Μνημείο στη Μακρόνησο: Το ΚΚΕ εκπληρώνει το χρέος του (ΦΩΤΟ)
Για το ΚΚΕ η τοποθέτηση του Μνημείου στη Μακρόνησο είναι μέρος ενός ακούραστου αγώνα για την προστασία και την αποκατάσταση των ιστορικών χώρων του νησιού.Το Μνημείο εντάσσεται σε ένα δίκτυο ιστορικών χώρων και μνημείων που φιλοτέχνησε το Κόμμα τιμώντας την 100χρονη Ιστορία του, τις κορυφαίες στιγμές και τους αλύγιστους της ταξικής πάλης.
Το Μνημείο στη Μακρόνησο εντάσσεται σε ένα δίκτυο ιστορικών χώρων και μνημείων που φιλοτέχνησε το ΚΚΕ τιμώντας την 100χρονη Ιστορία του, τις κορυφαίες στιγμές και τους αλύγιστους της ταξικής πάλης.
Στις 24/11/2017, με ανακοίνωσή της η ΚΕ του ΚΚΕ «προκηρύσσει ανοιχτό Πανελλαδικό Καλλιτεχνικό Διαγωνισμό δημιουργίας Γλυπτών Μνημείων για τους ιστορικούς μαρτυρικούς τόπους εξορίας και φυλάκων της Μακρονήσου και της Γυάρου». Περίπου ένα χρόνο μετά, το Γενάρη του 2019, στην αίθουσα της παλιάς βιβλιοθήκης της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών (ΑΣΚΤ) πραγματοποιούνται τα εγκαίνια της έκθεσης μακετών του Καλλιτεχνικού Διαγωνισμού και η απονομή βραβείων στους καλλιτέχνες που διακρίθηκαν. Το πρώτο βραβείο για το Μνημείο στη Μακρόνησο απονέμεται στον Μάρκο Γεωργιλάκη, γλύπτη και καθηγητή της ΑΣΚΤ. Το Νοέμβρη του ίδιου χρόνου το Μνημείο παραδίδεται στην ΚΕ του ΚΚΕ, παρουσία αντιπροσωπείας της με επικεφαλής τον ΓΓ της ΚΕ Δημήτρη Κουτσούμπα, στο μηχανουργείο του Δήμου Βασίβαγλη, όπου και κατασκευάστηκε το μεγαλύτερο μέρος του.
Πέντε αγέρωχες, περήφανες μορφές
Η μακέτα του έργου
Περιγράφοντας το Μνημείο, ο Μ. Γεωργιλάκης αναφέρει: «Η γλυπτική σύνθεση περιλαμβάνει πέντε ανθρώπινες μορφές – σκιές, που ξεπροβάλλουν από τη γη της Μακρονήσου. Οι πέντε αυτές μορφές και ο χώρος έδρασής τους, έτσι όπως έχει διαμορφωθεί, αποτελούν μια ενιαία σύνθεση. Είναι δε με τέτοιο τρόπο διαμορφωμένη, ώστε ο επισκέπτης να μπορεί να κινηθεί ανάμεσα σ’ αυτές τις μορφές, να τις ακουμπήσει».
Ως υλικό κατασκευής επιλέχθηκε ο ανοξείδωτος χάλυβας, πάχους 3 χιλιοστών, ώστε να αποδοθεί στον βέλτιστο βαθμό η καλλιτεχνική φόρμα και συγχρόνως το Μνημείο να αντέχει στο χρόνο και στις συνθήκες του νησιού.
Οι κρατούμενοι της Μακρονήσου είναι «ζωντανοί»
Οι Δ. Κουτσούμπας και Δ. Γόντικας με τους Μ. Γεωργιλάκη και Δ. Βασίβαγλη στην παραλαβή του Μνημείου
Ο γλύπτης, ως παιδί Μακρονησιώτη πατέρα, φιλοτέχνησε ένα έργο με ισχυρούς συμβολισμούς. Ζητούμενο για τον ίδιο είναι η «παρουσία» των εξόριστων στο Μνημείο. «Δεν μπορώ να αντιληφθώ τη Μακρόνησο χωρίς τους ανθρώπους της, χωρίς τους εξόριστους, που έζησαν, πόνεσαν, βασανίστηκαν στα χώματά της», επισημαίνει χαρακτηριστικά και συνεχίζει: «Από τους ανθρώπους αυτούς σήμερα υπάρχει ό,τι εμείς, οι μεταγενέστεροι, κρατάμε στη σκέψη μας, στην καρδιά μας γι’ αυτούς». Οι πέντε ανθρώπινες μορφές συμβολίζουν ότι οι κρατούμενοι της Μακρονήσου υπάρχουν ζωντανοί, αφού με τη στάση τους διεμβολίζουν το χρόνο, παίρνοντας τη θέση τους στην Ιστορία. Υπάρχουν στη σκέψη και στη συνείδηση του καθενός μας, μας περιμένουν, μας υποδέχονται στο χώρο, συνδιαλέγονται μαζί μας.
