Η Μάχη του Στάλινγκραντ σε ερωτήσεις και απαντήσεις (2)

Το δεύτερο μέρος του μικρού αφιερώματος της Κατιούσα «Η Μάχη του Στάλινγκραντ σε ερωτήσεις και απαντήσεις».

Για να δείτε τα εισαγωγικά και το πρώτο μέρος πατήστε εδώ.

Η Μάχη του Στάλινγκραντ σε ερωτήσεις και απαντήσεις (2)

— Ποιοι είναι οι παράγοντες της επιτυχίας που σημείωσαν τα σοβιετικά στρατεύματα στην επιχείρηση για την κύκλωση των γερμανοφασιστικών στρατευμάτων στο Στάλινγκραντ;

Το μεγαλείο και το δίδαγμα της επιτυχίας που σημειώθηκε στο Στάλινγκραντ στην επιχείρηση για την κύκλωση συνίστανται κατά πρώτο λόγο στο γεγονός ότι η επιτυχία αυτή ήταν ολότελα νομοτελειακή. Την επιτυχία αυτή προετοίμασε σχεδιασμένη επίμονα το Κομμουνιστικό Κόμμα με την οργανωτική, πολιτική και καθοδηγητική του δουλειά, την προετοίμασαν με τη συνεχή και γεμάτη αυταπάρνηση εργασία τους τα εκατομμύρια των σοβιετικών ανθρώπων, την προετοίμασαν με την αντοχή και σταθερότητα, το μαζικό ηρωισμό και την πολεμική τους επιδεξιότητα οι πολεμιστές, οι διοικητές και τα πολιτικά στελέχη του Κόκκινου Στρατού.

Στα στρατεύματα που συμμετείχαν στη μάχη του Στάλινγκραντ, η οργανωτική και κατευθυντήρια δουλειά του Κομμουνιστικού Κόμματος για την προετοιμασία της αντεπίθεσης εκφράστηκε, κατά πρώτο λόγο, στην εξασφάλιση του πρωτοποριακού ρόλου των κομμουνιστών σ’ όλους τους τομείς της πολεμικής δραστηριότητας. Για να ασκούν με το προσωπικό τους παράδειγμα και την μπολσεβίκικη πειθώ τη συνεχή επιρροή στον κάθε μαχητή, η μάζα των μελών του Κόμματος βρισκόταν συνέχεια ανάμεσα στα στρατεύματα, άμεσα στην πρώτη γραμμή. Κομματικές οργανώσεις ή κομματικές ομάδες, παράλληλα με τις κομσομόλικες, δημιουργήθηκαν σχεδόν σε όλους τους λόχους, τις πυροβολαρχίες, τις μικρές και μεγάλες μονάδες.

Αποφασιστικός παράγοντας της επιτυχίας της επιχείρησης για την κύκλωση αποδείχτηκε η αυξημένη στρατηγική τέχνη των διοικητών του Κόκκινου Στρατού. Το σχέδιο της επιχείρησης ήταν τολμηρό, ολόπλευρα μελετημένο και τεκμηριωμένο. Το Γενικό Στρατηγείο, το Γενικό Επιτελείο, οι διοικήσεις και τα επιτελεία των ενόπλων δυνάμεων, όλων των όπλων, τα Πολεμικά Συμβούλια του Νοτιοδυτικού μετώπου, του μετώπου του Ντον και του μετώπου του Στάλινγκραντ με διοικητές τους στρατηγούς Ν. Βατούτιν, Κ. Ροκοσόφσκι και Α. Γιερεμένκο, κατάφεραν να συντονίσουν τις ενέργειες των τριών μεγάλων μονάδων των μετώπων, που ενεργούσαν σε μια λωρίδα 850 χλμ., των τεσσάρων αεροπορικών στρατιών (της 17ης, της 2ης, της 16ης και της 8ης), της αεροπορίας μεγάλης ακτίνας δράσης, του πυροβολικού, των θωρακισμένων και μηχανοκίνητων στρατευμάτων, να οργανώσουν και να πραγματοποιήσουν την ακριβή συνεχή διεύθυνση όλης αυτής της μάζας των δυνάμεων και των μέσων κατά την προετοιμασία και τη διεξαγωγή της επιχείρησης.

