Μπούλκες – Οι πρώτοι πολιτικοί πρόσφυγες

Η πολύμορφη και πολύμοχθη δραστηριότητα των Μπουλκιωτών, ιδιαίτερα στην κρίσιμη φάση μέχρι τη γενίκευση του ένοπλου αγώνα, διεξαγόταν σε πολύ δύσκολες και εξαιρετικά περίπλοκες συνθήκες. Χαρακτηριστικό της κατάστασης στην Ελλάδα ήταν η στρατηγική της αστικής τάξης να τσακίσει το ΚΚΕ και το ΕΑΜικό κίνημα με την αιματηρή τρομοκρατία, διατηρώντας ταυτόχρονα τους κοινοβουλευτικούς τύπους. Η αστική τάξη δεν είχε μπορέσει ως τότε να διαμορφώσει υπέρ της το συσχετισμό δυνάμεων που χρειαζόταν για την καπιταλιστική ανασυγκρότηση, παρά την ΕΑΜική ήττα το Δεκέμβρη, τη Συμφωνία της Βάρκιζας και το όργιοδιώξεων που είχε εξαπολύσει, το οποίο συνοδευόταν και με διακηρύξεις περί αμνηστίας, λήθης και συμφιλίωσης.

Έτσι, από τη μια κορύφωνε τους μηχανισμούς καταστολής, φτάνοντας το 1946 στο Γ΄ Ψήφισμα. Ταυτόχρονα, λίγο καιρό πριν απ’ αυτό οργάνωσε τις εκλογές βίας και νοθείας του 1946, ενώ μετά από αυτό το επίσης νόθο δημοψήφισμα για την επιστροφή του βασιλιά Γεωργίου Β΄.

Τα παραπάνω συνδέονταν άμεσα με την παρέμβαση της Αγγλίας, που διατηρούσε στην Ελλάδα ισχυρές στρατιωτικές δυνάμεις, και λίγο καιρό αργότερα των ΗΠΑ, που επίσης συνέδραμαν το αστικό κράτος οικονομικάπολιτικά-στρατιωτικά. (βλέπε σχέδιο Μάρσαλ και Δόγμα Τρούμαν).

Όσον αφορά το ΚΚΕ, συνέχιζε ως το τέλος του 1946 ν’ αντιμετωπίζει τον ένοπλο αγώνα ως μέσο πίεσης για δημοκρατικές εξελίξεις, παρά το γεγονός ότι είχε βγει από τη φάση της Μαζικής Λαϊκής Αυτοάμυνας, παρότι απείχε από τις εκλογές του 1946, αλλά και παρότι είχε προχωρήσει στη συγκρότηση του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ, με πυρήνα του αρχικά τις Ομάδες Δημοκρατικών Ένοπλων Καταδιωκόμενων. Από το Φλεβάρη 1947, άλλαξε αυτή η πολιτική και επίσημα γενικεύτηκε από το Σεπτέμβρη του 1947.

Οι παραπάνω εξελίξεις είχαν την επίδρασή τους στην κοινωνία του Μπούλκες.

Το διάστημα που έγινε η μετακίνηση, όπως και αργότερα, το φλέγον ζήτημα ήταν η Συμφωνία της Βάρκιζας, η οποία βρήκε αντίθετο μεγάλο τμήμα ΕΛΑΣιτών και ΕΑΜιτών. Με τις σχετικές συζητήσεις και τις διαφωνίες συνυπήρχε ο προβληματισμός για το τι μέλλει γενέσθαι. Αναφέρεται αντίδραση, από το Τέτοβο ακόμα, που φαίνεται ότι πήρε ορισμένη μαζική διάσταση, ενώ χαρακτηρίστηκε ως «… μια οργανωμένη φραξιονιστική οχλοκρατική εκδήλωση στην οποία παρέσυραν όχι μικρό αριθμό ακατατόπιστων συντρόφων μας». Σημειώνεται, ότι τότε έφυγαν από το Τέτοβο ο Γιώργης Χουλιάρας και άλλοι μαυροσκούφηδες του Άρη. Επίσης, από το Κουμάνοβο έφυγε ο Γ. Γεωργιάδης με δύο άλλους. Όλοι συνελήφθησαν από τις γιουγκοσλαβικές αρχές, που τους έφεραν πίσω στο Τέτοβο. Αντιδράσεις υπήρξαν ακόμα και από άλλους καπετάνιους του ΕΛΑΣ, όπως για παράδειγμα το Σμόλικα, το Χείμαρρο, τον Καραντάου, το Μαύρο.

