Νίκος Καλούδης: Μια ζωή αφιερωμένη στο Κόμμα
Ένα μικρό αφιέρωμα στο Νίκο Καλούδη, 20 χρόνια από το θάνατό του.
Είχε το χάρισμα να συνδυάζει την κομμουνιστική επαναστατική έξαρση – με όσες αρετές και προτερήματα αυτή συνεπάγεται – με την αιγαιοπελαγίτικη φινέτσα και ευγένεια.
Σήμερα συμπληρώνονται είκοσι χρόνια από το θάνατο του κομμουνιστή Νίκου Καλούδη, που ήταν ηγετική μορφή του κινήματος των ναυτεργατών και στέλεχος του ΚΚΕ. Ως φόρο τιμής στη μνήμη του, αξιοποιούμε το πλούσιο ιστορικό αρχείο του Ριζοσπάστη και αναδημοσιεύουμε ένα κατατοπιστικό βιογραφικό του, μαρτυρίες-αναμνήσεις συντρόφων του, και κάποιους ακόμα χρήσιμους συνδέσμους.
Ο Νίκος Καλούδης του Στεφανή γεννήθηκε στις 21 Μάη του 1917, στα Καρδάμυλα της Χίου. Ο πατέρας του ήταν ναυτεργάτης με προοδευτικές αντιλήψεις. Στο σχολείο πήγε έως την τετάρτη τάξη του εξαταξίου γυμνασίου. Λόγοι οικονομικοί ανάγκασαν την οικογένειά του να τον σταματήσει από το σχολείο και να τον στείλει στον Πειραιά για δουλιά, στο τέλος του 1933. Εκεί δούλεψε στην αρχή ως εμποροϋπάλληλος και σε συνέχεια ως μανάβης γυρολόγος και ως εργάτης στην κατασκευή καραβιών. Μπαρκάρισε στο τέλος του 1935 με φορτηγό καράβι ως βοηθός καμαρότου και από τότε συνέχισε το ναυτεργατικό επάγγελμα ως ναύτης, έως το 1945 με διακοπή δύο περίπου χρόνων που υπηρέτησε την κανονική του θητεία στο Πολεμικό Ναυτικό. Στο Πολεμικό Ναυτικό κατατάχτηκε το Σεπτέμβρη του 1938 και απολύθηκε το Μάη του 1940. Τον ίδιο μήνα μπαρκάρισε με φορτηγό για ταξίδι στο εξωτερικό. Σ’ όλη τη διάρκεια του πολέμου ταξίδευε με φορτηγά και μεταγωγικά καράβια ελληνικής, παναμαϊκής και αμερικανικής σημαίας. Πήρε μέρος στην απόβαση που έγινε από συμμαχικά στρατεύματα στο Αντζιο της Ιταλίας.