Δεν είναι τυχαία η επιλογή του καλλιτέχνη να θάψει τις μήτρες (καλούπια) των φιγούρων στο χώμα κάτω από το Μνημείο, αφού το Μακρονήσι «είναι μια ζωντανή ιστορία, μια μήτρα που γεννά πράγματα, προβληματίζει, συγκινεί, γεννά νέους αγωνιστές».
Εργο αναφοράς σε συλλογικές μνήμες και βιώματα
Οι εργασίες για την τοποθέτηση του Μνημείου
Ο δημιουργός δεν στέκεται σε περιγραφή γεγονότων ή καταστάσεων. Προσπαθεί μέσα από την τέχνη και την καλλιτεχνική ευαισθησία να αποδώσει τον αφάνταστο ηρωισμό των αγωνιστών της Μακρονήσου, απέναντι στην επιστημονικά οργανωμένη κρατική βία, που ξεπέρασε κάθε φαντασία σε μεθόδους και μέσα βασανισμού για την εξόντωση, ηθικά και σωματικά, των κρατούμενων αγωνιστών, στην πλειοψηφία τους κομμουνιστών.
Από την άλλη, προβάλλεται η συλλογική αντίσταση απέναντι στη βαρβαρότητα της αστικής τάξης και των Αγγλοαμερικάνων συμμάχων της, οι οποίοι επιδιώκουν στο πρόσωπο των κρατουμένων να καθυποτάξουν έναν ολόκληρο λαό που διεκδικούσε να γευτεί τις θυσίες που κατέβαλε στον αγώνα για την απελευθέρωση της πατρίδας από την τριπλή φασιστική κατοχή.
Μέσα από μια λιτή, απέριττη καλλιτεχνική σύνθεση, επιτυγχάνεται η ανάδειξη του μεγαλείου του αγωνιστή που δεν σκύβει το κεφάλι, δεν αποκηρύσσει το ΚΚΕ, τις ιδέες και τις αρχές του, θυσιάζοντας ακόμη και τη ζωή του για την υπεράσπισή τους.
Στόχος του Μ. Γεωργιλάκη είναι «το Μνημείο να δείχνει ακριβώς αυτήν τη σχέση που έχουμε με αυτούς τους ανθρώπους. Είναι ένα έργο αναφοράς σε συλλογικές μνήμες και βιώματα».
Αυτήν ακριβώς τη διάσταση ξεχωρίζει ο γλύπτης στην πρωτοβουλία του ΚΚΕ για τη φιλοτέχνηση και εγκατάσταση των Μνημείων στη Μακρόνησο και στη Γυάρο, σε μια εποχή που η τέχνη αντιμετωπίζεται ως επί το πλείστον σαν ντεκόρ επίδειξης πλουτισμού, ή σαν «κεφάλαιο» για αποκόμιση μελλοντικών υπεραξιών. «Δεν υπάρχει κανείς άλλος που ενδιαφέρεται να διατηρηθεί η μνήμη. Και είναι σημαντικό που αυτή η πρωτοβουλία εντάχθηκε στον εορτασμό για τα 100 χρόνια ζωής και δράσης του ΚΚΕ. Ενα Κόμμα που αποφασίζει να τιμήσει την Ιστορία του μεταξύ άλλων και με έργα τέχνης».
Η πρώτη μέρα της αποστολής
Από τις εργασίες
Τις προηγούμενες μέρες ξεκίνησε η κατασκευή, διαμόρφωση και τοποθέτηση του Μνημείου της ΚΕ του ΚΚΕ στον ιερό χώρο της Μακρονήσου. Ο «Ριζοσπάστης» συνόδεψε μια ομάδα συντρόφων, που ανέλαβε να υλοποιήσει την τιμητική ευθύνη αυτής της αποστολής την πρώτη μέρα εργασιών της στο νησί.
Η προετοιμασία των εργασιών είχε ξεκινήσει πολλούς μήνες πριν. Παράλληλα με τη φιλοτέχνηση του μνημείου από τον Μ. Γεωργιλάκη στο μηχανουργείο του Δήμου Βασίβαγλη, μια ομάδα συντρόφων από μηχανικούς, αρχιτέκτονες και τοπογράφους επισκέφτηκαν την Μακρόνησο, κατέγραψαν τον χώρο, συνέταξαν τη μελέτη και μαζί με άλλους ειδικούς σχεδίασαν την κατασκευή, μεταφορά και τοποθέτηση του Μνημείου.
