Ο Αντόνιο Γκράμσι και η στάση των σοσιαλιστών στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο

Ο Αντόνιο Γκράμσι αποτελεί μια από τις πιο σημαντικές μορφές του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος, το πολυσχιδές κι εξαιρετικά πολυσυζητημένο έργο του οποίου θα αδικούνταν από μια πρόχειρη προσέγγιση. Ως πολύ μικρό φόρο τιμής στην επέτειο γέννησής του, επιλέξαμε να μεταφράσουμε ένα  απόσπασμα από το έργο του Ντομένικο Λοζούρντο, “Αντόνιο Γκράμσι. Από το φιλελευθερισμό στον <<κριτικό κομμουνισμό>>”. Σε αυτό γίνεται μια πρώτη αναφορά στις πολιτικές συνθήκες που ώθησαν το Γκράμσι σε μια αποφασιστική στάση κατά του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου, την εποχή που το Σοσιαλιστικό Κόμμα, επισήμως ενάντια σε αυτόν, σπαράσσονταν από διαπάλη, η οποία προσωρινά εξισορροπούνταν δημόσια με το σύνθημα “ούτε στήριξη, ούτε σαμποτάζ, του τότε εθνικού γραμματέα του κόμματος Constantino Lazzari, κυοφορούσε ωστόσο ήδη τις διασπάσεις σε πολλαπλές κατευθύνσεις μεταπολεμικά, μία εκ των οποίων ήταν και το Κομμουνιστικό Κόμμα Ιταλίας το 1921.

Ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος συνιστά μια στιγμή καμπής για την εξέλιξη μιας ολόκληρης γενιάς. Αυτός-θα γράψει αργότερα ο Γκράμσι στο Ordine Nuovo (εφημερίδα που συνιδρύθηκε από το Γκράμσι κι αργότερα έγινε για ένα διάστημα όργανο του νεοσύστατου ΚΚ Ιταλίας, σ.τ.Μ)- “επέβαλε σε όλους τους ανθρώπους που αξίζουν να λέγονται έτσι, μια πλήρη αναθεώρηση όλων των θεσμών, όλων των προγραμμάτων, όλων των μορφών της σύγχρονης πολιτικής και κοινωνικής δραστηριότητας. ” Ιδιαίτερα σημαντική είναι η αντιπαράθεση που εξελίσσεται στο Σοσιαλιστικό Κόμμα (και στους πλησιέστερους σ’εκείνο πολιτιστικούς και πολιτικούς κύκλους) κι εμπλέκεται με εκείνη που εξελισσόταν εδώ και καιρό, σε διεθνές επίπεδο, πάνω στο ζήτημα της μεταρρύθμιση ή της επανάστασης. Η επίκληση πίστης στη μεταρρύθμιση δεν προσφέρει ανοσία στον πολεμοκάπηλο ή αλυτρωτικό πειρασμό. Υπάρχει μια στιγμή κατά την οποία ο Τουράτι (Φιλίπο Τουράτι, 1857-1932, συνιδρυτής και ηγέτης του Σοσιαλιστικού κόμματος της Ιταλίας, έλαβε αρχικά θέση κατά του πολέμου, αν και με κάπως αμφίσημη διατύπωση, η οποία έγινε ξεκάθαρα φιλοπόλεμη μετά την ήττα του ιταλικού στρατού στο Καπορέτο το 1917 σ.τ.Μ) φαίνεται να αντιλαμβάνεται το βαθιά αντιφατικό χαρακτήρα αυτής της στάσης. Απαντώντας στην ανυπομονησία των κομματικών του συντρόφων που απαιτούν άμεσε παρέμβαση της Ιταλίας στην ευρωπαϊκή σύγκρουση, σε επιστολή του προς τον Κουλίσωφ στις 12 Μάρτη 1915, ο σοσιαλιστής ηγέτης παρατηρεί: “Μα γιατί θα έπρεπε να εφαρμόσουμε στην εξωτερική πολιτική τόσο διαφορετικά κριτήρια από εκείνα που έχουμε υιοθετήσει για την εσωτερική πολιτική, σε σχέση με την επανάσταση και τις εξεγέρσεις. To πρόβλημα που αναδεικνύεται εδώ φαίνεται αντιθέτως να αγνοείται πλήρως από το Σαλβεμίνι (Γκαετάνο Σαλβεμίνι 1873-1957, υψηλόβαθμο στέλεχος του Σοσιαλιστικού κόμματος, υπέρμαχος της παρέμβασης στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, σ.τ.Μ). Τον Ιούνιο του 1914 ακόμα καταδίκαζε τη βία που συνόδευσε τη γενική απεργία και εύχεται “κάποιους μήνες ή κανένα χρονάκι στη φυλακή” για όσους ήταν υπεύθυνοι.  Μα να που, λίγες βδομάδες αργότερα καλεί να επιβληθεί με τη βία των όπλων το “τέλος του γερμανικού ιμπεριαλισμού, δηλαδή η διάλυση των Χοεντσόλερν και των Αψβούρων και των φεουδαρχικών κρατών-πελατών τους, κι ο εκδημοκρατισμός της Αυστρίας και της Γερμανίας”. Πλάι στη θέση υπέρ της επέμβασης προστίθεται μια ρητή θεωρητικοποίηση του “δικαιώματος στη βία” . Ένα δικαίωμα το οποίο, πέρα από το επίπεδο των διεθνών σχέσεων, καταλήγει να λάβει και μια διάσταση εσωτερικής πολιτικής, θέτοντας στο στόχαστρους τους πασιφιστές. Αποφασισμένος να θέσει τέλος στην ουδετερότητα με κάθε τρόπο, o Σαλβεμίνι καλεί σε “ένταση των διαδηλώσεων κατά του Τζολίτι (τότε πρωθυπουργού της Ιταλίας, σ.τ.Μ), μέχρι την εξέγερση, και να απειλήσουμε το βασιλιά” (ο ίδιος δηλώνει έτοιμος για μια συγκέντρωση, μια διαδήλωση, για κάποια πρωτοβουλία”)

