Μαρί Κιουρί – Μεταξύ Νόμπελ και θανάσιμης ακτινοβολίας

Μπορεί η παρουσία γυναικών στην επιστήμη να μην ήταν ολωσδιόλου ανήκουστο φαινόμενο πριν τον 20ό αιώνα, αρκεί να θυμηθεί κανείς τη σπουδαία μαθηματικό Υπατία της ύστερης αρχαιότητας, ή τη Γερμανίδα μυστικίστρια και φυσιοδίφη Χίλντεγκαρντ φον Μπίνγκεν στο Μεσαίωνα, παραδείγματα των οποίων ο ολίγιστος αριθμός αποτελεί μια ακόμα ένδειξη της διπλής-ταξικής και πατριαρχικής-καταπίεσης που υφίστατο (κι ακόμα υφίσταται εν μέρει ή ολικά) το “ασθενές” φύλο.

Η Μαρία Σκλοντόφσκα όμως, γνωστότερη ως Μαρί Κιουρί αποτελεί μια εντελώς ξεχωριστή παρουσία, καθώς ήταν η πρώτη γυναίκα που διακρίθηκε στις φυσικές επιστήμες μετά τη θεμελίωσή τους ως ξεχωριστών αντικειμένων μελέτης από τη λεγόμενη επιστημονική επανάσταση του 17ου αιώνα ως τις μέρες μας. Η ίδια δεν δραστηριοποιήθηκε ενεργά είτε στην πολιτική με τη στενή έννοια είτε στο γυνακείο κίνημα, ωστόσο είναι σαφές ότι το παράδειγμά της ενέπνευσε πολλές γυναίκες, αποδεικνύοντας την πλήρη διανοητική ισότητα των δύο φύλων και στα πιο απαιτητικά αντικείμενα. Εξάλλου, ανεξάρτητα από το φύλο της, τα επιτεύγματά της ήταν μοναδικά, ενώ η ίδια έδωσε ουσιαστικά τη ζωή της στην επιστημονική έρευνα, θύμα των ίδιων της των πειραμάτων με τη ραδιενέργεια.

Γεννήθηκε στη Βαρσοβία το 1867 και έδειξε από νωρίς ενδιαφέρον για τις επιστήμες, καθώς ο πατέρας της ήταν μαθηματικός και φυσικός και η μητέρα της δασκάλα και διευθύντρια σχολείου θηλέων, αμφότεροι με καταγωγή από την κατώτερη πολωνική αριστοκρατία. Η οικογένεια βρέθηκε σε δεινή οικονομική θέση όταν η μητέρα της αρρώστησε από φυματίωση και ο πατέρας της έχασε τη θέση του. Στα 15 της η Μαρία τελείωσε το σχολείο με άριστα και άρχισε να εργάζεται ως κατ’οίκον δασκάλα, με στόχο να χρηματοδοτήσει τις σπουδές ιατρικής της αδερφής της στο Παρίσι και να σπουδάσει κι η ίδια στο εξωτερικό, αφού στη ρωσική αυτοκρατορία όπου ανήκε τότε η Πολωνία οι σπουδές δεν επιτρέπονταν στις γυναίκες. Επισκεπτόταν όμως κρυφά το γυναικείου “Ιπτάμενο Πανεπιστήμιο” της Βαρσοβίας για γυναίκες, όπου μαζί με εργάτριες μελετούσαν έργα πολωνικής λογοτεχνίας, σε μια εποχή έντονου εκρωσισμού από πλευράς τσαρικών αρχών. Δίδασκε επίσης αφιλοκερδώς αγροτόπαιδα των πλούσιων γαιοκτημόνων για τους οποίους δούλευε.

Το 1891 ακολούθησε την αδερφή της στη Γαλλία,όπου σπούδασε μαθηματικά και φυσική στη Σορβόννη. Αρίστευσε στις σπουδές της και έκανε τη διατριβή της δίπλα στο διάσημο φυσικό Ανρί Μπεκερέλ. Το 1895 παντρεύτηκε τον φυσικό Πιερ Κιουρί, με τον οποίο εργαζόταν σε ένα αυτοσχέδιο εργαστήριο υπό αντίξοες συνθήκες. Η Κιουρί θεωρεί πως η ακτινοβολία που είχε ανακαλύψει ο Μπεκερέλ να εκπέμπει το ουράνιο μπορεί να ταυτοποιηθεί και σε άλλα χημικά στοιχεία. Κατορθώνει να απομονώσει δύο στοιχεία, το ράδιο και το πολώνιο (το οποίο ονόμασε έτσι προς τιμήν της πατρίδας της), των οποίων την ακτινοβολία χαρακτηρίζει ως “ραδιενεργή”, ενώ αργότερα ανακαλύπτει και τις ραδιενεργές ιδιότητες του θορίου. Το 1897 φέρνει στον κόσμο της κόρη της Ιρέν (θα αποκτούσε άλλη μια κόρη το 1904, την Εύα), που αργότερα θα ακολουθούσε τα χνάρια της, λαμβάνοντας με το διάσημο επιστήμονα και κομμουνιστή διανοούμενο σύζυγό της Φρεντερίκ Ζολιό το νόμπελ Χημείας το 1935.

