Κόντρα στο ρεύμα της αντεπανάστασης: Η κρίσιμη καμπή του 13ου Συνεδρίου του ΚΚΕ

Προχτες συμπληρώθηκαν 27 χρόνια από την ολοκλήρωση του 13ου Συνεδρίου του ΚΚΕ, όταν όλα τα ‘σκιαζε η φοβέρα και τα πλάκωνε η σκλαβιά της αντεπανάστασης, σε μία από τις πιο κρίσιμες καμπές στην ιστορία του ΚΚΕ, που κλήθηκε να περάσει με επιτυχία μια διπλή δοκιμασία: την παγκόσμια κρίση του κομμουνιστικού κινήματος με την αντεπανάσταση να περνά στο τελικό στάδιο, πριν την επικράτησή της στη Σοβιετική Ένωση, και την αντανάκλαση αυτής της ήττας στο εσωτερικό του, όπου διαμορφώθηκε μια ισχυρή τάση παραίτησης από την κομμουνιστική ιδεολογία που απαιτούσε επιτακτικά την εγκατάλειψη των “παρωχημένων” συμβόλων και ιδεών. Μια μάχη που φαινομενικά για τους απέξω επικεντρωνόταν στα… “‘κονίσματα”, όπως είχαν αναφερθεί από το Χαρίλαο, αλλά αφορούσε την πολιτική ουσία και όχι τους τύπους.

Το συνέδριο αυτό διεξήχθη από τις 19 έως τις 24 Φλεβάρη του 1991, στο βοηθητικό γήπεδο του ΟΑΚΑ, μολονότι υπήρχε ήδη η συνεδριακή αίθουσα στην έδρα της ΚΕ στον Περισσό. Η πρωτοτυπία σε σχέση με προηγούμενες συνεδριακές διαδικασίες ήταν η ζωντανή μετάδοση των εργασιών του συνεδρίου από την τηλεοπτική συχνότητα του 902, ενώ στα διαλείμματα γίνονταν συζητήσεις και σχολιασμός με προσωπικότητες από αστικά κόμματα και διάφορους πολιτικούς χώρους, με συντονιστή το διευθυντή του σταθμού, Παύλο Τσίμα! Εναλλακτικά, για να γεμίσει το πρόγραμμα μεταδίδονταν τραγούδια και βίντεο-κλιπ, όπως το “Γκρέκο Μασκαρά” του Γ. Μηλιώκα.

Οι στιγμές όμως κάθε άλλο παρά ανάλαφρες ήταν. Είχε προηγηθεί ένας εκρηκτικός προσυνεδριακός διάλογος, και γενικά μια μακρά και επεισοδιακή προσυνεδριακή περίοδος, που πιστοποιούσε και καταδείκνυε το ρήγμα μεταξύ δύο αντίπαλων αντιλήψεων σχετικά με τη μορφή του κόμματος, ακόμα και το ζήτημα της ίδιας της ύπαρξής του ή της αλλαγής των βασικών του χαρακτηριστικών, στο όνομα της ανανέωσης. Ο αστικός τύπος είχε βαφτίσει αυτές τις πτέρυγες που άρχιζαν να διαμορφώνονται “δογματικούς” (ή Λιγκατσοφικούς) και “ανανεωτές” (Γκορμπατσοφικούς) -από κάποιες “αντίστοιχες τάσεις” στο ΚΚΣΕ, στα χρόνια της Περεστρόικα- ή πιο απλά αναθεωρητές, όπως θα τους προσδιορίζαμε με πολιτικούς όρους.

Το κουβάρι της αντιπαράθεσης είχε αρχίσει να ξετυλίγεται ήδη από το 90′ και τη συγκρότηση της επιτροπής Προγράμματος, όπου κυριαρχούσαν τα δεξιά-αναθεωρητικά στελέχη, για να κλιμακωθεί καθ’ όλη την προσυνεδριακή διαδικασία για την ανάδειξη αντιπροσώπων στο συνέδριο, που θα διαμόρφωναν το συσχετισμό δύναμης, και να κορυφωθεί στις αρχές του 91′ και κατά τη διάρκεια του Συνεδρίου, με την κρίσιμη ανάδειξη των μελών της Κεντρικής Επιτροπής και την εκλογή του νέου ΓΓ, στη θέση του Γρηγόρη Φαράκου, που αποχώρησε μετά από μια σύντομη διετή θητεία, έχοντας αποτύχει στα βασικά του καθήκοντα, και εκφραστεί ανοιχτά υπέρ της αναθεωρητικής ομάδας. Στον αντίποδα, ο Χαρίλαος Φλωράκης -που παρέμενε πρόεδρος του Συνασπισμού και επίτιμος πρόεδρος του Κόμματος- έριξε όλη την επιρροή του στην ενότητα του κόμματος και την υπεράσπιση των επαναστατικών χαρακτηριστικών του, χωρίς τα οποία δε θα νοούνταν ως κομμουνιστικό.