Μετά από κάποιες αρχικές αβεβαιότητες και δισταγμούς, ο Γκράμσι παίρνει αντιθέτως καθαρή θέση ενάντια στο “ευρωπαϊκό μακελειό”, το “αιματηρό δράμα του πολέμου” και καλεί τους σοσιαλιστές να παραμείνουν πιστοί στις “γενικές αρχές της διεθνούς ειρηνικής συνύπαρξης”, χωρίς να μολυνθούν από το πολεμόχαρο και σωβινιστικό κλίμα. Σε αυτό το κάλεσμα απαντά με πολεμική ο Σαλβεμίνι: δεν πρέπει με κανένα τρόπο να “μπερδεύουμε το σοσιαλισμό με τον πασιφισμό” και πρέπει να καταδικαστούν αποφασιστικά οι σοσιαλιστές που “απειλούν την ηθική αντίσταση της χώρας” και προχωρούν “σε ένα πραγματικό σαμποτάζ του πολέμου, προωθώντας για παράδειγμα, τις ταραχές στο Τορίνο τον Αύγουστο του ’17 και συμβάλλοντας όσο καλύτερα μπορούσαν…στην καταστροφή του Καπορέτο”. “Η αποκλειστικά κριτική κι αρνητική στάση” του εργατικού και σοσιαλιστικού κινήματος είναι συνώνυμα με την προδοσία της πατρίδας και της διεθνούς δημοκρατικής υπόθεσης. Απευθυνόμενος στους σοσιαλιστές, ο Σαλβεμίνι αναφωνεί: “Με την αποχή σας, λιγότερο ή περισσότερο θαρρετά υπονομευτική του πολέμου της Ιταλίας, σίγουρα ευνοεί τον πόλεμο της Γερμανίας”. Με στόχο να αποσοβήσει αυτό το αντικειμενικό σαμποτάζ, έτοιμος να καταφύγει σε τρομοκρατικά μέσα δηλώνει ο Μπισολάτι (Λεονίντα Μπισολάτι, σοσιαλιστής πολιτικός υπέρ του πολέμου, ίδρυσε δικό του κόμμα  κι έγινε δύο φορές υπουργός Πολεμικής Αρωγής στον Α Παγκόσμιο πόλεμο), ο οποίος, στη βουλή και από τα κυβερνητικά έδρανα στα οποία αναρριχήθηκε χάρη στη φλογερά φιλοπόλεμη στάση του, δε διστάζει να απειλήσει τους βουλευτές που θεωρούνταν ντεφαϊτιστές ή μη επαρκώς φιλοπόλεμοι: “Για την υπεράσπιση της πατρίδης, θα ήμουν έτοιμος να βάλω φωτιά σε όλους σας. Ο μεταρρυθμιστής και αδιαπραγμάτευτα πατριώτης βουλευτής μοιάζει στα μάτια του Γκράμσι να αντιπροσωπεύει μια “ιταλικότητα μικρή και μίζερη” που βασίζεται σε μια “εξουσία δημαγωγική, θηριώδη και καταθλιπτική” Ο Μπισολάτι είναι ένας από αυτούς τους άνδρες που, για να πετύχουν ένα σκοπό, και μάλιστα “άμεσο, πολύ συγκεκριμένο”,είναι έτοιμοι να θυσιάσουν “τα πάντα, την αλήθεια, τη δικαιοσύνη, τους πιο μύχιους και ιερούς νόμους της ανθρωπότητας. Για να καταστρέψουν έναν εχθρό θα θυσίαζαν όλες τις εγγυήσεις υπεράσπισης των πολιτών, τις ίδιες τους τις εγγυήσεις υπεράσπισης”. Ένα πράγμα κάνει αμέσως εντύπωση. Γενικά συνηθίζεται να αντιπαραβάλλεται ο ρεφορμισμός προς τον κομμουνισμό ως αγάπη για τις ειρηνικές μεταρρυθμίσεις από τη μια, και τη λατρεία της βίας από την άλλη. Αλλά η αφοσίωση του Γκράμσι στην Οχτωβριανή Επανάσταση και το πολιτικό κίνημα που ξεσπάει εξαιτίας της ωριμάζει και πάνω στο κύμα οργής που του προκαλεί ο ρεφορμιστής Μπισολάτι, που, αφότου συνέβαλε στο να παρασύρει την Ιταλία στον πόλεμο της Λιβύης και μετά στον Πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, είναι έτοιμος να επιβάλει σε όλη τη χώρα μια αιματηρή τρομοκρατία.

Δύσκολες Νύχτες