Κόκκινη Βιέννη: Η… “τρίτη πόλη”

Αν στο μάθημα της Γεωγραφίας αναφέραμε και τα πολιτικά φρούτα που παράγει κάθε χώρα -και η πολιτική είναι άρρηκτα δεμένη με την παραγωγή, βάση και εποικοδόμημα-, στην Αυστρία θα λέγαμε πως πλάι σε όλα τα άλλα, έγινε γνωστή ως η γενέτειρα του Χίτλερ -που μετά την ένωσε προσωρινά με τη Γερμανία- και συνεχίζει να παράγει μέχρι σήμερα νοσταλγούς και πολιτικούς απογόνους του, με αποτέλεσμα να ψηφίζουν πολλοί στις εκλογές τους (ακρο)Δεξιούς, για να μη βγουν οι ανοιχτά φασίστες. Στη δημοκρατία δεν υπάρχουν αδιέξοδα.

Θα μπορούσε όμως να έχει γίνει γνωστή για πολύ διαφορετικούς λόγους και για τον “αυστρομαρξισμό” της, που εξέφρασε πρώτος ίσως τον τρίτο δρόμο. Για την ακρίβεια, όχι απλά τον τρίτο δρόμο μεταξύ καπιταλισμού και σοσιαλισμού -αυτά μας τα ‘παν κι άλλοι- αλλά μεταξύ της χρεοκοπημένης σοσιαλδημοκρατίας του μεσοπολέμου και των μπολσεβίκων, μεταξύ 2ης και 3ης Διεθνούς, η λεγόμενη 2 1/2 Διεθνής, όπου σύντομα το μισό πήγε υπέρ του συστήματος και όχι της επανάστασης.

Έκτοτε, κάθε μορφή σοσιαλδημοκρατίας που σέβεται τον εαυτό της, παρουσιάζεται ως μη τυπική εκδοχή της, μια πιο ριζοσπαστική, αριστερή έκδοσή της (βλέπε ΠΑΣΟΚ και ΣΥΡΙΖΑ στα καθ’ ημάς, με το πρώτο να μην μπαίνει από άποψη στη “Σοσιαλιστική Διεθνή” επί πολλά χρόνια) Και πάντα καταλήγει ως παραπόταμος στο ίδιο σοσιαλδημοκρατικό αυλάκι, που δεν αναθεωρεί απλώς τους κλασικούς του μαρξισμού, αλλά τους έχει αποκηρύξει προ πολλού και δεν την απασχολούν καν τα μαρξιστικά προσχήματα.

Στην πρωτεύουσα της Αυστρίας, τη Βιέννη, γυρίστηκε ένα από τα πρώτα κλασικά νουάρ με τίτλο “Ο τρίτος άνθρωπος”. Τα γυρίσματα έγιναν λίγα χρόνια μετά το τέλος του πολέμου, χρησιμοποιώντας διάφορα σημεία της πόλης ως σκηνικό, και σε αρκετά πλάνα είναι εμφανή ερείπια βομβαρδισμένων, κατεστραμμένων κτιρίων, που δεν είχαν προλάβει να τα αναστυλώσουν οι Αυστριακοί. Σήμερα η πόλη εξακολουθεί να μοιάζει με σκηνικό από ταινία ή μάλλον από παραμύθι, με νεοκλασικά κτίρια κι απαράμιλλη ομορφιά -και πανάκριβη διαμονή για όποιον θέλει να τα ζήσει από κοντά, σαν κομπάρσος που πραγματοποιεί το όνειρό του.

Η Βιέννη είναι σχεδόν παραμυθένια πόλη, που δε βρίσκει δεύτερη να συγκριθεί μαζί της. Αλλά αν είναι έτσι, γιατί αναφέρεται στον τίτλο ως “τρίτη πόλη”;

Κατ’ αντιστοιχία του “τρίτου ανθρώπου” που γυρίστηκε στο αστικό σκηνικό που προσφέρει, η Βιέννη είχε την ιδιαιτερότητα να ανήκει μεν στο καπιταλιστικό μπλοκ, αλλά να έχει απελευθερωθεί από τον Κόκκινο Στρατό τον Απρίλη του ’45, απέχοντας μόλις μερικά χιλιόμετρα από τα σύνορα με τον σοσιαλιστικό κόσμο και την Μπρατισλάβα, πρωτεύουσα σήμερα της Σλοβακίας -οι δύο πλησιέστερες πρωτεύουσες στην Ευρώπη, αλλά και τόσο μακρινές συνάμα. Κι αν οι Αυστριακοί έκαναν τότε λόγο για “σιδηρούν παραπέτασμα”, η πρωτεύουσά τους είναι ένα είδος χρυσού παραπετάσματος, για όσους δεν το φυσάνε.