Πολιτικές διαφωνίες εκφράζονταν και για την αποχή από τις εκλογές, για την οποία το ΚΚΕ δεν είχε συμφωνήσει με τη σύσταση του ΚΚ (Μπ.) να συμμετάσχει σε αυτές. Από άλλους εκφράζονταν διαφωνίες για την καθυστέρηση στη γενίκευση της ένοπλης πάλης. Έπαιξαν ρόλο, αρνητικό βέβαια, και οι απόψεις στελεχών των ΚΚ Αλβανίας και Γιουγκοσλαβίας, ότι η ηγεσία του ΚΚΕ είχε προδώσει το λαϊκό αγώνα την Κατοχή, όπως επίσης διαδόσεις ότι στο ΠΓ υπήρχαν άνθρωποι ανίκανοι ή και κάποιοι ύποπτοι.

Το Μπούλκες, δεν μπορούσε παρά να γίνει στόχος των μυστικών υπηρεσιών σειράς καπιταλιστικών κρατών (Μ. Βρετανίας, ΗΠΑ, Ελλάδας κ.ά.). Οι μηχανισμοί τους στη Γιουγκοσλαβία (Πρεσβείες κ.α.) υποκίνησαν ορισμένους σε λιποταξία, ενώ από το τέλος του 1946 ενεργοποιήθηκε και η Ειδική Εξεταστική Επιτροπή του ΟΗΕ για τα Βαλκάνια.

Την Άνοιξη του 1947, η Επιτροπή αυτή επρόκειτο να επισκεφθεί το Μπούλκες, με στόχο βέβαια να «αποδείξει» ότι ο αγώνας του ΔΣΕ ήταν
«ξενοκίνητος». Από τον Γιάννη Ιωαννίδη δόθηκαν οδηγίες για την αντιμετώπιση της κατάστασης:

«1) Αμέσως, χωρίς καμιά χρονοτριβή να δυναμώσει η ΥΤΟ (σ.σ.: Υπηρεσία Τάξης Ομάδας). Μέρα νύχτα να είναι πιασμένα όλα τα πόστα και
μέσα στο χωριό και απ’ έξω. Αν χρειαστεί να χρησιμοποιήσετε για τη δουλειά αυτή και 100 και 200 ανθρώπους, να το κάνετε χωρίς δισταγμό. 2) Ειδική παρακολούθηση πρέπει να γίνεται όλων των υπόπτων που θεωρούνται σαν πιο επικίνδυνοι.3) Να περιοριστούν, (…) οι άδειες, τα ταξίδια και οι εν γένει κίνηση απ’ το χωριό προς τα έξω. 4)Το ζήτημα της επαγρύπνησης για την προφύλαξη της Ομάδας (…) να μπεί στις Κόβες (…) 5) Κάθε μέρα θα στέλνετε περιπολίες στα διάφορα χωριά που είναι τριγύρω στο Μπούλκες (…) Οι περιπολίες αυτές θα κρατηθούν απολύτως μυστικές. (…) 6) Ανάλογα μέτρα πρέπει να παρθούν και στο Νόβι-Σαντ. Και τώρα σχετικά μ’ αυτούς που τόσκασαν απ’ το χωριό και το Νόβι- Σάντ. (…) που κατά τη γνώμη σου θα κατευθυνθούν στο μέγαρο της Πρεσβείας. Εγώ δεν είμαι βέβαιος πως εκεί θα
πάνε. Το πιο σίγουρο είναι ότι η Πρεσβεία και η Ιντ. Σέρβις έχει πολλά άλλα στέκια όπου κατευθύνονται οι άνθρωποί τους και αυτοί που παρασέρνουν». Για τη λήψη μέτρων προφύλαξης ήταν φυσικό να ενδιαφέρονται πρωταρχικά από την πλευρά τους οι γιουγκοσλαβικές αρχές, αφού το Μπούλκες αξιοποιούνταν ως εφαλτήριο των ιμπεριαλιστικών υπηρεσιών για επεμβάσεις και μηχανορραφίες.