Επαφή με το προοδευτικό κίνημα των ναυτεργατών έπιασε στο πρώτο καράβι που ναυτολογήθηκε. Τότε έγινε μέλος της “Ναυτεργατικής Ενωσης”, που είχε την έδρα της στη Μασσαλία, αφού είχε κηρυχτεί εκτός νόμου. Επαιρνε δραστήριο μέρος στη συνδικαλιστική κίνηση και στους αγώνες που αναπτύσσονταν στα καράβια. Υπήρξε αντιπρόσωπος της ΟΕΝΟ σε καράβια και λιμάνια του εξωτερικού. Εκλέχτηκε Γραμματέας του τμήματος της ΟΕΝΟ στη Νέα Υόρκη και Γενικός Γραμματέας της ΟΕΝΟ, όταν πιάστηκε ο Α. Αμπατιέλος και κηρύξανε την οργάνωση εκτός νόμου. Από το 1946 έως το 1952 έμενε στη Ν. Υόρκη, γραμματέας του εκεί τμήματος της ΟΕΝΟ. Εκεί έκανε στη φυλακή και στο νησί που κρατούσαν τους ξένους περίπου δύο χρόνια με διαλείμματα. Από τις ΗΠΑ απελάθηκε το 1952 στη ΛΔ Πολωνίας, η οποία του έδωσε πολιτικό άσυλο. Είχε γίνει μέλος του ΚΚ Αμερικής το 1941 στη Νέα Υόρκη, αφού δεν υπήρχε οργάνωση του ΚΚΕ εκεί. Με το φτιάξιμο χωριστής οργάνωσης του ΚΚΕ μετά την απελευθέρωση, πέρασε στο ΚΚΕ. Δούλεψε ως υπεύθυνος της κομματικής ομάδας του σωματείου και για μια περίοδο γραμματέας της ΚΟΒ των ναυτεργατών της Ν. Υόρκης. Ενα από τα καθήκοντα την περίοδο 1946 – 1948 ήταν η στρατολογία και η αποστολή μαχητών από τους ναυτεργάτες στο ΔΣΕ. Με απόφαση του ΓΣ του ΔΣΕ ονομάστηκε πολιτικός επίτροπος στο βαθμό του λοχαγού. Μετά την απέλασή του στην Πολωνία πήγε στην έδρα της ΚΕ του ΚΚΕ, όπου ανέλαβε υπεύθυνος της Συνδικαλιστικής και Εργατικής Επιτροπής της ΚΕ του Κόμματος.
Πήρε μέρος στο 8ο Συνέδριο, από το οποίο εκλέχτηκε ταχτικό μέλος της ΚΕ. Στη 12η Ολομέλεια της ΚΕ το 1968 εκλέχτηκε μέλος του Πολιτικού Γραφείου και στάλθηκε για οργανωτική δουλιά στη Δυτ. Ευρώπη. Αργότερα στάλθηκε στην Ελλάδα επικεφαλής του κλιμακίου της ΚΕ. Πιάστηκε το Μάη του 1970 μαζί με άλλους συντρόφους του κλιμακίου. Τον Ιούλη δικάστηκε από στρατοδικείο και καταδικάστηκε σε ισόβια. Εκανε στις Φυλακές Κορυδαλλού, Επταπυργίου και Κέρκυρας. Το Φλεβάρη του 1973 με δικαστική απόφαση διακόπηκε για 6 μήνες η έκτιση της ποινής λόγω ανηκέστου βλάβης. Ηρθε σε επαφή με τα άλλα μέλη του κλιμακίου της ΚΕ. Με τα γεγονότα του Πολυτεχνείου πέρασε στην πιο βαθιά παρανομία. Πιάστηκε το Φλεβάρη του 1974 με τους Α. Αμπατιέλο, Δ. Γόντικα, Μίνα Γιάννου και άλλους συντρόφους, και αφού τους κράτησαν στην Ασφάλεια μετά τους μετέφεραν στο Μπογιάτι. Στο Μπογιάτι έμεινε 10 μέρες στις γνωστές συνθήκες και τα βασανιστήρια. Τη δέκατη μέρα τον μετέφεραν στο νοσοκομείο σε κακή κατάσταση, κι από το νοσοκομείο στην Ασφάλεια, στον επίτροπο και στις Φυλακές Κορυδαλλού μαζί με τους άλλους συντρόφους, από όπου βγήκαν με τη μεταπολίτευση.
Ο Νίκος Καλούδης είχε εκλεγεί μέλος του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ στο 9ο, το 10ο, το 11ο και το 12ο Συνέδριο. Ολα τα χρόνια μετά τη μεταπολίτευση δούλευε σε διάφορους τομείς δουλιάς. Για πολλά χρόνια υπήρξε κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος του Κόμματος στη Βουλή. Μέχρι την τελευταία του ώρα βοηθούσε με όλες του τις δυνάμεις το Κόμμα του στο οποίο αφιέρωσε ολάκερη τη ζωή του.
