαία μέσω αθλητικών σωματείων και πολιτιστικών ενώσεων. Οι προσπάθειες για οργανωμένη και σταθερή δουλειά εκφράστηκαν το 1907 στο συνέδριο της στη Στουτγάρδη με την ίδρυση της Διεθνούς Γραμματείας. Η συμμετοχή της νεολαίας στις εξεγέρσεις σε όλη την Ευρώπη ήταν που οδήγησε εν’ τέλει στην ίδρυση της Κομμουνιστικής Διεθνούς των Νέων στα πρότυπα της Κομσομόλ (Μπολσεβίκοι).

Ένα ακόμη πολύ σημαντικό γεγονός ήταν η επανάσταση στην Ουγγαρία. H δικτατορία του προλεταριάτου εγκαθιδρύθηκε στην Ουγγαρία λίγες βδομάδες μετά τη λήξη του πρώτου συνεδρίου, στις 21 Μαρτίου του 1919. Όμως η νεαρή Σοβιετική Δημοκρατία υπό την επέμβαση ξένων στρατευμάτων δεν κατάφερε να επιβιώσει και ανατράπηκε στις 5 Αυγούστου του 1919. (για τα παραπάνω6)

Μέσα σε αυτές τις συνθήκες συνήλθε στην Μόσχα από τις 17 Ιούλη έως τις 7 Αυγούστου το δεύτερο συνέδριο. Την άνοδο του επαναστατικού κύματος και επιρροής επιβεβαίωσε και ο αυξημένος αριθμός συμμετεχόντων (217 αντιπρόσωποι από τους οποίους 134 εκπροσωπούσαν οργανώσεις). Χωρίς καμία ένσταση ήταν σημαντικό το γεγονός ότι ο αριθμός των συμμετεχόντων είχε αυξηθεί. Όμως το πρώτο συνέδριο είχε αφήσει ένα κενό σχετικά με το ζήτημα συμμετοχής στην Κομιντέρν. Σε αυτό το συνέδριο το κενό καλύφθηκε με το λόγο του Λένιν αναφορικά με τους “όρους εισόδου κομμάτων στην Κομιντέρν”, τους περίφημους 21 όρους.

Μέχρι εκείνη τη φάση στο συνέδριο συμμετείχαν κόμματα, ομάδες, λέσχες και πυρήνες κομμουνιστών που γενικά συμφωνούσαν με τις αποφάσεις. Με τους 21 όρους ο Λένιν γενίκευσε το “Προλεταριακό κόμμα νέου τύπου” με βάση την πείρα των Μπολσεβίκων. Ανάμεσα στα πιο βασικά σημεία ήταν:

1. 1. η υιοθέτηση των αρχών της Κομιντέρν
2. 2. η ανασυγκρότηση όλων αυτών των ομάδων σε κόμμα του προλεταριάτου
3. 3. η υιοθέτηση του ονόματος κομμουνιστικό κόμμα… (της τάδε χώρας)
4. 4. η λειτουργία του κόμματος με βάση τις αρχές του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού
   5. η ρήξη με την σοσιαλδημοκρατία
   και 6. ο προσανατολισμός, η καθιέρωση στην ημερήσια διάταξη, η προετοιμασία και η οργάνωση όλης της δουλειάς του κόμματος στην κατεύθυνση της προλεταριακής δικτατορίας.7

Το συνέδριο εξειδίκευσε το πρόγραμμα του πρώτου συνεδρίου ορίζοντας τα καθήκοντα των κομμάτων. Συγκεκριμένα αναλύθηκαν η μεταπολεμική κατάσταση και η πορεία των επαναστατικών διαδικασιών, η δικτατορία του προλεταριάτου και η σχέση της με τα σοβιέτ, ζητήματα γύρω από την δουλειά στα συνδικάτα και ζητήματα γύρω από τη δουλειά στην αγροτιά. Άλλη μία φορά η συζήτηση έγινε υπό την πείρα των Μπολσεβίκων και των Σπαρτακιστών, με σημαντική την διαπάλη κόντρα στα αριστερίστικα στοιχεία της Κομιντέρν με πρωταγωνιστή τον Λένιν, που λίγους μήνες πριν (Απρίλη του 1920) είχε γράψει το έργο του “ο αριστερισμός παιδική αρρώστια του κομμουνισμού”. 8

Σε αυτό το σημείο να σημειωθεί ότι εφ’ όλης της ύλης τα δύο πρώτα συνέδρια ήταν σε σωστή πορεία. Ο λόγος αδιαμφισβήτητα βρίσκεται στην συμβολή του Λένιν, ο οποίος με τις αναλύσεις του και την ηγετική του φυσιογνωμία, αντιπάλεψε παρεκκλίσεις που εκδηλώθηκαν στις συζητήσεις του συνεδρίου. Η σημείωση αυτή είναι ιδιαίτερα σημαντική καθώς μετά από το τρίτο συνέδριο άρχισαν να εκδηλώνονται οι πρώτες σημαντικές αντιφάσεις. Ο λόγος άλλη μία φορά έχει άμεση σχέση με τον Λένιν, ο οποίος σταδιακά άρχισε να απουσιάζει από τις εργασίες της Κομιντέρν εξαιτίας της υγείας του.

Στάθης Παπαδόπουλος

Συνεχίζεται…

1.Β.Ι. Λένιν: Οι θέσεις του Απρίλη (σ. 13), εκδ. Σύγχρονη Εποχή.

2.https://www.marxists.org/history/international/comintern/documents/volume1-1919-1922.pdf (σ. 7-16).

3.Γουίλιαμ Φόστερ: Η ιστορία των τριών Διεθνών Τόμος Β (σ. 371-373), εκδ. Αλφειός.

4.https://www.marxists.org/history/international/comintern/documents/volume1-1919-1922.pdf (σ. 166-172).

5.Γουίλιαμ Φόστερ: Η ιστορία των τριών Διεθνών Τόμος Β (σ. 378-382), εκδ. Αλφειός.

6.John Riddel: Toward the United Front – Proceedings of the Fourth Congress of the Communist International 1922 (σ. 5-9), εκδ. Brill.

7.Β.Ι. Λένιν: Άπαντα τόμος 44 (σ. 25), εκδ. Σύγχρονη Εποχή.

8.Γουίλιαμ Φόστερ: Η ιστορία των τριών Διεθνών Τόμος Β (σ. 401-403), εκδ. Αλφειός

Στο επόμενο μέρος:

Η γέννηση και εξέλιξη του ενιαίου μετώπου μέσα από το τρίτο και το τέταρτο συνέδριο