Μαξιμιλιανός Ροβεσπιέρος-Όταν οι αστοί γεννούσαν τους δικούς τους “τρομοκράτες”

Λίγα πρόσωπα της Γαλλικής Επανάστασης γνώρισαν τόση αποδοκιμασία από μεταγενέστερους αστούς ιστορικούς, όσο ο Μαξιμιλιανός Ροβεσπιέρος που γεννήθηκε πριν από  260 χρόνια σαν σήμερα. Η παρουσίαση του ίδιου ως ενός αιμοδιψούς δικτάτορα, πέραν του ότι διογκώνει πέρα από κάθε λογική τα πραγματικά περιστατικά, είναι και κατά έναν ειρωνικό τρόπο άρνηση μιας περιόδου, όπως εκείνης της “Τρομοκρατίας” του 1793-1794 όπου πρωταγωνίστησε ο Ροβεσπιέρος, στην οποία η αστική τάξη οφείλει ουσιαστικά τη σταθεροποίηση της εξουσίας της κατά τα πρώτα ρευστά μετεπαναστατικά χρόνια. Είναι δηλαδή μια αποκήρυξη του παρελθόντος της ίδιας της αστικής τάξης, όχι φυσικά μόνο της γαλλικής, η οποία είναι ευθέως ανάλογη με την αυξανόμενη αντιδραστικοποίηση του ρόλου της ίδιας σε παγκόσμιο επίπεδο.

Ο Ροβεσπιέρος γεννήθηκε στο Αράς, ως πρωτότοκος μεταξύ 4 παιδιών μιας εύπορης οικογένειας με πατέρα δικηγόρο. Σπούδασε νομικά στο Παρίσι και το 1780 έλαβε το δίπλωμά του στη δικηγορία. Από το 1783 ως μέλος αρχικά και πρόεδρος μετέπειτα της ακαδημίας του Αράς, δημοσίευε κείμενα ενάντα στα προνόμια του κλήρου και των ευγενών. Το Μάη του 1789 ως εκλεγμένος αντιπρόσωπης της Τρίτης τάξης συμμετείχε στη Συνέλευση των τάξεων που είχε συγκαλέσει ο Λουδοβίκος ΙΣΤ’, το προοίμιο της Γαλλικής Επανάστασης που ξέσπασε λίγους μήνες μετά. Έδωσε την πρώτη του ομιλία στη Γαλλική Εθνοσυνέλευση τις 18 Μάη 1789 κι εμφανίστηκε ως ρήτορας στο ίδιο σώμα περίπου 500 φορές στη διάρκεια της Επανάστασης. Το 1790 αναδείχθηκε σε ηγέτη των Ιακωβίνων, προπαγανδίζοντας αιτήματα όπως το καθολικό δικαίωμα ψήφου, την ελευθερία του τύπου, την πρόσβαση χωρίς περιορισμούς στην Εθνοφρουρά και τα στρατιωτικά αξιώματα, ενώ κατήγγειλε το δικαίωμα βέτο που είχε ακόμα ο βασιλιάς, τις καταχρήσεις των υπουργών του καθώς και τις θρησκευτικές και φυλετικές διακρίσεις, υπερασπιζόμενους μεταξύ άλλων έγχρωμους και Εβραίους.

Όταν ο εξοργισμένος λαός επιτέθηκε στο ανάκτορο του Κεραμεικού στο Παρίσι, συλλαμβάνοντας το βασιλιά Λουδοβίκο ΙΣΤ’ για τη συμμαχία τους με τους Αυστριακούς που είχαν επιτεθεί στη Γαλλία, ο Ροβεσπιέρας ως μέλος της λεγόμενης ” Παρισινής Κομμούνας” (δηλαδή της τοπικής κυβέρνησης της πρωτεύουσας) αλλά και της Εθνοσυνέλευσης, ζήτησε την εκτέλεση του “Λουδοβίκου Καπέτου” όπως τον ονόμαζε με τον τίτλο της δυναστείας του κι όχι ως βασιλιά, κάτι που πραγματοποιήθηκε στις αρχές του 1793. Η εκτέλεση δεν έδωσε τέλος στη διαμάχη μεταξύ των συντηρητικών Γιρονδίνων και τον Ορεινών, στους οποίους συμμετείχαν οι Ιακωβίνοι, έχοντας έλθει σε συμμαχία με τους “αβράκωτους”, δηλαδή τους ριζοσπαστικούς εργάτες και μικροαστούς της πρωτεύουσας. Καλώντας το λαό σε εξέγερση, ο Ροβιεσπιέρος κατόρθωσε να παραμερίσει τους Γιρονδίνους, δίνοντας τα ηνία της χώρας στους Ορεινούς.