Η σοβιετική στρατιωτική διοίκηση έλυσε άριστα το περίπλοκο πρόβλημα της επιλογής των κατευθύνσεων των κύριων χτυπημάτων. Το Νοτιοδυτικό μέτωπο κατάφερε το κύριο χτύπημα από τα προγεφυρώματα που κατέλαβε έγκαιρα στη νότια όχθη του Ντον στην περιοχή του Σεραφιμόβιτς – Κλέτσκαγια. Για τα στρατεύματα του μετώπου του Στάλινγκραντ, αφετηρία εξόρμησης για το καίριο χτύπημα ήταν η περιοχή των λιμνών Σαρπίνσκιγιε.

Και τα δυο χτυπήματα καταφέρθηκαν στις πτέρυγες της δύναμης κρούσης των γερμανοφασιστικών στρατευμάτων στα πιο τρωτά της σημεία, όπου την άμυνα υπεράσπιζαν τα ρουμανικά στρατεύματα, που ήταν κατώτερα εξοπλισμένα από τα γερμανικά. Ακόμα, οι κατευθύνσεις που επιλέχτηκαν για τα χτυπήματα εξασφάλιζαν στα σοβιετικά στρατεύματα τη δυνατότητα, μετά τη διάσπαση της εχθρικής άμυνας, να βγουν γρήγορα στα νώτα της 6ης και της 4ης θωρακισμένης Γερμανικής στρατιάς που είχαν οχυρωθεί αμυντικά έξω από το Στάλινγκραντ.

Στις επιλεγμένες κατευθύνσεις του κύριου χτυπήματος η σοβιετική στρατιωτική διοίκηση κατόρθωσε με αποφασιστική συγκέντρωση δυνάμεων να πετύχει την υπεροχή, που εξασφάλισε τη γρήγορη διάσπαση της τακτικής ζώνης της άμυνας και την ορμητική ανάπτυξη της επίθεσης σε όλο το βάθος που πρόβλεπε το σχέδιο.

Στο σύνολο δυνάμεων, το Νοτιοδυτικό μέτωπο υπερείχε του εχθρού στο πυροβολικό μόνο 1,4 φορές, στα τανκς και στα αυτοκινούμενα πυροβόλα 2,8 φορές ενώ σε αριθμό ανδρών υστερούσε (399 χιλ. σοβιετικοί μαχητές έναντι 432 χιλ. γερμανοφασιστών). Όμως, στην αποφασιστική κατεύθυνση, στους τομείς της διάσπασης, που αποτελούσαν μόνο το 9% της ζώνης του μετώπου, συγκεντρώθηκαν οι μισές μεραρχίες πεζικού, όλα τα σώματα αρμάτων μάχης και ιππικού, τα 80% πυροβολικού εφεδρείας του Γενικού Στρατηγείου. Στην ίδια κατεύθυνση στόχευαν και τα πλήγματα σχεδόν όλης της αεροπορίας του μετώπου και της αεροπορίας μεγάλης ακτίνας δράσης.

Η αρχή της συγκέντρωσης των δυνάμεων και των μέσων εφαρμόστηκε επίσης επιδέξια στα μέτωπα του Ντον και του Στάλινγκραντ.