Ο κύριος όγκος των δυνάμεων του Κόκκινου Στρατού παρέμεινε στη Βιέννη ως το 1955, δημιουργώντας μια ιδιαίτερη συνθήκη. Ακόμα και στην ταινία που αναφέραμε, ο Τρίτος Άνθρωπος ήταν ένας “πράκτορας” των Σοβιετικών, που σκηνοθέτησε τον θάνατό του, για να χαθούν τα ίχνη του. Αλλά η Βιέννη απείχε πολύ από το να τηρεί ίσες αποστάσεις και να πατά με δυο πόδια σε δύο βάρκες -κάτι που ήταν από τους βασικούς λόγους ήττας των σοσιαλιστικών χωρών που δανείστηκαν αστικές συνταγές για να ανορθώσουν την οικονομία τους. Η χώρα που θεωρούνταν, σχηματικά μιλώντας, “ενδιάμεση” κι ευμενώς ουδέτερη προς τη Σοβιετική Ένωση ήταν η Φινλανδία, για μια σειρά ιστορικούς λόγους, που δε θα μας απασχολήσουν εδώ. Η Αυστρία είχε ως ταβάνι της, προπολεμικά, τον τρίτο δρόμο του αυστρομαρξισμού. Και ο όρος “Κόκκινη Βιέννη”, δεν υποδηλώνει κάποιον “κομμουνιστικό δάχτυλο” αλλά την περίοδο διακυβέρνησης της αυστριακής σοσιαλδημοκρατίας, που είχε κάποια αξιοσημείωτα επιτεύγματα, τίποτα όμως που να θυμίζει “σοσιαλιστική οικοδόμηση”.

Η παρουσία του Κόκκινου Στρατού δε σηματοδότησε πολιτικά τίποτα παραπάνω. Θα ήταν ενδιαφέρον και ιστορικά ιντριγκαδόρικο πείραμα να ήταν χωρισμένη η πόλη στα δύο, όπως στο Βερολίνο, να υπήρχε πχ μια Ανατολική ή Βόρεια Βιέννη, μόλις λίγα χιλιόμετρα από τα σύνορα με την Τσεχοσλοβακία, για να δούμε πώς θα αντιδρούσε το καπιταλιστικό μπλοκ σε μια… “σοσιαλιστική νησίδα” στην επικράτειά του, και αν θα τους φαίνονταν το ίδιο λογική αυτή η “ειρηνική συνύπαρξη”, όπως στο Βερολίνο, που βρισκόταν πολύ πιο μακριά από τα σύνορα των δύο Γερμανιών.

Αλλά δεν έγινε ούτε καν αυτό. Η παρουσία του απελευθερωτή Κόκκινου Στρατού στην Αυστρία για δέκα χρόνια, δεν έπαιξε κανένα ρόλο πολιτικά, δε σηματοδότησε καμία φιλοσοβιετική διεργασία. Και αυτό είναι ίσως η καλύτερη απάντηση στο απλοϊκό ιστορικό σχήμα που λέει ότι η Ανατολική Ευρώπη έγινε κόκκινη μεταπολεμικά, αποκλειστικά και μόνο λόγω του Κόκκινου Στρατού και όχι λόγω κάποιας εσωτερικής επαναστατικής δυναμικής.