Στο «Σχέδιο αντιμετώπισης της ερευνητικής επιτροπής», που συζήτησε το γραφείο της Κομματικής Επιτροπής Μπούλκες (18 Μάρτη 1947),
αναφέρονταν ονομαστικά εννιά πρώην Μπουλκιώτες προβοκάτορες που είχαν δώσει καταθέσεις στην Επιτροπή του ΟΗΕ μαζί με άλλους 27, τα ονόματα των οποίων η Κομματική Επιτροπή δεν είχε πληροφορηθεί. Ας μη διαφεύγει ότι από το Μπούλκες ήρθε στην Ελλάδα ο Χρήστος Βλάχος, ο δολοφόνος του Γιάννη Ζεύγου.

Το Κομματικό Γραφείο εκτιμούσε βέβαια ότι δεν υπερέβαιναν τους 200 «όλοι αυτοί που ενδεχόμενο να μας κάνουν ζημιά…», αλλά συνυπολόγιζε ότι, εκτός από τους παραπάνω, υπήρχαν και οι τίμιοι απλοί άνθρωποι, τους οποίους μπορούσαν να παγιδεύσουν στην κατάθεση οι ξεσκολισμένοι διπλωμάτες της Επιτροπής του ΟΗΕ και γι’ αυτό πήρε μέτρα προετοιμασίας τους. Σύμφωνα με την εισήγηση του Μπάστη, στις επιδιώξεις της Επιτροπής του ΟΗΕ ήταν η συγκέντρωση «στοιχείων» (δηλαδή ψευδών καταθέσεων πρακτόρων Μπουλκιωτών άγνωστων στην Κομματική Επιτροπή ή άλλων που είχαν λυγίσει), για να στηρίξει κατηγορίες ότι: «το Μπούλκες ήταν κέντρο εγκληματιών της Ελλάδας που με βίαια μέσα κρατούν τους «αθώους» και μαζί τους έφεραν «ομήρους». (…) 5. Ότι το Μπούλκες ήταν κέντρο της κίνησης για αυτονόμηση της Μακεδονίας».

Ακόμα, στο Σχέδιο τονιζόταν ότι «έγινε προσπάθεια για να μην αποδειχθεί η λειτουργία στρατιωτικής σχολής» στο Μπούλκες, όπως και για την απόκρυψη κάθε στοιχείου που αποδείκνυε τις αποστολές Μπουλκιωτών στην Ελλάδα.

Υπονομευτική δράση στο Μπούλκες υπήρξε και από την πλευρά των Γιουγκοσλάβων, βέβαια από άλλη αφετηρία, δηλαδή από εκείνη που
αφορούσε το «Μακεδονικό Ζήτημα». Το σημειώνουμε δίχως να μας διαφεύγει το γεγονός, ότι η Γιουγκοσλαβία ήταν το κράτος που πρόσφερε τη μεγαλύτερη βοήθεια στο ΔΣΕ, σε συνεννόηση φυσικά με το ΚΚ Μπολσεβίκων.

Τα μέτρα που έπαιρνε η Κομματική Επιτροπή ήταν αναγκαία. Το πρόβλημα ήταν, ότι μέσα σε αυτό το κλίμα, έφτασε στο αποκορύφωμα η
καχυποψία. «Πίσω από το φραξιονισμό κρύβεται πάντα ο ταξικός εχθρός», τόνιζε στην Α΄ Συνδιάσκεψη ο γραμματέας της ΚΟ Μπούλκες Μιχάλης Πεχτασίδης. Έγραψε σχετικά ο Περικλής Καλοδίκης:

«Υπήρχαν εχθρικά στοιχεία που έπρεπε να καταπολεμήσουμε; Ασφαλώς υπήρχαν. Αλλά διαλέξαμε το χειρότερο δρόμο για να το πολεμήσουμε, πανικοβληθήκαμε, πάθαμε χαφιεδοφοβία».