Στην φωτογραφία φαίνονται όλοι κι όλες οι βουλευτές του ΚΚΕ που εκλέχτηκαν στις εκλογές της 18ης Οκτωβρίου 1981 πλην μιας. Δίνω τα ονόματα όσων βουλευτών της Κοινοβουλευτικής Ομάδας του ΚΚΕ φαίνονται στην φωτογραφία ξεκινώντας από κάτω και πηγαίνοντας προς τα πάνω με κατεύθυνση από τα δεξιά προς τα αριστερά (σε παρένθεση η εκλογική περιφέρεια στην οποία εκλέχτηκαν): Χαρίλαος Φλωράκης (Β΄ Αθηνών), Νίκος Καλούδης (Μαγνησίας), Γρηγόρης Φαράκος (Α΄ Αθηνών), Μίκης Θεοδωράκης (Β΄ Πειραιώς), Αντώνης Αμπατιέλος (Α΄ Πειραιώς), Αιμιλία Υψηλάντη (Α΄ Αθηνών), Κώστας Κάππος (Β΄ Αθηνών), Κώστας Νάσης (Β΄ Αθηνών), Κώστας Μαυροδόγλου (Β΄ Αθηνών), Δημήτρης Σαχίνης (Α΄ Θεσσαλονίκης), Κώστας Λουλές (Λαρίσης) και ―στην αμέσως πιο πάνω σειρά μεταξύ Δ. Σαχίνη και Κ. Λουλέ― Κώστας Βασάλος (Λέσβου). Δεν φαίνεται στη φωτογραφία, είτε γιατί για οποιονδήποτε λόγο δεν παρέστη στην ορκωμοσία είτε γιατί την καλύπτει λόγω αναστήματος ο Μ. Θεοδωράκης, η Μαρία Δαμανάκη (Β΄ Αθηνών).
Ένας ευπατρίδης του κόμματος – Ο λαϊκός ηγέτης, ο κομμουνιστής, ο άνθρωπος
Στην κονίστρα του ταξικού και επαναστατικού αγώνα ανταμώσαμε κάπως αργά με τον Ν. Καλούδη , στα χρόνια μετά τη μεταπολίτευση, 1974 – ’78, όταν σαν αρχισυντάκτης του “Ριζοσπάστη” χρειάστηκε να συνεργαστούμε για την εφημερίδα. Πολλές φορές τύχαινε ο τότε διευθυντής του “Ρ” να απουσιάζει και ο Ν. Καλούδης , είτε σαν μέλος του ΠΓ της ΚΕ, είτε αργότερα σαν αναπληρωτής του Α’ Γραμματέα του Κόμματος, μετείχε στις συνεδριάσεις της Συντακτικής Επιτροπής της εφημερίδας.
Εκεί μου δόθηκε η ευκαιρία να διαπιστώσω τις πλούσιες κομμουνιστικές του αρετές και αξίες, το οξύτατο πολιτικό του κριτήριο, την αίσθηση και τη σύλληψη της επικαιρότητας.
Προσηνής, ήρεμος, με πλήρη αυτοκυριαρχία, είχε το δικό του τρόπο να συνεργάζεται με τους συντρόφους του. Είχε το χάρισμα να συνδυάζει την κομμουνιστική επαναστατική έξαρση – με όσες αρετές και προτερήματα αυτή συνεπάγεται – με την αιγαιοπελαγίτικη φινέτσα και ευγένεια. Ηταν – ας μου επιτραπεί η έκφραση – ένας ευπατρίδης του Κόμματος.
***
Ο Νίκος Καλούδης είχε μια ιδιαιτερότητα. Είχε το δικό του τρόπο, όχι μόνο να καθοδηγεί, αλλά και να διδάσκει επικοινωνία και συνεργασία. Να εμπνέει σιγουριά και αυτοπεποίθηση. Να πετυχαίνει το άπαν της απόδοσης των συνεργατών του. Να τους κάνει καλύτερους.