Με την άφιξή μας στο νησί δεν υπάρχει χρόνος για χαλάρωση. Το κομβόι των βαριών οχημάτων που μας συνοδεύει τραβάει την ανηφόρα, με την ομάδα να κινείται παραπλεύρως με βήμα ταχύ, σαν να έχει μπει στοίχημα ποιος θα φτάσει πρώτος.
Στο τέλος της ανηφοριάς ορθώνονται μπροστά μας τα επιβλητικά κτίσματα του πρώτου, του κόκκινου τάγματος. Πάνω από την κεντρική πύλη παρατηρείς την μεγάλη μαρμάρινη μετόπη, που αναγράφει «Αρτοκλίβανοι Μακρονήσου». Μετά από μια σύντομη σύσκεψη καθορίζονται το πλάνο και η χωροθέτηση των εργασιών, χωρίζονται οι ομάδες, γίνεται καταμερισμός. Η βάση της επιμελητείας στήνεται μπροστά στους στρατώνες.
Μια άλλη ομάδα συντρόφων έχει συγκεντρωθεί 50 μέτρα παραπλεύρως του κτιρίου. Στόχος της η διαμόρφωση του εργοταξίου, το ξεφόρτωμα μηχανημάτων, οικοδομικών υλικών και εργαλείων πάνω ακριβώς από τον αγροτικό δρόμο που διασχίζει το νησί, δίπλα στο χώρο που έχει επιλεγεί για την κατασκευή του Μνημείου. Η μπουλντόζα πιάνει δουλειά. Η «κουτάλα» ξύνει το άνυδρο χώμα, ξεριζώνει θάμνους και χόρτα. Τα ρουθούνια γεμίζουν με μια μεθυστική οσμή. Θυμάρι, παντού θυμάρι.
Λίγο πιο πάνω από το εργοτάξιο, ο τοπογράφος αρχίζει μετρήσεις για τον καθορισμό της ακριβούς θέσης του μνημείου. Σιδερόβεργες οριοθετούν τον χώρο που θα σκαφτεί. Ο χειριστής της μπουλντόζας έχοντας ολοκληρώσει τον καθαρισμό του εργοταξίου ξεκινά το σκάμμα.
Από κάτω έχει ξεκινήσει το ξεφόρτωμα τον φορτηγών. Ο «παπαγάλος», το γερανοφόρο όχημα που έχει επιστρατευτεί, με αργές και επιδέξιες κινήσεις του χειριστή του, κατεβάζει σκαλωσιές, πλαίσια και σωλήνες. Ακολουθούν οι «μπούρδες», σακιά με άμμο, τσιμέντα, χαλίκι και ασβέστη. Ολα είναι εκεί.
Οταν οι εργασίες φαίνεται να έχουν βρει το δρόμο τους, μια μικρή ομάδα συντρόφων ξεκινά την αναζήτηση της Ιστορίας. Ανηφορίζουμε προς τη χαράδρα των βασανιστηρίων του Α’ τάγματος πάνω ακριβώς από τους φούρνους. Αναζητούμε το Πειθαρχείο, χώρος απομόνωσης των αμετανόητων και βασανιστηρίων. Οδηγός μας ένας αυτοσχέδιος χάρτης. Ψάχνουμε για σημάδια στο έδαφος. Την αναζήτησή μας προσανατολίζει το φυλάκιο που ορθώνεται μπροστά μας. Ψάχνουμε για τον χώρο των σκηνών. Στη ρίζα της πλαγιάς μόλις που διακρίνεις ένα πλάτωμα γιομάτο από πέτρες. Μέσα στα ξεραμένα χόρτα και τις θημωνιές προβάλλουν σκουριασμένοι πάσσαλοι διατεταγμένοι σε σειρά. Λίγο πιο κάτω βρίσκουμε υπολείμματα από συρματόπλεγμα. Ναι, ίσως βρήκαμε το Πειθαρχείο. Με την ελπίδα αυτή επιστρέφουμε.