Επακόλουθο ήταν να συρρικνωθεί η συλλογικότητα στη λήψη των αποφάσεων. Ταυτόχρονα, με τη συγκέντρωση στο ίδιο πρόσωπο των
ιδιοτήτων του γραμματέα της Κομματικής Οργάνωσης και του προέδρου της κοινότητας, η Κομματική Οργάνωση στην πράξη υποκαταστάθηκε από το κοινοτικό συμβούλιο, κυρίως από τον πρόεδρο της Κοινότητας. Ο ίδιος, ανέλαβε και τη διεύθυνση της Υπηρεσίας Τάξης Ομάδας. Ο δημοκρατικός συγκεντρωτισμός μεταλλάχθηκε κάπως σαν έκδοση διαταγών του κομματικού οργάνου ή και του γραμματέα.

Ως επακόλουθο, διαδραματίστηκαν θλιβερά γεγονότα, όπως η εκτέλεση ακόμα και κάποιων κομμουνιστών στο Νησί του Δούναβη και η απέλαση στην Ελλάδα 96 κατοίκων του Μπούλκες, τον Απρίλη του 1946. Από αυτά τα γεγονότα ο μόνος ζημιωμένος ήταν το ΚΚΕ. Και όπως
έγραψε σε έκθεσή του ο Περικλής Καλοδίκης, «…μια τέτοια ενέργεια θα μπορούσαν να την κάνουν εχθροί του Κόμματος».

Στα τέλη Αυγούστου 1949, έφυγαν από το Μπούλκες 1.200 άτομα, που μεταφέρθηκαν στα σύνορα της Ουγγαρίας. Το πρώτο 15ήμερο του Σεπτέμβρη μετακινήθηκαν και οι υπόλοιποι στην Τσεχοσλοβακία, μέσω Ουγγαρίας, πλην 800 περίπου μελών της Κοινότητας, που θέλησαν να μείνουν στη Γιουγκοσλαβία.

Τον Απρίλη του 1951, το ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ εξέτασε την «υπόθεση Μπούλκες», με βάση την απόφαση της 3ης Συνδιάσκεψης (1950) και τη
συγκέντρωση εκθέσεων από επιτροπή που εξέλεξε η 3η Συνδιάσκεψη. Η απόφαση του ΠΓ εκτίμησε ότι, με πρωτεργάτη τη γιουγκοσλαβική
ηγεσία, το Μπούλκες μετατράπηκε «σε εστία συνωμοσίας κατά του ΚΚΕ, υπόσκαψης και χτυπήματός του απ’ τα μέσα (…) σε όργανο εφαρμογής της τιτικής, ενάντια στο ΚΚΕ, πολιτικής …». Πάντως, η απόφαση του ΠΓ κατέληγε, ότι έπρεπε να συνεχιστεί η μελέτη της υπόθεσης.

Τον Απρίλη 1964, η 7η Ολομέλεια της ΚΕ, πήρε άλλη απόφαση με την οποία, όπως όλες οι μετά το 1956 αποφάσεις, φόρτωνε κι εδώ τις βασικές ευθύνες στον Ν. Ζαχαριάδη και στο λεγόμενο «ανώμαλο εσωκομματικό καθεστώς».

Σύντροφοι και φίλοι

Κρίνουμε την ιστορία του Μπούλκες με βάση τις συνθήκες που επικρατούσαν. Πρέπει να πάρουμε οπωσδήποτε υπόψη μας τις τότε συνθήκες και να μην κρίνουμε τα γεγονότα εκ του ασφαλούς ή παραγνωρίζοντας τη σκληρότητα της ταξικής πάλης, Ακόμα περισσότερο δεν παραγνωρίζουμε ότι στην τότε σύγκρουση το δίκιο βρισκόταν με το μέρος των αγωνιστών του Μπούλκες, του ΔΣΕ, του ΚΚΕ.

Αυτά είναι τα κύρια που κρατάμε, δίχως να θεωρούμε ότι όλα τα λάθη ήταν αναπόφευκτα. Κρατάμε ένα ακόμα βασικό δίδαγμα που επισημαίνεται σε μια σειρά τελευταίες συνεδριακές αποφάσεις του ΚΚΕ και σε άλλα ντοκουμέντα του: Την ανάγκη να επιδιώκεται η μεγαλύτερη δυνατή συλλογική λειτουργία των κομματικών οργάνων σε οποιεσδήποτε συνθήκες, να εκδηλώνεται στην πράξη η κριτική και η αυτοκριτική στάση των στελεχών του, έγκαιρη διόρθωση λαθών, η σεμνή και ανιδιοτελής προσφορά.

Η ταξική πάλη συνεχίζεται.