Για να δώσω τα καθοδηγητικά του προτερήματα, θα σας μεταφέρω τα λόγια στελέχους του Κόμματος, που τον γνώρισε περισσότερο και καλύτερα από μένα:”Για να καταλάβεις – μου είπε – τι είναι ο Καλούδης , θα σου αναφέρω τούτο: Εχεις μπροστά σου ένα μαραθωνοδρόμο, που μόλις – κατάκοπος – τερμάτισε, τρέχοντας 42 χιλιόμετρα. Τον παίρνει ο Καλούδης , του μιλάει για δέκα λεπτά και ο μαραθωνοδρόμος είναι έτοιμος να τρέξει αμέσως άλλον ένα μαραθώνιο”.
***
Τίποτα δεν προμηνούσε το επερχόμενο τέλος του. Ηρεμος, όπως πάντα, με την ξεχωριστή ευγένεια και καλοσύνη, που τον διέκρινε. Μιλήσαμε για παλιές συνεργασίες, στα πρώτα δύσκολα, αλλά ωραία, χρόνια της επανέκδοσης του “Ριζοσπάστη” στα στενόχωρα και περιορισμένα γραφεία του, της οδού Μαυρομιχάλη.
“Ηταν μια συνάντηση – όπως λέει ο ποιητής –
μ’ έναν από κείνους που κάποτε κίνησαν.
“Μα σε λίγο άλλοι έγιναν πρώτοι.
“Με τη δύναμη και την ορμή των πρώτων
“ξεπέρασαν τους πεθαμένους.
“Ετσι κατακτήθηκε η Κορυφή”.
***
Η οδύνη από την απώλειά του ας γίνει δύναμη στον αγώνα – όπως είπε ο σ. Χ. Φλωράκης – για το χτίσιμο του αντιμονοπωλιακού δημοκρατικού μετώπου πάλης του λαού, που είναι το μήνυμα του καιρού μας.
Θανάσης Ζαφειρόπουλος
Στο Μουσείο της Περγάμου (22.6.1954): Επίσκεψη μιας αποστολής Ούγγρων, Αυστριακών και Ελλήνων συνδικαλιστών με τον Graetz. Αριστερά ο Θανάσης Γεωργίου (ως διερμηνέας) και ο Νίκος Καλούδης, γραμματέας συνδικάτου Ελλήνων ναυτεργατών (και μετέπειτα βουλευτής του ΚΚΕ). Bundesarchiv Bild 183-25192-0001, Foto: Funck, Heinz, 22.6.1954
Βρισκόμαστε στη Βαλτιμόρη των ΗΠΑ, στα τέλη Οκτώβρη του 1948. Οι αμερικανικές αρχές ετοιμάζονται να συλλάβουν τρεις Ελληνες ναυτεργάτες και να τους απελάσουν στο καθεστώς της Αθήνας. Οι πληροφορίες φθάνουν στην παράνομη Κομματική Οργάνωση του ΚΚΕ και συγκαλείται αμέσως συνεδρίαση της κομματικής επιτροπής. Στη διάρκεια της συζήτησης και καθώς ανταλλάσσονται διάφορες γνώμες, για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση της σοβαρής απειλής, ένας σύντροφος προτείνει, να ρωτήσουν και τους ναυτεργάτες, που βρίσκονται έξω από την αίθουσα της συνεδρίασης. Γίνεται δεκτό και η συζήτηση γενικεύεται, με τη συμμετοχή και των υπολοίπων ναυτεργατών. Εκεί “έπεσε” η πρόταση, να αξιοποιηθεί, ως μορφή αντίστασης, η αναρρίχηση και η παραμονή στο κατάρτι του πλοίου. Η πρόταση γίνεται δεκτή και αμέσως αρχίζουν να καταστρώνονται τα σχέδια προετοιμασίας του εγχειρήματος.
