Ο Νίκος Ζαχαριάδης στο Νταχάου-Μια μαρτυρία συγκρατουμένου του

Για τον Νίκο Ζαχαριάδη, που γεννήθηκε σαν σήμερα πριν 115 χρόνια, έχουν ειπωθεί περίπου τα πάντα, από τον μεγαλύτερο έπαινο ως την πιο βαριά κατηγορία. Στη δεύτερη κατηγορία εντάσσεται μια φημολογία στην οποία πρωτοστάτησε ο Μάρκος Βαφειάδης, ότι δηλαδή ο ιστορικός γ.γ του ΚΚΕ τύγχανε ευνοϊκής επιχείρησης στο Νταχάου όπου βρισκόταν κρατούμενος στη διάρκεια του πολέμου, λόγω υπηρεσιών που πρόσφερε στους ναζί. Τη συκοφαντία αυτή, που εξακολουθεί κατά καιρούς να ανακινείται σήμερα κυρίως από ακροδεξιούς κύκλους, ανέτρεψε τεκμηριωμένα ο Γερμανός ιστορικός Κρίστοφ Σμινκ-Γκουστάβους, που από τα τέλη της δεκαετίας του’ 80 ξεκίνησε έρευνα για το θέμα, ερχόμενος σε επαφή με παλιούς συγκρατούμενους του Ζαχαριάδη, αλλά και με υποστηρικτές της άποψης πως ήταν πράκτορας, αποδεικνύοντας πως οι τελευταίο δε δίστασαν να προσφύγουν ακόμα και σε πλαστογραφία για να στηρίξουν την κατηγορία τους. Το απόσπασμα από το βιβλίο του Σμινκ που εκδόθηκε στα ελληνικά το 2004, περιλαμβάνει το τμήμα της συνέντευξης του αντιστασιακού Τάκη Σωτηριάδη το 1989, ο οποίος ως μαθητής είχε βρεθεί φυλακισμένος στο Νταχάου, γνωρίζοντας από κοντά το γενικό γραμματέα του κομμουνιστικού κόμματος.

Ένας ιδιαίτερος κρατούμενος

Πάλι σιωπή. Τα μάτια του Τάκη φαίνονται τώρα θολά και θλιμμένα. Προσπαθώ ν’αλλάξω θέμα: “Μια άσχετη ερώτηση, αν μου επιτρέπεις. Κάπου διάβασα πως και ο Νίκος Ζαχαριάδης, ο αρχηγός του Κομμουνιστικού Κόμματος, είχε παραμείνει κι αυτός στο Νταχάου. Γνωρίζεις κάτι γιάυτόν; Μήπως τον συνάντησες καμιά φορά στο στρατόπεδο;”

“Ναι φυσικά και τον συνάντησα. Και πολλές φορές. Τον γνώριζα και πολύ καλά!”

“Εργαζόταν και ο Ζαχαριάδης στο ραφτάδικο;”

“Όχι, ήταν σε άλλο τμήμα. Αλλά τον είχα γνωρίσει από την πρώτη κιόλας νύχτα στο Νταχάου. Καθώς στεκόμασταν και περιμέναμε στο κρύο, γύρω στο ξημέρωμα ήρθε κάποιος κρυφά και μας είπε γρήγορα στα ελληνικά: “Σε λίγο θα ‘ρθουν και θα σας ρωτήσουν αν κάποιος από σας πάσχει από μαλάρια. Να πείτε όχι, ακόμα κι αν κάποιος πάσχει. Διαφορετικά θα σας κάνουν πειραματόζωα.”

“Μετά τον πόλεμο, όταν βρέθηκα πάλι στην Ελλάδα, διάβασα σε μια εφημερίδα πως αυτό ήταν αλήθεια. Και μάλιστα έγραφε και το όνομα του γιατρού που χρησιμοποιούσε τους κρατούμενους για ιατρικά πειράματα. Όλα αυτά όμως τα διάβασα μόνο στις εφημερίδες.”