Ουσιαστικό στοιχείο της επιτυχίας της αντεπίθεσης αποτέλεσε η ολόπλευρη εντατική προετοιμασία της. Η προετοιμασία άρχισε στο πρώτο δεκαπενθήμερο του Οκτώβρη και συνεχίστηκε κρυφά με την επιδέξια χρησιμοποίηση όλων των μέσων και τρόπων παραπλάνησης του εχθρού και με επιχειρησιακή συγκάλυψη. Έτσι επιτεύχθηκε ο απόλυτος αιφνιδιασμός του εχθρού από την ξαφνική αντεπίθεση. Η εχθρική υπηρεσία πληροφοριών δεν μπόρεσε ν’ αντιληφθεί τα σχέδια της σοβιετικής στρατιωτικής διοίκησης και τη συγκέντρωση των σοβιετικών στρατευμάτων. Μόλις μια βδομάδα πριν την έναρξη της αντεπίθεσης στο Στάλινγκραντ, η διοίκηση των γερμανικών χερσαίων δυνάμεων ανέφερε, ότι στην περιοχή του Ντον «για την ανάπτυξη εκτεταμένων επιχειρήσεων ο εχθρός δε διαθέτει επαρκή αριθμό δυνάμεων». Μετά τον πόλεμο, ο αρχηγός του επιτελείου του χιτλερικού Γενικού Στρατηγείου στρατηγός Γιοντλ ομολόγησε: «Το Νοέμβρη του 1942… δεν αντιληφθήκαμε τη συγκέντρωση μεγάλων δυνάμεων των Ρώσων στα πλευρά της 6ης στρατιάς στο Ντον».

Επίσης ξαφνικό ήταν για τον εχθρό και το χτύπημα του μετώπου του Στάλινγκραντ, στην περιοχή των λιμνών Σαρπίνσκιγιε.

Για την αντεπίθεση στην περιοχή αυτή επιλέχτηκε η ευνοϊκότερη στιγμή: όταν τα στρατεύματα του εχθρού ήταν πολύ καταπονημένα, είχαν εξαντλήσει τις επιθετικές τους δυνατότητες, και δεν πρόφτασαν, να δημιουργήσουν σταθερό σύστημα άμυνας στα σημεία που κατέλαβαν.

Στο φως αυτών των γεγονότων γίνεται ολοφάνερο το αβάσιμο και ο παραλογισμός των αντιλήψεων των αστών ιστορικών, που ισχυρίζονται ότι η κύκλωση μιας τόσο ισχυρής στρατιωτικής δύναμης του χιτλερικού συνασπισμού στο Στάλινγκραντ ήταν αποτέλεσμα συγκυριών, ή αποτέλεσμα υποκειμενικών κακών υπολογισμών και λαθών ορισμένων φασιστικών πολιτικών παραγόντων και ανώτατων στρατιωτικών διοικητών.

Στα ομιχλώδη χαράματα της 19ης του Νοέμβρη 1942 στην περιοχή νότια του Σεραφιμόβιτς – Κλέτσκαγια εντελώς απροσδόκητα για τον εχθρό έριξαν πάνω στις θέσεις του τα πυρά τους οι «κατιούσες» και χιλιάδες πυροβόλα. Η προπαρασκευή πυροβολικού που κράτησε 80 λεπτά έδειξε πειστικά τη φοβερή ισχύ των σοβιετικών όπλων και την υψηλή μαστοριά των σοβιετικών πυροβολητών.

Προς τιμή αυτού του γεγονότος ο σοβιετικός λαός, κάθε χρόνο, γιορτάζει τη 19η του Νοέμβρη σαν Μέρα των πυραυλικών στρατευμάτων και του πυροβολικού.

Αμέσως μετά το χείμαρρο των πυρών πυροβολικού εξόρμησε το σοβιετικό πεζικό με την υποστήριξη των αρμάτων μάχης. Για να διασπάσουν γρήγορα την τακτική ζώνη της άμυνας με τη μεγάλη συγκέντρωση στρατευμάτων και πολεμικών τεχνικών μέσων, στη μάχη χρησιμοποιήθηκαν και τα τρία σώματα τανκς του Νοτιοδυτικού μετώπου. Οι οχυρωμένες θέσεις του εχθρού καταλήφθηκαν την πρώτη κιόλας μέρα της επιχείρησης και οι σοβιετικοί τανκιστές συνεχίζοντας την επίθεση και τη νύχτα ξεχύθηκαν στο πλατύ επιχειρησιακό πεδίο.

