Μήτσος Παρτσαλίδης- Το αρχέτυπο του τίμιου οπορτουνιστή

Κάποτε ο σπουδαίος εικαστικός και κομμουνιστής Γιώργος Φαρσακίδης είχε ρωτήσει το Χαρίλαο Φλωράκη τη γνώμη του για το πώς θα έπρεπε να αναφερθεί στον Μήτσο Παρτσαλίδη σε ένα βιβλίο που έγραφε, κι εκείνος του απάντησε να μην παραλείψει “ούτε κόκκο” από την προσφορά του στο κίνημα. Η στάση αυτή σεβασμού χαρακτήριζε γενικά τις σχέσεις του ΚΚΕ με το άλλοτε ηγετικό στέλεχό τους, παρότι πρωτοστάτησε στην πρώτη σοβαρή προσπάθεια διάλυσης του ως επαναστατικού κόμματος, κατά την 12η Ολομέλεια του 1968. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι η πολιτική πορεία του Παρτσαλίδη είχε δώσει από νωρίς δείγματα σε ρεφορμιστική κατεύθυνση, μια ντετερμινιστική ερμηνεία των πολιτικών του επιλογών αφενός είναι απλουστευτική και μηχανιστική, αφετέρου δεν εξηγεί γιατί δεν τον ακολούθησαν όλοι όσοι είχαν κατά καιρούς παρόμοιες αντιλήψεις. Δεν πρέπει να ξεχνάει κανείς πως οι αντιλήψεις του Παρτσαλίδη δεν διαφοροποιούνταν δραματικά από εκείνες που κυριαρχούσαν για μεγάλα χρονικά διαστήματα στο διεθνές και το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα, ενώ για κάποιες περιόδους, ειδικά μετά το 20ο συνέδριο, θα έλεγε κανείς πως μάλλον ταυτίζονταν.

Ο Δημήτρης Παρτσαλίδης γεννήθηκε στη Τραπεζούντα το 1903 και ήρθε ως πρόσφυγας το ’22 στην Πτολεμαΐδα, ενώ το 1924 εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη, όπού και γράφτηκε στη Νομική του ΑΠΘ. Δούλεψε στη Δημόσια Υπηρεσία Επισιτισμού της Καβάλας, απ’ όπου απολύθηκε λόγω της πολιτικής του δραστηριότητας από τη δικτατορία του Παγκάλου, συνεχίζοντας να δουλεύει ως καπνεργάτης, αναπτύσσοντας έντον συνδικαλιστική δράση. Μέλος της ΟΚΝΕ από το 1924 εξελέγεη δυο φορές βουλευτής Καβάλας, το Σεπτέμβρη του 1932, όντας μάλιστα κρατούμενος και το Γενάρη του 1936. Στην ιστορία πέρασε ως ο πρώτος κομμουνιστής δήμαρχος της Ελλάδας, καθώς ο λαός της Καβάλας τον εξέλεξε το Φλεβάρη του 1934. Λαϊκοί και Φιλελεύθεροι, μπροστά στον κοινό εχθρό παραμέρισαν τις διαφορές τους στηρίζοντας για δήμαρχο τον καπνέμπορα Κλεάνθη Τερμεντζή. Παρά το κλίμα τρομοκρατίας κατά των καπνεργατών, η εκλογή του Παρτσαλίδη δεν μπορούσε να ανακοπεί στην κάλπη. Η Κυβέρνηση των Λαϊκών υπό τον Παναγή Τσαλδάρη παρενέβη τελικά λίγους μήνες μετά, εφαρμόζοντας το Ιδιώνυμο του Βενιζέλου. Έτσι ο Παρτσαλίδης όχι μόνο καθαιρέθηκε, αλλά κι εκτοπίστηκε στον Αη-Στράτη.

