Ο απαγχονισμός των 54 πατριωτών στο Πικέρμι από τους ναζί, στις 21 Ιούλη 1944

Στο 19ο χιλιόμετρο της Λεωφόρου Μαραθώνος, στο Πικέρμι, στο ρεύμα προς Μαραθώνα, ανάμεσα σε μια συστάδα πανύψηλων πεύκων και κυπαρισσιών, ξεχωρίζει ένας λοφίσκος κι ένας λευκός μαρμάρινος σταυρός.

Στις 21 του Ιούλη 1944, τα κλαδιά αυτών των πεύκων σήκωναν το βάρος των 54 άψυχων κορμιών των Ελλήνων πατριωτών, που οι βάρβαροι ναζί καταχτητές εκτέλεσαν δια απαγχονισμού, για αντίποινα σε επιχείρηση του ΕΛΑΣ, λίγες μέρες νωρίτερα, που είχε αποτέλεσμα να σκοτωθούν τρεις Γερμανοί αξιωματικοί.

Μετά το θάνατο των Γερμανών αξιωματικών οι  ναζί καταχτητές στήνουν μπλόκο στην περιοχή και συλλαμβάνουν όποιον άντρα είχε την ατυχία να βρεθεί στο διάβα τους. Μαζί με άλλους κρατούμενους που φέρνουν από τις φυλακές Χαϊδαρίου, οι ναζί συγκεντρώνουν 54 συνολικά πετριώτες, κομμουνιστές, ΕΛΑΣίτες, ΕΠΟΝίτες, ΕΑΜίτες αγωνιστές, και τους κρεμάνε με καλώδια από τα κλαδιά των πεύκων. (Διαβάστε το χρονικό στην Κατιούσα, πατώντας εδώ.)

Η εκτέλεση πραγματοποιήθηκε με διαταγή του Φελντκομαντάντ (του Γερμανού αρχιστράτηγου) της Αθήνας. Όπως διαβάζουμε στον τόμο «Έπεσαν για τη ζωή» (έκδοση της ΚΕ του ΚΚΕ), στον οποίο υπάρχει κι ο κατάλογος των ονομάτων των πατριωτών, που παραθέτουμε πιο κάτω, μια ομάδα απ’ τους εκτελεσμένους ήταν αγωνιστές του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ και της ΕΠΟΝ απ’ τις συνοικίες του Πειραιά: Άγιο Δημήτρη, Αγία Σοφία και Ταμπούρια, που τους είχαν πιάσει οι Γερμανοί με τους ταγματασφαλίτες συνεργάτες τους στο μπλόκο που είχαν κάνει εκεί στις 2 του Ιούνη 1944 και κρατούνταν στο Χαϊδάρι. Οι άλλοι, οι περισσότεροι, πάρθηκαν κι αυτοί από το στρατόπεδο Χαϊδαρίου, όπου κρατούνταν. Τους υπόλοιπους τέσσερις, τους έπιασαν κοντά στην περιοχή της εκτέλεσης και τους κρέμασαν κι αυτούς.

Μέσα στο λοφίσκο, στο χώρο του μνημείου, υπάρχει ένα εκκλησάκι και στο κοίλωμα ένα οστεοφυλάκιο, όπου φυλάσσονται τα οστά 54 Ελλήνων πατριωτών. Μια μαρμάρινη πλάκα με χαραγμένες τις λέξεις «ΕΝΘΑΔΕ ΚΕΙΝΤΑΙ ΠΑΙΔΕΣ ΕΛΛΗΝΩΝ 54 ΜΑΡΤΥΡΕΣ ΘΑΝΟΝΤΕΣ ΑΓΧΟΝΗ ΓΕΡΜΑΝΩΝ ΤΗ 21 ΙΟΥΛΙΟΥ 1944», τα ονοματεπώνυμα των εκτελεσμένων και οι φωτογραφίες τους, όσων ήταν δυνατό να βρεθούν και να διασωθούν.

Στην επίσημη ανακοίνωση που δημοσιεύθηκε στον Τύπο της Αθήνας οι γερμανικές αρχές έδωσαν τα ονοματεπώνυμα μόνο των 50 εκτελεσθέντων, σημειώνοντας δίπλα στο κάθε ονοματεπώνυμο με δικούς τους χαρακτηρισμούς την ιδιότητα του κάθε Έλληνα πατριώτη.