Πίσω στη βάση οι εργασίες έχουν γοργά προχωρήσει. Εχει ολοκληρωθεί η βάση της επιμελητείας με ένα μεγάλο «λιόπανο» να μας χαρίζει ένα μέρος σκιερό. Συγκεντρωνόμαστε από κάτω του και ξεκινά η αφήγηση της Ιστορίας για να μαθαίνουν οι νεότεροι. Πότε πρωτολειτούργησε το «Νταχάου της Μεσογείου», για τη μεγάλη σφαγή του ’48, για τα ανείπωτα βασανιστήρια των στρατιωτών, υπόδικων και πολιτικών κρατουμένων, για την απαράμιλλη αντοχή των γυναικών από το Τρικέρι και τη Χίο. Η συζήτηση καταλήγει στα διδάγματα που μας έχει κληρονομήσει η μεγάλη «δρακογενιά» της Εθνικής Αντίστασης και του ΔΣΕ.
Μας ειδοποιούν να σηκωθούμε. Ηρθε η ώρα. Το σκάμμα έχει ολοκληρωθεί. Ο γερανός κατεβάζει τις παλέτες με τα μάρμαρα. Η συγκίνηση μεγάλη στο αντίκρισμα της πλάκας με το χαραγμένο ασημένιο λογότυπο των εκατοντάχρονων του Κόμματος. Ακολουθεί η τοποθέτηση στο χώμα των ατσάλινων καλουπιών από τις πέντε φιγούρες που συνθέτουν το μνημείο, μπρούμυτα με το κεφάλι στη δύση και τα πόδια στην ανατολή. Ολοι η ομάδα ορθοστέκεται, τιμητική φρουρά στο ταξίδι τους στα ματωμένα χώματα της Μακρονήσου.
Τις επόμενες μέρες έπιασαν δουλειά καλουπατζίδες, σιδεράδες, μαρμαράδες. Ολοι τους κρίκοι μιας αξεχώριστης ομάδας που συνέβαλε με σεμνότητα και χαρακτηριστική αυταπάρνηση, δίχως να λογαριάζει κόπο και θυσίες, να παραδώσει το Μνημείο της ΚΕ του ΚΚΕ, ελάχιστο φόρο τιμής στους αλύγιστους της ταξικής πάλης, φωτεινό φάρο στο μέλλον του Κόμματός μας.
Αγώνας να γίνει πραγματικό μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς
Στη Μακρόνησο
Για το ΚΚΕ η τοποθέτηση του Μνημείου στη Μακρόνησο είναι μέρος ενός ακούραστου αγώνα για την προστασία και την αποκατάσταση των ιστορικών χώρων του νησιού. Εχουν περάσει 31 χρόνια από την Υπουργική Απόφαση τυπικής ανακήρυξης ολόκληρου του νησιού ως ιστορικού τόπου, διαχρονικά όμως ελάχιστα έχουν γίνει για την προστασία των κτιρίων από τη φθορά του χρόνου και του περιβάλλοντος απέναντι σε κάθε είδους αυθαιρεσίες. Μόλις τους τελευταίους μήνες υπήρξε κατεδάφιση ορισμένων αυθαίρετων κτισμάτων. Μένουν να γίνουν πολλά ακόμη. Η πραγματοποίηση μαζικών επισκέψεων καθίσταται ιδιαίτερα δύσκολη λόγω της κακής κατάστασης των λιμενικών εγκαταστάσεων.
Για τη μετατροπή της Μακρονήσου σε πραγματικό μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, το ΚΚΕ στηρίζει ανεπιφύλακτα τις προτάσεις της ΠΕΚΑΜ και άλλων εργατικών και λαϊκών φορέων της περιοχής:
Σύγχρονο λιμάνι, ώστε το νησί να είναι επισκέψιμο όλο το χρόνο. Κατεδάφιση όλων των αυθαιρέτων. Περίφραξη των στρατοπέδων και άλλων χώρων και σηματοδότηση των σημαντικών χώρων λειτουργίας. Τοπική αναστήλωση τμημάτων του στρατοπέδου και άλλων χώρων. Καθαρισμός και βατότητα των δρόμων σύνδεσης των στρατοπέδων και άλλων χώρων. Αναστήλωση των κτιρίων που υπάρχουν. Οργάνωση του κτιρίου των αρτοκλιβάνων, που έχει επισκευαστεί, σε Ιστορικό Μουσείο μόνιμης έκθεσης φωτογραφιών, αντικειμένων, εντύπων της περιόδου εκείνης. Ενταξη στα εκπαιδευτικά προγράμματα και οργάνωση επισκέψεων σχολείων, για να γίνει γνωστή η Ιστορία στις νεότερες γενιές. Καθαρισμός των στρατοπέδων, των στρατιωτικών στρατοπέδων και λοιπών χώρων. Εγκατάσταση φυλάκων.