Στις 20 του Νοέμβρη πέρασαν σε επίθεση και τα στρατεύματα του μετώπου του Στάλινγκραντ. Το χτύπημά τους ήταν το ίδιο ξαφνικό, ισχυρό και αποτελεσματικό. Η αντεπίθεση συνεχίστηκε σε ολοένα ευρύτερη κλίμακα και ανάμεσα στους διάφορους παράγοντες, που καθόρισαν την έκβασή της, πρόβαλαν ιδιαίτερα η μαχητική υπεροχή, η πολεμική μαστοριά και η ακατάσχετη επιθετική ορμή των σοβιετικών πολεμιστών.

Οι θωρακισμένοι και μηχανοκίνητοι σχηματισμοί του Νοτιοδυτικού μετώπου και του μετώπου του Στάλινγκραντ, αποκρούοντας τις τοπικές αντεπιθέσεις και ανατρέποντας τα εμπόδια του εχθρού, κινήθηκαν ορμητικά να συναντηθούν μεταξύ τους. Τα στρατεύματα πεζικού προωθούνταν γρήγορα, εδραιώνοντας τις επιτυχίες των τανκιστών. Από τον αέρα, μόλις καλυτέρεψε ο καιρός οι σοβιετικοί αεροπόροι πολυβολούσαν και βομβάρδιζαν τις εχθρικές θέσεις.

Σύμφωνα με το σχέδιο της επιχείρησης, τα σώματα ιππικού μαζί με τα στρατεύματα πεζικού και αρμάτων μάχης διεύρυναν γρήγορα το ρήγμα στην άμυνα του εχθρού, απωθούσαν όλο και μακρύτερα τα στρατεύματά του που υποχωρούσαν άτακτα και δημιουργούσαν σε κατάλληλα σημεία (κυρίως στα ποτάμια Τσιρ και Αξάι) το εξωτερικό μέτωπο της κύκλωσης.

Στις 23 του Νοέμβρη, ώρα 16, οι προχωρημένες μονάδες του Νοτιοδυτικού μετώπου και του μετώπου του Στάλινγκραντ συναντήθηκαν στην προβλεπόμενη περιοχή στη χιονισμένη πεδιάδα κοντά στο αγρόκτημα Σοβιέτσκι. Η μεγαλύτερη στην ιστορία των πολέμων επιχείρηση κύκλωσης, που σχεδιάστηκε τολμηρά και προετοιμάστηκε λεπτομερειακά πραγματοποιήθηκε με λαμπρή επιτυχία από τις σοβιετικές ένοπλες δυνάμεις.

***

— Γιατί η κυκλωμένη ομάδα των στρατευμάτων του εχθρού στο Στάλινγκραντ δεν εξοντώθηκε αμέσως μετά την κύκλωσή της;

Τα στρατεύματα του Νοτιοδυτικού μετώπου και των μετώπων του Στάλινγκραντ και του Ντον, περισφίγγοντας τον κλοιό γύρω-γύρω από την ομάδα των γερμανοφασιστικών στρατευμάτων που είχαν επιτεθεί ενάντια στο Στάλινγκραντ, κατέβαλαν όλες τις προσπάθειες για να εκμεταλλευτούν αμέσως την επιτυχία που σημείωσαν, να διχοτομήσουν τις κυκλωμένες δυνάμεις του εχθρού και να τις εξοντώσουν ολοκληρωτικά. Το Γενικό Στρατηγείο ανάθεσε την εκπλήρωση αυτού του δύσκολου και υπεύθυνου καθήκοντος στην 21η στρατιά του Νοτιοδυτικού μετώπου, στις 65η, 24η και 66η στρατιές του μετώπου του Ντον και στις 62η, 64η, και 57η στρατιές του μετώπου του Στάλινγκραντ.

«Εκείνες τις μέρες – έγραφε αργότερα στις αναμνήσεις του ο διοικητής της 65ης στρατιάς στρατηγός Π. Μπάτοφ – ζούσαμε με τη σκέψη ότι όλη η επιχείρηση, που περιλάμβανε το διαμελισμό και τη συντριβή της κυκλωμένης ομάδας, θα διεξαχθεί, όπως λένε, με μια ανάσα».