Στον κατάλογο των εκτελεσμένων που ακολουθεί σε παρένθεση, σημειώνονται οι χαρακτηρισμοί για την κάθε περίπτωση, που κάνει η ανακοίνωση του Φελντκομαντάντ:

“ΒΑΦΕΙΑΔΗΣ ΚΩΣΤΑΣ (Γεννήθηκε το 1896. Δρων κομμουνιστής).

ΒΟΥΝΑΤΣΟΣ ΙΩΑΚΕΙΜ του Ευστ. Εμπορομανάβης (Γεννήθηκε το 1916. Κομμουνιστής. Αξιωματικός του ΕΛΑΣ).

ΓΑΛΛΙΑΝΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ (Γεννήθηκε το 1913. Ληστής).

ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΓΙΩΡΓΟΣ του Επ. Λιθογράφος. Μουσικός. 30 χρόνων.

ΓΙΑΝΝΗΡΓΙΩΤΗΣ ΛΑΜΠΡΟΣ. Ράφτης από τη Φιλιππιάδα. Γεννήθηκε το 1914.

«Διαβάτη, στάσου προσοχή/ Δω χάμω κείτονται νεκροί/ Που δεν επρόδωσαν ποτέ,/

ΓΚΟΒΑΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ. Εστιάτορας Νέου Ηρακλείου. Στέλεχος του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ Αθήνας. Τραυματίστηκε βαριά σε συμπλοκή με Γερμανούς και τους ταγματασφαλίτες συνεργάτες τους το Μάρτη του 1944 και πιάστηκε. Βασανίστηκε στη Μέρλιν και κλείστηκε στο Χαϊδάρι. (Γεννήθηκε το 1902. ΕΑΜ αρχηγός).

ΓΡΗΓΟΡΑΚΟΣ ΗΛΙΑΣ του Γρηγόρη. Μαθητής Γυμνασίου Πειραιά. 17 χρόνων. (ΕΛΑΣ μαχητής).

ΓΚΟΓΚΟΣ ή ΓΩΓΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ή ΑΛΕΞΗΣ. Γεννήθηκε το 1913. (Μέλος ΕΑΜ). Από τις Σάππες Ροδόπης. Απόφοιτος Μέσης Γεωπονικής Σχολής. Μέλος του ΚΚΕ και του ΕΑΜ. Εργαζόταν στον Ασπρόπυργο Αττικής.

ΔΕΛΗΒΟΡΙΑΣ ΠΕΤΡΟΣ (ΣΤΑΘΗΣ) του Ν. Γεννήθηκε το 1898. Δικηγόρος. Στέλεχος του ΚΚΕ και της Εθνικής Αλληλεγγύης. Πρόεδρος της Λαϊκής Επιτροπής Κατσιποδίου. Πιάστηκε σε μπλόκο Γερμανοτσολιάδων στις ανατολικές συνοικίες της Αθήνας στις 23.4.44. (Δρων κομμουνιστής).

ΘΑΝΟΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ του Χρήστου. (Γεννήθηκε το 1898. Υποστήριξη συμμοριτών).

ΚΑΛΑΜΑΤΙΑΝΟΣ ΣΟΦΟΚΛΗΣ. Γεννήθηκε το 1890. (ΕΛΑΣ, ταγματάρχης).

Ποτέ δεν είπαν ψέματα,/ Τύραννο δεν προσκύνησαν./

ΚΑΛΟΓΕΡΟΒΙΤΣ ΝΙΚΟΣ. Γεννήθηκε το 1921. Κάτοικος Ν. Ελβετίας Αττικής. ΕΛΑΣιτης. Πιάστηκε με προδοσία συνεργάτη των Γερμανών (ΕΑΜ ομαδάρχης. Δρων κομμουνιστής).

ΚΑΡΑΚΑΤΣΑΝΗΣ ΧΡΗΣΤΟΣ. Γεννήθηκε το 1915. (ΕΛΑΣ, αρχηγός περιπόλου).

