Μάικ Βέντρις – ο ερασιτέχνης αρχαιοδίφης που αποκρυπογράφησε τη Γραμμική Β’

Έχουν περάσει σχεδόν 70 χρόνια από τότε που ένας νεαρός αρχιτέκτονας, ο Μάικ Βέντρις, μόλις 30 ετών ανακοίνωνε τον Ιούνιο του 1952 πως έλυσε έναν από τους μεγαλύτερους ως τότε αρχαιολογικούς γρίφους, την αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Β’. Τα συγκλονιστικά νέα δεν τελείωναν εκεί, καθώς η ανάγνωση των πολυάριθμων πινακίδων στην Κρήτη, τις Μυκήνες, την Πύλο και αλλού, απέδειξε κάτι που θεωρούνταν εντελώς απίθανο στον επιστημονικό κόσμο, δηλαδή ότι η κρητομυκηναϊκή αυτή συλλαβική γραφή αποτύπωνε μια πρώιμη μορφή της ελληνικής γλώσσας.

Όπως σημείωνε ο κλασικός φιλόλογος Τζον Τσάντγουικ, που βοήθησε αποφασιστικά τον αρχαιοδίφη Βέντρις, εκείνος “ξεκίνησε να δοκιμάσει την υπόθεση ότι η γλώσσα ήταν ελληνική, χωρίς να προσδοκά ότι θα οδηγούσε πουθενά. Αλλά καθώς εφάρμοζε τις αξίες του σε ολοένα περισσότερες λέξεις, συνέχισαν να εμφανίζονται ελληνικές λέξεις”.

Ποιος ήταν όμως ο παθιασμένος ερασιτέχνης που με την αρωγή της επιστήμης άλλαξε την εικόνα που υπήρχε ως τότε για την προϊστορία του Αιγαίου; Ο Βέντρις προερχόταν από βρετανική στρατιωτική οικογένεια. Ο πατέρας του υπηρετούσε στον ινδικό αποικιακό στρατό, ενώ η μητέρα του ήταν Πολωνίδα ευγενής. Έζησε τα παιδικά του χρόνια στην Ελβετία και από μικρός έδειξε ιδιαίτερη κλίση στην εκμάθηση ξένων γλωσσών, καταλήγοντας ως ενήλικας να γνωρίζει δώδεκα διαφορετικές. Επιστρέφοντας στη Βρετανία, μπήκε υπότροφος στη σχολή Μπίκλεϋ, όπου έμαθε λίγα Λατινικά και Αρχαία Ελληνικά. Η μεγάλη του αγάπη όμως έγινε η Γραμμική Β’, για την οποία άκουσε πρώτη φορά σε διάλεξη του πρώτου ανασκαφέα της Κνωσού, Άρθουρ Έβανς, στο Βρετανικό Μουσείο, το 1936. Έζησε με τη μητέρα του μετά το διαζύγιο των γονιών του, εκείνη όμως έπασχε από κατάθλιψη και πέθανε από υπερδοσολογία βαρβιτουρικών στην αρχή του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Ο Βέντρις “υιοθετήθηκε από ένα φίλο της οικογένειας, το Ρώσο γλύπτη Ναούρ Γκαμπό κι αποφάσισε να σπουδάσει αρχιτεκτονική. Το 1942 κατατάχθηκε στη Βασιλική Αεροπορία και συμμετείχε στο βομβαρδισμό γερμανικών πόλεων. Παρέμεινε κάποιο διάστημα μετά τον πόλεμο στη Γερμανία, όπου οι φίλοι του πιστεύουν πως υπηρέτησε στις βρετανικές μυστικές υπηρεσίες, κάτι που ο ίδιος αρνούνταν. Ως εκ τούτου, δεν υπάρχουν αποδείξεις και για τη θρυλούμενη συμβολή του στο σπάσιμο μυστικών κωδίκων, που χρησιμοποιήθηκε ως εξήγηση για την επιτυχία της αποκρυπτογράφησης της Γραμμικής Β’.

Αρχικά ο Βέντρις θεώρησε πως υπάρχει συγγένεια μεταξύ Ετρουσκικής γλώσσας (η οποία μέχρι σήμερα παραμένει ανερμήνευτη) και Γραμμικής Β’. Σημαντική ώθηση του έδωσε το έργο της Άλις Κόμπερ, η οποία παρατήρησε τις αλλαγές στις καταλήξεις των λέξεων, κάτι που υποδήλωνε μια γλώσσα με κλιτικό σύστημα, όπως τα Λατινικά και τα Αρχαία Ελληνικά. Η εύρεση 600 πινακίδων Γραμμικής Β’ από τον Καρλ Μπλέγκεν στην Πύλο, όπως και οι πινακίδες του “Κυπριακού συλλαβαρίου”, μιας επίσης συλλαβικής γραφής, ήταν το συγκριτικό υλικό που χρειαζόταν ο Βέντρις. Αντιλήφθηκε ότι ορισμένες λέξεις εμφανίζονταν μόνο στις κρητικές πινακίδες, κι οδηγήθηκε στην ευφυή σύλληψη πως επρόκειτο για τοπωνύμια.

Ταυτίζοντας πολλά σύμβολα με αυτόν τον τρόπο, αντιλήφθηκε ότι η υπόθεση περί ελληνικής προέλευσης της γραφής ήταν σωστή. Με τη βοήθεια του Υφηγητή Κλασικών Σπουδών, Τζον Τσάντγουικ, ταύτισε τις αρχαιοελληνικές λέξεις, ορισμένες από τις οποίες χάθηκαν στις μεταγενέστερες μορφές της γλώσσας. Με τον τρόπο αυτό, η ιστορία της ελληνικής γραφής αναγόταν ήδη στον 15ο αιώνα π.Χ., αντί για τον 8ο, όταν και εμφανίζονται σε αγγεία οι πρώτες αλφαβητικές επιγραφές στην ελληνική.

Η συγκλονιστική ανακάλυψη των Τσάντγουικ και Βέντρις δημοσιεύτηκε το 1953 στην “Journal Hellenic Studies”. Η θεωρία επιβεβαιώθηκε από τον  Καρλ Μπλέγκεν, καθώς την εφάρμοσε στη δίγλωσση” “Πινακίδα των Τριπόδων” της Πύλου. Ο Βέντρις τιμήθηκε με σειρά διακρίσεων στη Βρετανία και το εξωτερικό (αν και όχι στην Ελλάδα), έφυγε όμως πρόωρα και άδοξα από τη ζωή σε τροχαίο δυστύχημα, σαν σήμερα το 1956, σε ηλικία μόλις 34 ετών.

Δύσκολες Νύχτες