Τρεις άνδρες αναρριχήθηκαν στο κατάρτι του καραβιού τους, στις δύο η ώρα το πρωί, την 1η Νοέμβρη και από τη στενή τους θέση, πενήντα πόδια πάνω από το κατάστρωμα, αψηφώντας τον καπετάνιο, τη λιμενική αστυνομία και τους ανώτερους υπαλλήλους Μετανάστευσης των ΗΠΑ. Αυτό έγινε στο φορτηγό πλοίο “Aristokratis”, στη Βαλτιμόρη. Για 84 ώρες έμειναν οι τρεις πάνω στο κατάρτι, παρά τον άνεμο, τη βροχή και το κρύο…
Γιατί ήταν εκεί πάνω;
Είχαν αρνηθεί να υπογράψουν ένα συμβόλαιο, που μείωνε τους μισθούς του πληρώματος σε 27 σεντς την ώρα. Ο καπετάνιος τούς απειλούσε με απέλαση και κάλεσε τις μεταναστευτικές αρχές. Μ’ αυτό το κάλεσμα, οι τρεις άνδρες, πάνω στην απελπισία τους, σκαρφάλωσαν στην κορυφή του καταρτιού. Γιατί;
Διότι, για το κάθε μέλος της Ομοσπονδίας των Ενώσεων των Ελλήνων Ναυτικών, που απελαύνονταν στην Ελλάδα η Πανελλήνια Ναυτική Ομοσπονδία στην Αθήνα εκ των προτέρων, τους είχε καταδικάσει σε θάνατο.
Είκοσι πέντε ναυτεργάτες βρίσκονται τώρα στο Νησί Ελις. Δέκα βρίσκονται στη φυλακή στον Καναδά. Το κυνήγι γίνεται σε όλο τον κόσμο. Οι αστυνομικοί σ’ όλες τις χώρες του Σχεδίου “Μάρσαλ” συνεργάζονται στο κυνήγι αυτό. Η τεράστια αστυνομική δύναμη της κυβέρνησης των ΗΠΑ χρησιμοποιείται για να επιβάλουν τη μείωση των μισθών στις ελληνικές ναυτιλιακές εταιρίες!
Οι Μεταναστευτικές Αρχές των ΗΠΑ κρατάνε τη μαύρη λίστα των Ελλήνων εφοπλιστών, για να τρομοκρατήσουν τους Ελληνες εργάτες, δηλαδή εργάτες μιας ξένης χώρας!
Η ιστορία αυτή διέρρευσε. Οι συνδικαλιστές των ΗΠΑ έστειλαν μηνύματα υποστήριξης. Οι κάτοικοι της Βαλτιμόρης έστειλαν δώρα. Αντιπρόσωποι στον ΟΗΕ υπεράσπισαν τους τρεις, ως πολιτικούς κρατούμενους των ΗΠΑ.
Την Παρασκευή της 4ης Νοέμβρη, οι Μεταναστευτικές Αρχές των ΗΠΑ, έστειλαν τον καπετάνιο, για να πει στους άνδρες ότι δε θα τους απελάσουν! Η επαγρύπνηση των 84 ωρών σταμάτησε!
Οταν αναφερόταν στο Νίκο, η φίλη μου και συγγραφέας Ελένη Παϊδούση στη Νέα Υόρκη, ήξερα ότι μιλούσε για το Νίκο Καλούδη.
Μου μιλούσε γι’ αυτόν και τους αγώνες του στην Αμερική με τόσο θαυμασμό κι εμπιστοσύνη στον τρόπο της δουλιάς του, που με ξάφνιαζε.
Εκείνα τα χρόνια έβγαινε στην Αμερική και η εφημερίδα τους “Το Βήμα” όπου συνεργάζονταν με τον Χρήστο Νικολόπουλο, τη συγγραφέα Θεανώ Μάργαρη, ζούσε στο Σικάγο όπου είχε καταλήξει μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, βραβευμένη με Κρατικό Βραβείο για το βιβλίο της “Ενα δάκρυ για τον μπαρμπα – Τζίμη” και άλλους.