ΚΑΡΓΑΚΟΣ ΠΕΤΡΟΣ του Γ. Γεννήθηκε το 1927. Μαθητής Εμπορικής Σχολής Πειραιά. (Μέλος ΕΛΑΣ).

ΚΑΤΣΟΥΛΗΣ ΠΡΟΚΟΠΗΣ του Αντώνη. Γεννήθηκε το 1916. Ανθρακωρύχος. (ΕΑΜ, μέλος Κομμουνιστικού Κόμματος).

ΚΙΛΑΦΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ. Γεννήθηκε το 1925. (Κομμουνιστής, υποστηριχτής ανταρτών).

ΚΟΥΡΕΒΕΣΗΣ ΚΥΡΙΑΚΟΣ. Γεννήθηκε το 1918. Καταγόταν από τον Κούνο Λακωνίας. Απόφοιτος της Σχολής «Αρχιμήδης». (Μέλος ΕΑΜ – ΕΛΑΣ).

ΚΟΝΤΟΥΛΑΚΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ του Κώστα και της Παρασκευής. Γεννήθηκε στην Αθήνα (Πετράλωνα) το 1926. Σερβιτόρος. ΕΠΟΝίτης. Πιάστηκε σε μπλόκο στα  Πετράλωνα.

ΛΑΖΟΠΟΥΛΟΣ ΓΙΩΡΓΟΣ. Από την Καισαριανή. Γεννήθηκε το 1907. (Υποστηριχτής ΕΑΜ).

ΛΑΜΠΟΣ ή ΛΑΜΠΡΟΥ ΑΓΑΜΕΜΝΩΝ. Γεννήθηκε το 1910. (ΕΛΑΣ τρομοκράτης. Υπεύθυνος ΕΑΜ).

Διαβάτη, στάσου προσοχή/ Και μ’ άξιο νου μελέτα τους,/

ΛΑΜΠΡΙΝΙΔΗΣ ΗΛΙΑΣ του Λεωνίδα. Γεννήθηκε το 1919. Λεβητοποιός. (Φανατικός κομμουνιστής).

ΛΕΟΝΑΡΔΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ. Γεννήθηκε το 1886. Οινοπώλης. (Υποστηριχτής ΕΑΜ).

ΜΑΚΡΗΣ ΣΠΥΡΟΣ. Γεννήθηκε το 1905. Από την Ευαγγελίστρια Πειραιά. Ναυτικός. Στέλεχος του ΚΚΕ και της ΟΕΝΟ. (Αντιπρόεδρος Ε.Π. ΚΚΕ).

ΜΑΛΛΙΟΣ ΒΑΣΙΛΗΣ. Γεννήθηκε το 1921. (Αρχηγός ομάδας ΕΑΜ).

ΜΑΝΟΣ ή ΝΑΝΟΣ ΜΙΧΑΛΗΣ του Γιάννη. Γεννήθηκε το 1898. Κτηματίας, από το Χαλάνδρι. (ΕΑΜ – μέλος εν δράσει).

ΜΑΥΡΙΔΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ. Γεννήθηκε το 1911. (ΕΑΜ αρχηγός).

ΜΟΥΤΣΑΤΣΟΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ του Π. Γεννήθηκε το 1925. Φοιτητής Ανωτάτης Εμπορικής. (ΚΚΕ αξ/χος).

ΜΟΥΤΣΑΤΣΟΣ ΓΙΑΝΝΗΣ του Π. Γεννήθηκε το 1922. Φοιτητής Πανεπιστημίου Αθήνας. (ΕΛΑΣ – μέλος).

Τι αν χαίρεσαι τ’ ωραίο φως/ Κι αν όλο θάρρος περπατάς/

ΜΠΑΡΔΗΣ ή ΜΠΑΡΝΤΙΝ ΓΙΩΡΓΟΣ. Γεννήθηκε το 1923. (Ανώτατος αξ/χος ΕΛΑΣ).

ΜΠΙΡΜΠΙΛΑΓΚΑΣ ή ΜΠΕΡΜΠΙΛΙΑΓΚΑΣ ΜΙΧΑΛΗΣ του Ευθ. Γεννήθηκε το 1908. Από τη Ναύπακτο. Σπουδαστής. (ΕΑΜ δρων μέλος).