Το 1900 γίνεται καθηγήτρια φυσικής για γυναίκες στην École Normale Supérieure των Σεβρών ενώ τρία χρόνια μετά παραλαμβάνει μαζί με το Μπεκερέλ το νόμπελ φυσικής για τα επιτεύγματά της στη μελέτη της ραδιενέργειας.  Μετά το θάνατο του συζύγου της σε τροχαίο δυστύχημα το 1906 αναλαμβάνει τη θέση του στο πανεπιστήμιο της Σορβόνης, ως η πρώτη γυναίκα σε ανάλογη θέση.

Κατορθώνει να απομονώσει το στοιχείο ράδιο, κάτι για το οποίο βραβεύεται με το Νόμπελ Χημείας το 1911. Την ίδια χρονιά βρίσκεται στο στόχαστρο δυσφημιστικής εκστρατείας με αφορμή την αποκάλυψη της σχέσης της με τον Πωλ Λανζεβέν, παλιό μαθητή του άντρα της. Ακροδεξιά και αντισημιτικά έντυπα στοχοποίησαν την “ξένη, διαννοούμενη, χειραφετημένη” Κιουρί, αφήνοντας υπόνοιες περί εβραϊκής καταγωγής και δημοσιεύοντας αποσπάσματα της αλληλογραφίας της με τον τον Λανεζεβένπου είχε διαρρεύσει από τη σύζυγό του, ώσπου το σκάνδαλο καταλάγιασε με εξωδικαστικό συμβιβασμό του ζευγαριού, ενώ για την υπόθεση ο Λανζεβέν είχε μονομαχήσει 5 φορές, χωρίς να υπάρξει θανάσιμος τραυματισμός.

Στη διάρκεια του Α’Παγκοσμίου πολέμου μαζί με την Ιρέν ανέπτυξαν μια κινητή μονάδα ακτινογραφίας, την οποία χειριζόταν η ίδια στο μέτωπο. Μετά το τέλος του πολέμου εργάστηκε σε επιστημονικά ινστιτούτα στο Παρίσι και έδωσε διαλέξεις σε μια σειρά χωρών σε όλο τον κόσμο, ανάμεσα τους και στη Βραζιλία. Στα πλαίσια της νεοσύστατης Κοινωνίας των Εθνών πρωτοστάτησε στη δημιουργία μιας Διεθνούς Επιτροπής Επιστημονικής Συνεργασίας, στην οποία μπορούσαν να συμμετέχουν επιστήμονες ανεξάρτητα από την εθνική τους καταγωγή και υπηκοότητα.

Το 1921 επισκέφτηκε τις ΗΠΑ όπου ο τότε πρόεδρος Γουόρεν Χάρντιγκ τις δώρισε ένα γραμμάριο ραδίου, που είχε συλλεχθεί με δωρεές Αμερικανίδων. Από το 1922 γίνεται μέλος της Ιατρικής Ακαδημίας και μελετά τη δυνατότητα χρήσης ραδιενεργών στοιχείων για τη διάγνωση και θεραπεία ασθενειών. Παρότι είχε γίνει μάρτυρας θανάτων συνεργατών της από λευχαιμία, δε συσχέτισε ποτέ την ασθένειά τους ή τις δικές της χρόνιες παθήσεις με την έκθεσή τους στη ραδιενέργεια, τις οποίες οι καρκινογόνες ιδιότητες ως τότε ήταν προφανώς άγνωστες. Έφυγε και η ίδια από τη ζωή για τον ίδιο λόγο στις 4 Ιούλη 1934 και το 1995 τα λείψανά της μαζί με εκείνα του συζύγου της μεταφέρθηκαν στο Πάνθεον των Παρισίων, καθιστώντας την την πρώτη γυναίακ που τάφηκε εκεί για προσωπικά της επιτεύγματα.

Δύσκολες Νύχτες