Η κρίσιμη ψηφοφορία για την εκλογή του νέου ΓΓ ήταν οριακή και κρίθηκε με πολύ μικρή διαφορά (57 ψήφοι έναντι 53) μεταξύ των δύο υποψήφιων: της Αλέκας Παπαρήγα, που ήταν μέλος του ΠΓ, γραμματέας της ΚΟΑ και παρέμεινε σε αυτή τη θέση για 22 συναπτά έτη, ως το 19ο Συνέδριο του ΚΚΕ, και του Γιάννη Δραγασάκη, που ηγήθηκε της “ανανεωτικής” πτέρυγας και των στελεχών που στη μεγάλη τους πλειοψηφία κατέληξαν στο Συνασπισμό και το σημερινό κυβερνώντα Σύριζα -μαζί κι αυτοί που έφυγαν αργότερα με τη ΛαΕ, όπως ο Λαφαζάνης.

Το 13ο Συνέδριο ήταν κατά μία έννοια, μια ετεροχρονισμένη ρεβάνς της 12ης Ολομέλειας -ταίριαζε και στην αριθμητική ακολουθία. Κι αν κάποιος είναι προληπτικός, θα μπορούσε να πει πως αποδείχτηκε γρουσούζικο, λόγω της επιβεβαίωσης του σχίσματος και της επικείμενης διάσπασης. Παράλληλα όμως ήταν σημαδιακό, σαν… τυχερό 13άρι, γιατί πρόλαβε (εδώ το προληπτικός αποκτά άλλη έννοια) την άλωση του κόμματος και τη διάχυσή του στο Συνασπισμό -που είχε ξεκινήσει ως εκλογική, μετωπική συμμαχία-, όπως ακριβώς είχε επιχειρηθεί και με την ΕΔΑ. Το κοινό σημείο των δύο διασπαστικών ομάδων ήταν η ανάγκη να πάψει να υπάρχει κομμουνιστικό κόμμα, με την παρούσα μορφή, ακολουθώντας (το 91′) τη μόδα της σοσιαλδημοκρατικής μετάλλαξης πολλών ευρωπαϊκών ΚΚ.

Αυτή τη φορά, σε αντίθεση με τη 12η Ολομέλεια, οι πολιτικές αντιθέσεις ήταν έντονες και ήταν αναπόφευκτο να εκδηλωθούν ανοιχτά, παρά την ορισμένη συγκάλυψή τους στις προγραμματικές επεξεργασίες, στο πλαίσιο μιας κακώς εννοούμενης οργανωτικής ενότητας, χωρίς να υπάρχουν βασικές πολιτικές συμφωνίες για τη στρατηγική και την πορεία του κόμματος.

Στα βίντεο που σώζονται ως τεκμήριο-ντοκουμέντο από εκείνη την εποχή κι έχουν ανέβει στο διαδίκτυο, μπορεί να δει κανείς τη συναισθηματικά φορτισμένη ομιλία του Μήτσου Κωστόπουλου (με την εμφανή εμφανισιακή ομοιότητα με τον… Ντε Νίρο), που συγκίνησε τους συνέδρους, χάρη και στις ρητορικές του αρετές. Κι αυτό μένει ως παράσημο, ανεξάρτητα από τη μετέπειτα πορεία του.

Μεταξύ των τοποθετήσεων, βρίσκουμε μεταξύ άλλων την ομιλίας της Αλέκας Παπαρήγα που θα αναδεικνυόταν στη θέση του Γενικού Γραμματέα -χάρη και στην προσπάθεια του Χαρίλαου που έγειρε την πλάστιγγα- αλλά και του Μίμη Ανδρουλάκη, εν είδει άτυπου ιδεολογικού γκουρού των αναθεωρητών.

Μπορεί τελικά, μες στους επόμενους μήνες, η οργανωτική ενότητα να απέτυχε, αυτή ήταν όμως η προϋπόθεση για μια ορισμένη πολιτική νίκη-επιτυχία του συνεδρίου, μολονότι χρειάστηκε να συγκληθεί εκτάκτως και το 14ο, προτού βγει το δραματικό 1991. Κι ίσως να μη γίνεται εύκολα αντιληπτό, αλλά αν το ΚΚΕ συνεχίζει να υπάρχει σήμερα και ετοιμάζεται να γιορτάσει τα 100 χρόνια αδιάλειπτης δράσης του, το οφείλει σε πολύ μεγάλο βαθμό στην έκβαση εκείνου του συνεδρίου και την πορεία που σηματοδότησε.

Όποιος πιστεύει πως, ακόμα και σε διαφορετική περίπτωση, τίποτα δε θα χανόταν και όλα θα μπορούσαν να αρχίσουν από μηδενική βάση, μπορεί να κοιτάξει στην υπόλοιπη Ευρώπη τι απέγιναν τα κομμουνιστικά κόμματα που απαρνήθηκαν τις αρχές και την ιδεολογία τους, και αν σήμερα -σχεδόν τριάντα χρόνια μετά- έχει καταφέρει να σηκώσει κεφάλι το κομμουνιστικό κίνημα σε αυτές τις χώρες.