ΞΥΦΤΙΛΗΣ ΚΩΣΤΑΣ. Γεννήθηκε το 1928 στον Πειραιά. Σπουδαστής της Εμπορικής Σχολής. Οργανώθηκε στην ΕΠΟΝ και αργότερα πέρασε στον ΕΛΑΣ. Πιάστηκε σε μπλόκο στα Ταμπούρια και κρατήθηκε στην απομόνωση στο Χαϊδάρι όπου βασανίστηκε σκληρά. «Τι να κάνω, πεινώ, είμαι απομονωμένος, πεινάμε, ήλιο δεν βλέπουμε». Αυτά τα λόγια χάραξε στο γείσο του μαθητικού του πηληκίου που βρέθηκε στα ρούχα του. (ΕΠΟΝ προπαγανδιστής).

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ. Γεννήθηκε το 1902. (Δρων κομμουνιστής).

ΠΑΠΠΑΣ ΒΑΣΙΛΗΣ. Γεννήθηκε το 1913. (ΕΑΜ – διανομέας φύλλων).

ΠΟΛΙΤΗΣ ΣΤΕΛΙΟΣ του I. Γεννήθηκε το 1925. Μαθητής Γυμνασίου Πειραιά. (Κομμουνιστής).

ΡΑΪΣΗΣ ΑΝΤΩΝΗΣ του Θεοδ. Γεννήθηκε το 1913. Μηχανικός. (ΟΠΛΑ -μέλος).

ΡΑΥΤΟΠΟΥΛΟΣ ΑΝΤΩΝΗΣ του Σωτήρη. Γεννήθηκε το 1925. Μαθητής της Σχολής Προμηθεύς». ΕΠΟΝίτης. (ΕΑΜ – μέλος).

ΣΜΥΡΟΣ ή ΣΜΥΡΟΥ ΓΙΑΝΝΗΣ του Κώστα. Γεννήθηκε το 1909. Καφεπώλης Πειραιά. (ΕΑΜ-προπαγανδιστής).

ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΣ ΝΟΜΙΚΟΣ. Γεννήθηκε το 1915. (Δρων κομμουνιστής).

Κι αν σ’ αγαπάνε κι αγαπάς/ Κι ό,τι καλό ’χεις στη ζωή/ Στο χάρισαν τούτ’ οι νεκροί./

ΤΑΛΙΑΝΙΔΗΣ ΚΩΣΤΑΣ του Ηλία. Γεννήθηκε το 1916. Τσαγκάρης, απ’ την Αθήνα. (ΕΑΜ αξιωματούχος).

ΤΕΛΑΛΗΣ ΚΑΡΟΛΟΣ. Γεννήθηκε το 1889. (Ευνοϊκή δράση υπέρ εχθρού).

ΤΟΥΡΝΑΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ. Γεννήθηκε το 1910. Αμμοκονιαστής. (Υποστηριχτής ΕΑΜ). Από την Καισαριανή.

ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ ΓΙΩΡΓΟΣ του X. Γεννήθηκε το 1922. Φοιτητής Νομικής από τον Πειραιά. (ΕΑΜ ενεργό μέλος).

ΤΣΑΠΑΤΣΑΡΗΣ ΚΩΣΤΑΣ. Γεννήθηκε το 1921. (Μέλος ΚΚΕ, αρχηγός ΕΛΑΣ).

ΤΣΙΩΤΑΣ η ΤΖΙΩΤΑΣ ΧΡΗΣΤΟΣ. Γεννήθηκε το 1922. (Κομμουνιστική δράσις).

ΦΑΝΤΟΥΛΗΣ ή ΠΑΝΤΟΥΛΗΣΓΙΩΡΓΟΣ. Καταγόταν από τα Δωδεκάνησα. (Δρων κομμουνιστής). 26 χρόνων.

ΦΙΝΟΣ ΓΙΑΝΝΗΣ του Βασίλη. Γεννήθηκε το 1877. Γιατρός, από την Αθήνα. (Δρων κομμουνιστής).