Υψηλή ήταν η επαναστατική έξαρση των σοβιετικών στρατευμάτων. Υπερνικώντας την ισχυρή αντίσταση του εχθρού, περιέσφιγγαν επίμονα τον κλοιό και μέσα σε μια βδομάδα απελευθέρωσαν πάνω από το μισό έδαφος, που κατείχε η κυκλωμένη ομάδα. Η αντίσταση του εχθρού, που έκανε πιο συμπαγείς τις μαχητικές γραμμές του, γινόταν όλο και σκληρότερη. Στο μεταξύ, τα σοβιετικά στρατεύματα στην πορεία των σκληρών μαχών που κράτησαν απ’ τις 19 ως τις 30 του Νοέμβρη χωρίς ανάπαυλα, επιτιθέμενα σε συνθήκες βαρύ χειμώνα και ανυπαρξίας δρόμων, κουράστηκαν πολύ, υπέστησαν σοβαρές απώλειες και εξάντλησαν τα πυρομαχικά τους. Οι στρατιές που αγωνίζονταν ενάντια στην κυκλωμένη ομάδα δεν ενισχύθηκαν με καινούργιες δυνάμεις. Κάτι περισσότερο, η στρατιωτική κατάσταση απαιτούσε τη μεταφορά σημαντικών δυνάμεων και μέσων από τη σύνθεση αυτών των στρατιών σε άλλους τομείς.

Ακόμα, τα σοβιετικά στρατεύματα που ενεργούσαν στο εσωτερικό μέτωπο της κύκλωσης αντιμετώπιζαν μια μεγάλη και ετοιμοπόλεμη δύναμη του εχθρού. Γιατί στον κλοιό βρέθηκαν 22 μεραρχίες και πάνω από 160 ανεξάρτητες μονάδες της 6ης και της 4ης θωρακισμένης στρατιάς της χιτλερικής Βέρμαχτ, συνολικής δύναμης τη στιγμή της κύκλωσης 330 χιλ. ανδρών. Ήταν επίλεκτα στρατεύματα, με μεγάλη πολεμική πείρα και επάρκεια όπλων και πολεμικών τεχνικών μέσων. Εξακολουθούσαν ακόμα να πιστεύουν στο φύρερ, που τους υπόσχονταν ότι θα τους εφοδιάζει τακτικά από τον αέρα με την απαραίτητη ποσότητα πυρομαχικών, τροφίμων και άλλων πολεμικών ειδών, θα διασπάσει με χτυπήματα απ’ έξω το σοβιετικό κλοιό και θα ξαναπάρει τη στρατηγική πρωτοβουλία.

Την περιοχή ανάμεσα στο Βόλγα και το Ντον, που κρατούσαν τα κυκλωμένα στρατεύματα ο Χίτλερ την ανακήρυξε «φρούριο του Στάλινγκραντ» και απαίτησε να κρατηθεί με κάθε θυσία. Το ηθικό των στρατιωτών και των αξιωματικών που έπεσαν στο «καζάνι» του Στάλινγκραντ η γκαιμπελική προπαγάνδα το ενίσχυε με τις διαβεβαιώσεις για «αθάνατη δόξα», με τις εκκλήσεις για «ακατανίκητη γενναιότητα» και με υποσχέσεις για βραβεία κλπ. Ταυτόχρονα κάθε εκδήλωση δυσαρέσκειας ή ηττοπάθειας στον κλοιό καταστέλονταν ανελέητα.