“Αυτή την πρώτη νύχτα ο Ζαχαριάδης μας έδωσε και άλλη μια σημαντική συμβουλή. Πολύ βιαστικά μας ψιθύρισε: “Αν είσαστε φοιτητές ή υπάλληλοι, να πείτε κάποιο άλλο επάγγελμα, κάποια πρακτική, χειρωνακτική δουλειά-και ας μην την ξέρετε. Αλλιώς θα σας δώσουν τις χειρότερες δουλειές!”

“Μετά από αυτήν την προειδοποίηση εξαφανίστηκε πάλι. Αργότερα κατάλαβα πόσο σωστή ήταν αυτή η συμβουλή του. Αν έλεγα ότι ήμουν μαθητής γυμνασίου θα με πήγαιναν στα μεταλλεία ή στις αλυκές. Δεν είχα μάθει ακόμα κανένα επάγγελμα. Είπα λοιπόν πως ήμουν ράφτης. Στο ραφτάδικο φυσικά ήταν πολύ καλύτερα. Βέβαια από ραπτική δεν είχα ιδέα, αλλά με τον καιρό, σιγά-σιγά, και με μερικές ξυλιές μαθαίνεις.”

“Έβλεπες συχνά το Ζαχαριάδη;”

“Κάθε Κυριακή. Τις Κυριακές δεν δουλεύαμε. Γι’αυτό είχαμε καιρό να μιλάμε. Για ό,τι μπορείς να φανταστείς.”

“Και για πολιτική;”

¨Οσο αυτό ήταν δυνατό. Αλλά δεν είχαμε πληροφορίες, ούτε εφημερίδα, τίποτε. Πού και πούβ βρίσκαμε καμιά παλιά εφημερίδα. ¨ηταν φυσικά μόνο ο Völkischer Beobachter, δηλαδή η εφημερίδα Λαϊκός Παρατηρητής, το επίσημο όργανο του ναζιστικού κόμματος. Κυκλοφορούσε από χέρι σε χέρι. Υπήρχε και το “ραδιόφωνο” του στρατοπέδου, δηλαδή ένα μεγάλο μεγάφωνο στην Απέλπλατς. Αυτό όμως ήταν κανονικό ραδιόφωνο, μα ένα απλό μεγάφωνο. Στην αρχή παραξενεύτηκα πάρα πολύ, όταν άκουγα τους Έλληνες να μιλούν για το “ράδιο ατσάλι”. Το άκουγα ως “ράδιο Στάλιν” και αναρωτιόμουν τι σήμαινε αυτό. Ράδιο Στάλιν; Ράδιο Μόσχα; Η λέξη ατσάλι όμως στα γερμανικά είναι “Stahl”. Ονόμαζαν το ράδιο έτσι, διότι το μεγάφωνο ήταν μονταρισμένο σε μία ατσάλινη κολόνα. Βέβαια και στο “Ράδιο ατσάλι” έλεγαν μόνο ειδήσεις που τους συνέφεραν και που ήθελαν να μαθαίνουμε: στρατιωτικές επιτυχίες της Βέρμαχτ, νικηφόρες μάχες κλπ. Μόνο αυτά μεταδίδονταν. Πολλά συμπεράσματα δεν μπορούσαν να βγουν. Κάτι περισσότερα μαθαίναμε από τις “νέες εισόδους”, δηλαδή από ανθρώπους που έφτασαν αργότερα από εμάς στο Νταχάου. Αν και τα νέα τους στο μεταξύ είχαν παλιώσει.”

“Ο Ζαχαριάδης λέγεται ότι έφυγε νωρίτερα από το Νταχάου. Αληθεύει; Άκουσα ότι γι’αυτόν το λόγο αργότερα κατηγορήθηκε ως καταδότης και πράκτορας των Ναζί. Αληθεύει ότι τον άφησαν πριν την απελευθέρωση; ”

“Ο Τάκης υψώνει τώρα τη φωνή του.”