Παντρεύτηκε την Αύρα Βλάσση, σπουδαία μορφή του κομμουνιστικού και του γυναικείου κινήματος, και φοίτησε στο περίφημο Κομμουνιστικό Πανεπιστήμιο Εργαζομένων της Ανατολής (KUTV). O γάμος του με την Βλάσση είχε περιπέτειες ανάλογες με τις εκάστοτε σχέσεις του με το κόμμα, θυμίζοντας κατά κάποιον τρόπο την -πιο τραγική είναι η αλήθεια- σχέση του Νίκου Ζαχαριάδη με τη δεύτερη σύζυγό του, Ρούλα Κουκούλου. Ένα κουτσομπολιό που μετέφερε σχετικά, κακοπροαίρετα βέβαια από την πλευρά του, ο Λεωνίδας Κύρκος, ανέφερε πως μετά την καταγγελία του από ως προδότη στις αρχές της δεκαετίας του ’50, η Βλάσση αρνούνταν στο δικαστήριο να ακούσει στην προσφώνηση “Αύρα Παρτσαλίδη”, λέγοντας “Άύρα Βλάσση, το πατρικό μου. Με τον κύριο Παρτσαλίδη δεν έχω καμία σχέση και αποδοκιμάζω και καταγγέλλω τη συμπεριφορά του”. Λίγο καιρό αργότερα, κι αφού είχε μεσολαβήσει η κομματική του αποκατάσταση, προσφωνήθηκε ως Αύρα Βλάσση στο δικαστήριο, αλλά δεν αντέδρασε. «Αύρα Βλάσση, εσείς δεν είστε κυρία μου;». «Ναι, αλλά είμαι η κυρία Αύρα Παρτσαλίδη».

Κατά την υπογραφή της Συμφωνίας της Βάρκιζας

Στη δικτατορία του Μεταξά πέρασε στην παρανομία και μαζί με τους Νεφελούδη και Σκλάβαινα δημιούργησαν τριμελή γραμματεία. Τον Απρίλιο του 1938 συνελήφθη μαζί με τον Νεφελούδη και τον Σκλάβαινα στα Άνω Πατήσια. Φυλακίστηκε στην Ακροναυπλία κι έπειτα στη διαβόητη Ακτίνα Θ’ των φυλακών της Κέρκυρας, ενώ μετά την είσοδο των Γερμανών στην Ελλάδα, παραδόθηκε όπως κι οι άλλοι έγκλειστοι κομμουνιστές στους κατακτητές, που τον μετέφεραν σε διάφορες φυλακές. Δραπέτευσε από το Χαϊδάρι την άνοιξη του 1944 και ανέλαβε λίγους μήνες μετά επικεφαλής του ΕΑΜ στη θέση του Θανάση Χατζή.

Έλαβε μέρος στις κρίσιμες διαπραγματεύσεις ΕΑΜ-ΚΚΕ και κυβέρνησης, παρουσία του Τσώρτσιλ που επισκέφτηκε την Αθήνα εν μέσω Δεκεμβριανών τα Χριστούγεννα του 1944, καθώς και σε εκείνες που οδήγησαν στην απαράδεκτη συμφωνία της Βάρκιζας, την οποία συνυπέγραψε μαζί με τους Γιώργη Σιάντο και Ηλία Τσιριμώκο. Συνελήφθη και εξορίστηκε στην Ικαρία του 1947, απ’ όπου δραπέτευσε κι εντάχθηκε στο ΔΣΕ. Μετά την απομάκρυνση του Μάρκου Βαφειάδη ανέλαβε επικεφαλής της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης ως την ήττα του ΔΣΕ, όταν και κατέφυγε με την υπόλοιπη ηγεσία του ΚΚΕ στο Βουκουρέστι.

Η ήττα όπως ήταν αναμενόμενο προκάλεσε έντονες συζητήσεις στο κόμμα, δίνοντας λαβή σε μια συνολική επίθεση κατά της γραμμής του, με κύριο αποδέκτη το γ.γ. Νίκο Ζαχαριάδη. Η “πλατφόρμα Παρτσαλίδη” ουσιαστικά επαναλάμβανε την κριτική του Βαφειάδη και στηλίτευε τον αγώνα του ΔΣΕ ως λάθος τακτική, θεωρώντας εφικτή την “ομαλή εξέλιξη”, δηλαδή την κοινοβουλευτική ενσωμάτωση του ΚΚΕ κατά την απελευθέρωση. Άφησε μάλιστα αιχμές ότι το κόμμα δεν ακολούθησε τις συμβουλές της ΕΣΣΔ στο ζήτημα, κάτι που έδειχνε εμμέσως πλην σαφώς πως από τότε είχε την κρυφή στήριξη ορισμένων κύκλων της σοβιετικής ηγεσίας. Η σφοδρή κριτική που δέχτηκε κατά την 3η Συνδιάσκεψη του ΚΚΕ τον ανάγκασε να προβεί φαινομενικά σε συμμόρφωση με τις αποφάσεις του, χωρίς να τις ενστερνιστεί επί της ουσίας. Απομακρύνθηκε από κάθε κομματικό αξίωμα αρχικά και τελικά διαγράφηκε δυο χρόνια μετά, το 1952.