Η φιλοβασιλική εξέγερση στη Βανδέα επιτάχυνε τις διαδικασίες ριζοσπαστικοποίησης καθώς και τα αντανακλαστικά αυτοσυντήρησης της επανάστασης, που αποτυπώθηκαν με τη δημιουργία της Επιτροπής Σωτηρίας τον Απρίλη του 1793. Ενάντια στην κυρίαρχη αντίληψη, ο Ροβεσπιέρος μολονότι υποστήριξε την “Τρομοκρατία” της περιόδου, αντιτάχθηκε πολλές φορές σε εκτελέσεις που θεωρούσε αχρείαστες και δυσφημιστικές για την Επανάσταση. Επίσης, ήταν εχθρός όχι μόνο των ανοιχτά αντεπαναστατών ή των συντηρητικότερων εκπροσώπων της επανάστασης, όπως ο Δαντόν, αλλά και των ριζοσπαστικών στοιχείων τους. Ανάμεσά τους οι “Εξοργισμένοι” υπό τον πρώην ιερέα Ζακ Ρου, που ζητούσαν όχι μόνο νομική ισότητα, αλλά και μέτρα προστασίας των χαμηλότερων εισοδηματικών στρωμάτων, αλλά και οι οπαδοί του Ζακ-Ρενέ Εμπέρ, ο οποίος μεταξύ άλλων ζητούσε αυστηρότερα αντιθρησκευτικά μέτρα, χωρίς να αρκείται στη ντεϊστική λατρεία του “Ανώτατου Όντος” που είχε θεσπίσει ο Ροβεσπιέρος. Ο “διμέτωπος” του Ροβεσπιέρου σήμανε τη σταδιακή του αποψίλωση από συμμάχους, τόσο από τη δεξιά, όσο και από την αριστερά.

Αντιλαμβανόμενος ο ίδιος την αλλαγή του πολιτικού κλίματος, αποσύρθηκε για ένα διάστημα από τις δημόσιες εμφανίσεις στην Εθνοσυνέλευση και την Επιτροπή Σωτηρίας. Επανεμφανίστηκε δυο φορές την 5η και και 8η Θερμιδώρ (σύστημα μέτρησης που ειχε αντικαταστήσει τους παραδοσιακούς μήνες του χρόνου, αντιστοιχώντας εν προκειμένω στις 23 και 26 Ιούλη), όπου έγινε αρχικά δεκτός με χειροκρότημα, αλλά σύντομα το σώμα στράφηκε εναντίον του. Παραμένοντας ακόμα αδιαμφισβήτητος ηγέτης των Ιακωβίνων, συνελήφθη την επομένη, αλλά οι φύλακες στη φυλακή του Λούξεμπουργκ αρνήθηκαν να τον αντιμετωπίσουν ως κρατούμενο. Μαζί με οπαδούς του κλείστηκε στο δημαρχείο του Παρισιού, απέρριψε ωστόσο τις προτροπές οπλισμένων οπαδών του στην πόλη για εξέγερση. Αυτοπυροβολήθηκε μάλιστα στο στόμα, προκαλώντας σύγχυση στους συναγωνιστές του. Οι στρατιώτες της Εθνοσυνέλευσης επιτέθηκαν και συνέλαβαν τον Ροβεσπιέρο, ο οποίος μαζί με 21 ακόμα οπαδούς του οδηγήθηκαν στη γκιλοτίνα στις 28 Ιουλίου, τη 10η Θερμιδώρ, ενώ το επόμενο διάστημα δεκάδες ακόμα υποστηρικτές του θανατώθηκαν.

Η Θερμιδωριανή αντίδραση, όπως έμεινε γνωστή, έδωσε οριστικά τέλος στη ριζοσπαστική φάση της γαλλικής επανάστασης, προετοιμάζοντας, εν μέσω καταστολής των αντιπάλων της, την έλευση του Διευθυντηρίου το 1795, το οποίο με τη σειρά του ανατράπηκε από τον Ναπολέοντα Βοναπάρτη με το πραξικόπημα της 18ης Μπρυμαίρ.

Δύσκολες Νύχτες