“Όχι, όχι, όλα ψέματα! Ούτε μια λέξη δεν είναι αλήθεια. Κανείς από μας δεν έφυγε νωρίτερα, ούτε ο Ζαχαριάδης. Η υπόθεση έχει ως εξής: Μόλις έφτασαν οι Αμερικανοί-την ίδια κιόλας μέρα-ο Ζαχαριάδης έφυγε αμέσως για το Μόναχο. Μάλλον φοβόταν πως στις τελευταίες αυτές ώρες, δηλαδή μέσα στο χάος της απελευθέρωσης, μπορούσε κάτι να του συμβεί. Πήγε λοιπόν αμέσως στο Μόναχο και έψαξε για γνωστούς που ως αιχμάλωτοι πολέμου εργάζονταν στην πόλη για την απομάκρυνση των ερειπίων μετά τους βομβαρδισμούς. Ανάμεσα σ’αυτούς υπήρχαν και κάποιοι που τους γνωρίζαμε. Ο Ζαχαριάδης πήγε μόνος του. Μετά ήθελα να πάω κι εγώ στην πόλη, για να βρω αυτούς, γιατί ανάμεσά τους ήταν κάποιοι από τα Γιάννενα. Αλλά την άλλη μέρα δεν γινόταν πια. Οι Αμερικανοί δεν άφηναν να φύγει κανένας από το στρατόπεδο.”

“Ύστερα από τέσσερεις ή πέντε μέρες ακούσαμε: “Ο Ζαχαριάδης καταζητείται”. Ίσως είχαν βρει κάτι στο αρχείο του στρατοπέδου ή είχαν κάποιες πληροφορίες γι’αυτόν. Ακούστηκε επίσης: “Οι δικοί του άνθρωποι πρέπει να ξέρουν πού κρύβεται!”Από τους δικούς του ανθρώπους όμως δεν υπήρχε κανένας-εκτός από εμένα και άλλον ένα, τον Νίκο Γιοκαρίνη.”

“Ο Νίκος Γιοκαρίνης ήταν συγγραφέας. Έκανε πολύ παρέα με το Ζαχαριάδη. Αργότερα έμαθα πως ήταν ένας από τους λίγους συγγραφείς που είχαν συνεργαστεί με τους Γερμανούς κατά τη διάρκεια της κατοχής. Κάποια στιγμή όμως πρέπει να κατάλαβε το λάθος του και προσπάθησε να αποστασιοποιηθεί, να μη συνεργάζεται πια, με αποτέλεσμα να τον συλλάβουν και να τον φέρουν κι αυτόν στο Νταχάου. Σίγουρα αυτός θα πρέπει να ήταν εντάξει. Ποιος ξέρει γιατί τότε πήρε λάθος δρόμο; Όμως μας φαινόταν ένας παράξενος άνθρωπος, όχι μόνο για τη μόρφωσή του-μιλούσε πολλές γλώσσες και οι Γερμανοί τον χρησιμοποιούσαν συχνά σαν διερμηνέα.”

“Αυτός ήταν που ήρθε και μου είπε: “Ψάχνουν τον Ζαχαριάδη. Ξέρεις εσύ που είναι;” Το ήξερα, γιατί στο μεταξύ και άλλοι είχαν πάει κρυφά στην πόλη, στο Μόναχο. Εκεί όλοι οι Έλληνες συναντιώνταν σε ένα σχολείο που βρισκόταν στην Rote-Kreuz-Platz, Schulstrasse 3. Αλλά αρνήθηκα ότι ήξερα και είπα στο Γιοκαρίνη: “Όχι, ιδέα δεν έχω”. Όμως γνώρισα κάποιον άλλον που του είχα εμπιστοσύνη και που ήξερα ότι την επόμενη μέρα θα πήγαινε στο Μόναχο. Του είπα: “Να περάσεις εσύ από το σχολείο στη Schulstrasse και να πεις στον Ζαχαριάδη ότι εδώ τον ψάχνουν.”

“Τότε ο Ζαχαριάδης επέστρεψε από μόνος του στο στρατόπεδο. Εφόσον τώρα ήταν γνωστό ότι διέμεν στο Μόναχο, μάλλον δεν έβλεπε πια το λόγο να κρύβεται. Δε φοβόταν. Είπε όμως πως ήθελε να επιστρέψει αμέσως στην Ελλάδα. Οπότε πρώτα τον πήγαν στο Παρίσι, και από εκεί επέστρεψε στην Ελλάδα-με ψεύτικο όνομα και με τη βοήθεια του Γαλλικού Κομμουνιστικού Κόμματος.”