Για την Ελένη, ένας ήταν ο Νίκος κι ένας ο Αντώνης (Αμπατιέλος). Τα επίθετά τους ήταν περιττά.
Μέσα στο μυαλό μου σχηματίζονταν φυσιογνωμίες, αναστήματα, ρητορικές περικοκλάδες και παράνομοι μηχανισμοί, έστω και στην Αμερική. Η πραγματικότητα, αποδείχτηκε αργότερα ότι ήταν άλλη.
Κάποια νύχτα του Μάη του 1970 με ξύπνησε το τηλέφωνο, κάτι συνηθισμένο εκείνη την εποχή. Ηταν ο Χρήστος Κολύβας, ιδιοκτήτης του εβδομαδιαίου φύλλου “Ελληνικός ταχυδρόμος” που εκδίδετο στο Μόντρεαλ – Καναδά, και τον είχε θέσει ολοσχερώς κατά της χούντας του ’67.
– Επιασαν κλιμάκιο του ΚΚΕ, μου είπε, και ανέφερε τα ονόματα, ανάμεσά τους και του Νίκου Καλούδη. Δες τι κινητοποίηση μπορείτε να κάνετε στη Νέα Υόρκη.
Η πρώτη μου κίνηση ήταν να ξυπνήσω με τη σειρά μου την Ελένη Παϊδούση. Νομίζω πως στη φιλία μας των δεκάδων χρόνων, ποτέ δεν την πίκρανα τόσο, όσο εκείνη τη νύχτα.
– Ερχομαι στο Μανχάταν, είπε μ’ ένα αμετάκλητο τόνο στη φωνή της.
– Αγρια μεσάνυχτα;
Η Ελένη ήταν αδύνατο να μείνει σπίτι την υπόλοιπη νύχτα. Η ανησυχία της όχι μόνο ήταν έκδηλη, αλλά γεμάτη φόβο.
Δεν μπορούσα να την καταλάβω. Για έναν τέτοιον αγωνιστή!
Μετά τη δικτατορία, η πρώτη εντολή της Ελένης Παϊδούση όταν επέστρεψα στην Ελλάδα, ήταν να συναντήσω τον Νίκο.
Και τον συνάντησα.
Ο Νίκος Καλούδης ήταν ένας μειλίχιος, μετρίου αναστήματος άνθρωπος, που εκτιμούσε και τον χαιρετισμό που του απέδιδε κάποιος συνάνθρωπός του.
Ηταν ευγνώμων για τα χαιρετίσματα που του έφερνα από την Ελένη Παϊδούση και άλλους συντρόφους της Νέας Υόρκης.
Το καλοκαίρι του 1997 ο Παναγιώτης Τζίβας, γεννημένος στην Αμερική, με συμμετοχή στην Εθνική Αντίσταση, ποιητής και μουσικός, μου έδωσε από το αρχείο του δυο μεγάλες φωτογραφίες του Νίκου Καλούδη, ανάμεσα σε συντρόφους του στο συνδικάτο ναυτεργατών.
– Τόσο όμορφος! Μοιάζει με τον Τάιρον Πάουερ, είπα.
Ο Νίκος Καλούδης πήρε τις φωτογραφίες με μια νοσταλγία στο πρόσωπό του και με παρακάλεσε να φροντίσω για όσα υλικά θα μπορούσα να βρω από εκείνα τα χρόνια του στην Αμερική για το αρχείο του.
Η ιστορία δεν τελειώνει.
Ιωάννα ΚΑΡΑΤΖΑΦΕΡΗ
Διαβάστε επίσης
Αποσπάσματα από ομιλίες και παρεμβάσεις του Ν. Καλούδη, μέσα και έξω από τη Βουλή
Δέκα χρόνια χωρίς το σ. Νίκο Καλούδη
Ανακοίνωση της ΚΕ του ΚΚΕ για το θάνατο του παλαίμαχου κομμουνιστή