Στις αρχές του Δεκέμβρη, και ενώ η σοβιετική στρατιωτική” διοίκηση συγκέντρωνε τις απαραίτητες δυνάμεις για το αποφασιστικό χτύπημα ενάντια στην κυκλωμένη ομάδα, ο εχθρός συγκέντρωσε στις περιοχές Κοτέλνικοβο και Τορμόσιν μεγάλη δύναμη κρούσης, προετοιμάζοντας τη διάσπαση του κλοιού. Για να αποκρουσθεί η επίθεση της ομάδας του εχθρού στο Κοτέλνικοβο που άρχισε στις 12 του Δεκέμβρη χρειάστηκε να σταλούν καινούργιες δυνάμεις του σοβιετικού στρατού, που προορίζονταν για τη διεξαγωγή της επιχείρησης συντριβής των κυκλωμένων χιτλερικών στρατευμάτων.

Μόνο στο τέλος του Δεκέμβρη, όταν η χιτλερική δύναμη του Κοτέλνικοβο συντρίφτηκε και τα υπολείμματά της απωθήθηκαν μακριά στο Νότο, τα σοβιετικά στρατεύματα ξανάρχισαν την προετοιμασία της επιχείρησης για τη συντριβή των κυκλωμένων γερμανοφασιστικών στρατευμάτων δυτικά του Στάλινγκραντ.

Το Γενικό Στρατηγείο ανάθεσε τη διεξαγωγή της επιχείρησης στο μέτωπο του Ντον. Το σχέδιο της επιχείρησης, προέβλεπε δύο στάδια: να διχοτομηθούν οι δυνάμεις του εχθρού, και στη συνέχεια να εξοντωθούν.

Στις αρχές του Γενάρη 1943 το μέτωπο του Ντον είχε 212 χιλ. άνδρες, 6860 πυροβόλα και όλμους, 257 τανκς και 300 αεροπλάνα.

Την ίδια περίοδο η κυκλωμένη ομάδα του εχθρού αριθμούσε γύρω στις 250 χιλ. άνδρες, 4130 πυροβόλα και όλμους, 300 τανκς και 100 αεροπλάνα. Επομένως, οι σοβιετικές δυνάμεις είχαν υπεροχή μόνο στον αριθμό του πυροβολικού και των αεροπλάνων. Όμως, με την αποφασιστική συγκέντρωση των δυνάμεων και μέσων στην κατεύθυνση του κύριου χτυπήματος κατορθώθηκε η διάσπαση της γερής χιτλερικής άμυνας.

Όταν ο εχθρός απόρριψε τους ανθρωπιστικούς όρους συνθηκολόγησης, που του πρότεινε η σοβιετική στρατιωτική διοίκηση, στις 10 του Γενάρη 1943 η κυκλωμένη ομάδα δέχτηκε τα συντριπτικά καταιγιστικά πυρά του πυροβολικού, τη βροχή των αεροπορικών βομβών και τα ισχυρά χτυπήματα του πεζικού και των αρμάτων. Ο εχθρός, όμως, χρησιμοποιώντας το εκτεταμένο σύστημα της οχυρωμένης άμυνας, αντιστεκόταν με το πείσμα του καταδικασμένου. Στην πορεία της επιχείρησης φάνηκε ότι τα όργανα της Σοβιετικής Υπηρεσίας Πληροφοριών δεν είχαν εκτιμήσει σωστά τις δυνάμεις του εχθρού: υπολόγιζαν ότι στον κλοιό έμειναν μόνο 80-85 χιλ. άνδρες, ενώ στην πραγματικότητα ήταν σχεδόν τριπλάσιοι. Το γεγονός αυτό εξηγεί ως ένα βαθμό γιατί η επιχείρηση για την εξόντωση της κυκλωμένης εχθρικής δύναμης συνεχίστηκε περισσότερο από το χρονικό διάστημα που πρόβλεπε το σχέδιο. Η επιχείρηση τελείωσε με τη συνθηκολόγηση του Πάουλους, στις 2 Φλεβάρη 1943.

Η συντριβή της κυκλωμένης στρατιάς πέρασε στην ιστορία σαν επάξια ολοκλήρωση της γιγαντομαχίας του Στάλινγκραντ.

Δείτε το πρώτο μέρος εδώ:

Η Μάχη του Στάλινγκραντ σε ερωτήσεις και απαντήσεις (1)