Η “μεγάλη του ώρα” σήμανε με την καθαίρεση Ζαχαριάδη το 1956 στην 6η Πλατιά Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, η οποία αποκατέστησε τον Παρτσαλίδη τόσο ως απλό μέλος όσο και ως μέλος τη Κεντρικής Επιτροπής. Τα επόμενα χρόνια θα αναδειχθεί σε πρωταγωνιστή της εσωκομματικής διαπάλης, πρωτοστατώντας στην υπεράσπιση ρεφορμιστικών θέσεων, όπως την σχεδόν άνευ όρων στήριξη στην Ένωση Κέντρου, την διάλυση των παράνομων κομματικών οργανώσεων κλπ. Η φραξιονιστική δράση του ίδιου και των ομοϊδεατών του κορυφώθηκε φυσικά στην 12η Ολομέλεια, όταν μαζί με τους Ζήση και Ζωφράφο, αποτέλεσε την τριανδρία που διέσπασε το κόμμα το Φλεβάρη του 1968. Αποτυγχάνοντας να επιβάλλουν τις θέσεις τους στο κόμμα και μετά την καθαίρεσή τους από το ΠΓ, οι τρεις άνδρες κατέλαβαν το ραδιοφωνικό σταθμό του ΚΚΕ “Φωνή της Αλήθειας” απευθύνοντας διάγγελμα απειθαρχίας στις αποφάσεις της ολομέλειας στα μέλη του κόμματος, ενώ συγκρότησαν και τη λεγόμενη Ενωτική Κεντρική Επιτροπή, προσπαθώντας να επηρεάσουν τους συσχετισμούς υπέρ τους. Μετά τη νέα αποτυχία εκ των έσω υπονόμευσης του κόμματος, προχώρησαν στη δημιουργία νέου πολιτικού φορέα, του ΚΚΕ εσωτερικού.

Συμμετείχε στον Πατριωτικό Αντιδικτατορικό Αγώνα (ΠΑΜ), επιστρέφοντας στην Ελλάδα παράνομα το 1971. Μετά από παρακολούθησε συνελήφθη μαζί με άλλα στελέχη του ΚΚΕ εσ. και φυλακίστηκε ως το 1973, αλλά μετά την επιβολή της χούντας του Ιωαννίδη εξορίστηκε στη Γυάρο. Στη μεταπολίτευση υπήρξε υποψήφιος βουλευτής Καβάλας κατά τη βραχύβια εκλογική συνεργασία ΚΚΕ-ΚΚΕ εσ., ενώ τα επόμενα χρόνια αποσύρθηκε από την ενεργή πολιτική δράση. Ασχολήθηκε με τη συγγραφή, εκδίδοντας το 1978 το βιβλίο “Διπλή Αποκατάσταση της Εθνικής Αντίστασης”, ενώ συμμετείχε στην οργάνωση “Ενωμένη Εθνική Αντίσταση: Κίνηση Συμφιλίωσης” με στόχο την αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης. Έφυγε από τη ζωή από καρδιακή προσβολή στην Αθήνα σαν σήμερα το 1980. Τον επικήδειό του εκφώνησε ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, στο πνεύμα “εθνικής συμφιλίωσης” που επικρατούσε τα πρώτα μεταπολιτευτικά χρόνια και στα πλαίσια της κοπιώδους προσπάθειας του πάλαι ποτέ σκληρού αντικομμουνιστή  πολιτικού να αφήσει την υστεροφημία του μετριοπαθούς Νέστορα της πολιτικής.

Δύσκολες Νύχτες