Σε κάθε περίπτωση, σε μια τόσο… grande πόλη, φτιαγμένη σαν σκηνικό ταινίας, δε θα μπορούσε παρά να είναι αντίστοιχα εντυπωσιακό και το μνημείο του Κόκκινου Στρατού -σε έναν υποθετικό διαγωνισμό, προσωπικά θα το κατέτασσα ίσως στην πρώτη τριάδα. To αρχικό σχέδιο γεννήθηκε με μολύβι από τα χέρια του στρατηγού Γιάκοβλεφ, ήδη από το Φλεβάρη του 1945, πριν ακόμα αρχίσει η μάχη της Βιέννης. Τότε ξεκίνησε ένας αρχιτεκτονικός διαγωνισμός, αφού είχε ήδη αποφασιστεί η ανέγερση του μνημείου μετά τη νίκη του Κόκκινου Στρατού. Τη δική του συμβολή στο σχέδιο είχε ο γλύπτης και λοχαγός Μιχαήλ Αβάκοβιτς Ιντερσαργιάν, που δημιούργησε διάφορα προπλάσματα του μνημείου με κομμάτια ψωμιού γύρω από ένα μπουκάλι, λόγω έλλειψης πηλού.

Σε ένα ψηλό κιονόμορφο βάθρο στέκεται ένας στρατιώτης με την κόκκινη σημαία και μια ασπίδα με τα σύμβολα της ΕΣΣΔ, ενώ το μνημείο περιβάλλεται από ημικυκλική μαρμάρινη κιονοστοιχία. Στις επιγραφές υπάρχουν στίχοι του ποιητή Σεργκέι Μιχάλκοφ, ενώ στη βάση του κίονα υπάρχουν δυο ρήσεις του Στάλιν. Στην κιονοστοιχία υπάρχει στα ρωσικά η επιγραφή “Αιώνια δόξα στους ήρωες του Κόκκινου στρατού, που έπεσαν στη μάχη κατά των γερμανοφασιστικών ληστών της χώρας – για την ελευθερία και την ανεξαρτησία των λαών της Ευρώπης”. Μπροστά από το βάθρο του αγάλματος υπάρχει ένα μεταλλικό ζάρι, πιθανόν μεταγενέστερη προσθήκη, που γράφει στα γερμανικά και τα ρωσικά: “Μνημείο προς τιμή των στρατιωτών του σοβιετικού στρατού, που έπεσαν για την απελευθέρωση της Αυστρίας από το φασισμό”.

Για την ανέγερσή του μνημείου χρησιμοποιήθηκαν 15 τόνοι χαλκού και 300 κυβικά μέτρα μαρμάρου από αυστριακό λατομείο, ενώ για την κατασκευή του εργάστηκαν Γερμανοί αιχμάλωτοι πολέμου αλλά και ντόπιοι εργάτες. Η πλατεία όπου στέκεται το μνημείο είχε το όνομα του Στάλιν από το 1946 ως το 1956, όταν και επέστρεψε στην αρχική της ονομασία ως πλατεία Σβάρτσενμπεργκ. Τουλάχιστον δυο φορές βρέθηκε στο στόχαστρο απόπειρας φασιστών να ανατινάξουν το μνημείο, το 1947 από ντόπια ομάδα νεαρών νεοναζί και το 1962 από Ιταλούς νεοφασίστες. Και στις δυο περιπτώσεις οι δράστες αντιμετωπίστηκαν με σκανδαλώδη επιείκεια από την αυστριακή δικαιοσύνη.

Ευτυχώς οι Αυστριακοί δεν έχουν παρατήσει το μνημείο στο έλεος και τη φθορά του χρόνου. Είναι σε πολύ κεντρικό σημείο για να το κάνουν και να μη φαίνεται ως μια παράταιρη νότα στη σκηνοθεσία της πόλης. Κι είναι ιστορικής σημασίας γεγονός για να κάνουν πως δε θυμούνται ποιος απελευθέρωσε τη χώρα τους, στις 14 Απριλίου του 1945 -λίγες βδομάδες πριν υψωθεί η σημαία με το σφυροδρέπανο στο Ράιχσταγκ. Αλλά δε χρειάζεται να το κάνουμε και θέμα. Αυτό θα χαλούσε τη σκηνοθετική άποψη για την αναθεώρηση της ιστορίας…

Φωτογραφίες

Κι αφού αποδείξαμε ότι ναι, πήγαμε εκεί, και με φωτογραφίες, ας δούμε και κάποιες από το διαδίκτυο, που αναδεικνύουν καλύτερα το μνημείο και την επιβλητικότητά του.