Αναδημοσιεύεται από το «Ριζοσπάστη του Σαββατοκύριακου» 25 – 26 Ιούλη.
ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΤΟΥ ΚΚΕ
Για τα αποκαλυπτήρια του Μνημείου στη Μακρόνησο
«Την Κυριακή 6 Σεπτέμβρη θα πραγματοποιηθεί εκδήλωση της ΚΕ του ΚΚΕ στη Μακρόνησο. Θα γίνουν τα αποκαλυπτήρια του Μνημείου, που φιλοτέχνησε ο γλύπτης Μάρκος Γεωργιλάκης, ύστερα από ανοιχτό πανελλήνιο διαγωνισμό που προκήρυξε η ΚΕ.
Η εκδήλωση θα γίνει στις 7 μ.μ. και θα μιλήσει ο ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, Δημήτρης Κουτσούμπας.
Θα ακολουθήσει συναυλία με το έργο του Θάνου Μικρούτσικου “Καντάτα για τη Μακρόνησο”, σε ποίηση του Γιάννη Ρίτσου, και σπουδή σε ποιήματα του Βλαδίμηρου Μαγιακόβσκι. Θα τραγουδήσουν η Ρ. Αντωνοπούλου και ο Κ. Θωμαΐδης, σε ενορχήστρωση του Θ. Παπαδόπουλου.
Στη Μακρόνησο υπήρξε το πιο μεγάλο και βάρβαρο στρατόπεδο την περίοδο του εμφυλίου πολέμου. Ξεκίνησε να λειτουργεί το 1947, ενώ βρισκόταν σε εξέλιξη η εποποιία του ΔΣΕ, και σταμάτησε το 1954.
Στη Μακρόνησο επιχειρήθηκε από την αστική τάξη και τους ιμπεριαλιστές συμμάχους της να τσακιστεί η πολιτική επιρροή του ΚΚΕ και η ιδεολογία του, να καμφθεί το ηθικό και η ηρωική πάλη του κινήματος, μέσα από την υπογραφή δηλώσεων αποκήρυξης του Κόμματος, έπειτα από σκληρά βασανιστήρια, δολοφονίες και ανείπωτες δοκιμασίες των αγωνιστών.
Σε αυτό το νησί, το ”Νταχάου” της Μεσογείου όπως ονομάστηκε, χιλιάδες μέλη και οπαδοί του ΚΚΕ, χιλιάδες αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης, κράτησαν ψηλά τη σημαία του αγώνα για την κοινωνική απελευθέρωση από τα δεσμά της ταξικής εκμετάλλευσης.
Τα λόγια του θρυλικού κομμουνιστή ναυτεργάτη Δ. Τατάκη, που υπέστη το μαρτύριο της ορθοστασίας επί 33 μέρες, φορτωμένος και βρεγμένος, χωρίς να σπάσει, και τελικά άφησε τη ζωή του πάνω στο ξερονήσι μετά από φρικτά βασανιστήρια, μας εμπνέουν έως σήμερα:
”…Το έκανα για να αποδείξω πως όλα τα πλάνα της ανθρώπινης αντοχής, οι αγωνιστές τα ξεπερνάνε, όταν πιστεύουν και θέλουν. Δεν υπάρχουν άπαρτα φρούρια για τους κομμουνιστές!”
Η μεταφορά στη Μακρόνησο θα γίνει με πλοίο από το Λαύριο.
Δηλώσεις συμμετοχής θα γίνονται μέσω των Οργανώσεων του Κόμματος και της ΚΝΕ. Οι δηλώσεις συμμετοχής πρέπει να γίνουν μέχρι το Σάββατο 23 Αυγούστου.
Διευκρινίζουμε πως θα τηρηθούν αυστηρά όλα τα αναγκαία υγειονομικά πρωτόκολλα».
Οικονομική ενίσχυση για το Μνημείο στη Μακρόνησο
Το Μνημείο στη Μακρόνησο, που ολοκληρώνεται τις επόμενες μέρες, στηρίζεται στην οικονομική ενίσχυση από εργαζόμενους, από ανθρώπους καλής θέλησης.
Ήδη η ανταπόκριση στο κάλεσμα για οικονομική στήριξη που έχει απευθύνει η ΚΕ του ΚΚΕ είναι ικανοποιητική, όμως αυτή η προσπάθεια πρέπει να ενταθεί για να καλυφθεί το κόστος, να ξεπεραστούν κάθε είδους δυσκολίες.
Οι προσφορές μπορούν να κατατεθούν στις κατά τόπους Κομματικές Οργανώσεις και στον «Ριζοσπάστη».