ΦΟΥΝΤΑΣ ΠΑΝΤΕΛΗΣ του Γιώργου. Γεννήθηκε το 1921. Φοιτητής Νομικής. (Μέλος του ΕΑΜ, σύνδεσμος ΕΛΑΣ).

Διαβάτη, στάσου προσοχή/ Και μ’ άξιο νου μελέτα τους»… Βασίλης Ρώτας

ΦΡΑΓΚΟΥΛΗΣ ΒΑΣΙΛΗΣ του Γιάννη. Γεννήθηκε το 1927. Μαθητής Γυμνασίου Πειραιά. ΕΠΟΝίτης, υπεύθυνος μηχανισμού τομέα της ΕΠΟΝ. Τον έπιασαν οι Γερμανοί και τον έκλεισαν στο Χαϊδάρι. (ΕΠΟΝ, αρχηγός).

ΧΑΤΖΗΣΠΥΡΟΥ ΠΑΝΤΕΛΗΣ. Γεννήθηκε το 1915. Από τη Σπάρτη. Υφαντουργός. (ΕΑΜ αξιωματούχος).

ΡΟΥΣΟΣ ΑΝΤΩΝΗΣ. Φοιτητής Νομικής. 24 χρόνων.

ΠΕΡΔΙΚΟΥΛΗΣ ΕΥΘΥΜΙΟΣ. Φοιτητής Νομικής. 24 χρόνων.

ΖΩΙΔΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ. Φοιτητής Νομικής. 22 χρόνων. Στέλεχος της ΕΠΟΝ Σύνδεσμος του ΕΛΑΣ Κέντρου. Είχε φυλακιστεί για ένα διάστημα κι όταν απολύθηκε ήταν φυματικός.

ΒΙΤΩΡΟΥΛΑΣ ή ΒΙΤΩΡΑΚΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ. Χωροφύλακας. 24 χρόνων.

Σημείωση: Ο γερμανικός κατάλογος που δόθηκε στη δημοσιότητα μετά την εκτέλεση αναφέρει ότι ο ΦΙΝΟΣ ΓΙΑΝΝΗΣ 67 χρόνων ήταν επιχειρηματίας. Άλλες όμως πηγές γράφουν πως ήταν γιατρός, που είναι το πιθανότερο. Οι τελευταίοι 4 του καταλόγου νοσηλεύονταν στο Σανατόριο Νταού Πεντέλης και είχαν βγει για περίπατο. Την ώρα εκείνη περνούσαν οι Γερμανοί, τους έπιασαν και τους κρέμασαν μαζί με τους 50.”

Ο μαρμάρινος σταυρός που δεσπόζει σήμερα στο μνημείο, αντικατέστησε πριν μερικά χρόνια έναν ξύλινο που δεν άντεξε στο πέρασμα του χρόνου. Ο χώρος του μνημείου διαφυλάσσεται με την φροντίδα και την ακούραστη προσπάθεια της Αδελφότητας οικογενειών των 54 Ελλήνων πατριωτών που απαγχονίστηκαν από τους Γερμανούς κατακτητές, η οποία διοργανώνει κάθε χρόνο μνημόσυνο – εκδήλωση τιμής και μνήμης για τους εκτελεσμένους, την Κυριακή πριν από την επέτειο.

Στις 21 του Ιούλη τα κλαδιά των πεύκων στο 19^ο χλμ της Λ. Μαραθώνος σήκωναν το βάρος των 54 άψυχων κορμιών. Σήμερα μοιάζει να «σηκώνουν» το δικό μας χρέος, να μη ξεχαστεί η φασιστική θηριωδία στο Πικέρμι και σ’ αμέτρητες ακόμα γωνιές της Ελλάδας.

Δικαίωση για τους 54 απαγχονισμένους πατριώτες είναι να μη σβήσει από τη μνήμη η θυσία τους, να γίνει ξεκάθαρο στις νεώτερες γενιές τι σημαίνει ναζισμός – φασισμός και ποιο ρόλο έπαιξε διαχρονικά. Η θυσία τους να μείνει ζωντανή μέσα από την πάλη ενάντια στο ναζισμό – φασισμό και το σύστημα της εκμετάλλευσης που τον γεννά και τον αξιοποιεί.