Ο Ολυμπιακός, το Σουργκούτ και ο Νίκος Ζαχαριάδης

Στα μέσα της περασμένης βδομάδας, η ομάδα βόλεϊ του Ολυμπιακού ταξίδεψε στο μακρινό Σουργκούτ της Σιβηρίας, για την ημιτελική φάση του Τσάλεντζ Καπ, νίκησε άνετα την τοπική ομάδα και εξασφάλισε πρακτικά το εισιτήριο για τον τελικό της διοργάνωσης.

Το σημαντικό όμως στην παραπάνω πρόταση δεν έχει να κάνει με το αθλητικό κομμάτι, αλλά με την έδρα διεξαγωγής του αγώνα, που ξυπνάει ιστορικούς συνειρμούς και μνήμες, καθώς το Σουργκούτ ήταν ο τόπος εξορίας του ηγέτη του ΚΚΕ, Νίκου Ζαχαριάδη, και ο τελευταίος σταθμός της ζωής του, στην οποία επέλεξε να βάλει ο ίδιος τέλος την 1η Αυγούστου του 1973 -αν και κάποιοι φανατικοί πολιτικοί οπαδοί του το αμφισβητούν. Το βασικό τους επιχείρημα είναι πως ένας επαναστάτης κομμουνιστής, σαν το Ζαχαριάδη, δε θα κατέφευγε ποτέ στην αυτοκτονία, που δηλώνει παραίτηση κι έρχεται σε αντίθεση με τη στάση ζωής του, τα ιδανικά και τη διαδρομή του.

Ωστόσο, η αυτοκτονία του Ζαχαριάδη ήταν μια καθαρά πολιτική πράξη, το τελευταίο όπλο που του είχε απομείνει, για να διεκδικήσει τη δικαίωσή του: να απαλλαγεί από την άδικη κατηγορία του πράκτορα του ταξικού εθχρού που του είχε αποδοθεί και να καθαρίσει το όνομά του απέναντι στο κόμμα του. Δρα συνειδητά, πολιτικά, έχοντας πλήρη επίγνωση της κατάστασης και του πολιτικού σκοπού που ήθελε να πετύχει και όχι πικραμένος ή κυνηγημένος από τα φαντάσματα του παρελθόντος, όπως τον παρουσίαζε πχ μια περυσινή παράσταση με τον Κοτανίδη.

Τα παραπάνω συνδέονταν με την καθαίρεση και τη διαγραφή του Νίκου Ζαχαριάδη από το κόμμα του, στην 6η και 7η ολομέλεια αντίστοιχα, που έγιναν με ένα χρόνο σχεδόν διαφορά (η επέτειός τους ήταν πριν από μερικές μέρες) κι εφάρμοσαν στο ΚΚΕ την κατεύθυνση της “αποσταλινοποίησης”, όπως αποφασίστηκε στο 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ κι επεκτάθηκε στα περισσότερα αδελφά κομμουνιστικά κόμματα.

Ο Ζαχαριάδης είχε εκλεγεί στην ηγεσία του κόμματος, το 1931, με την παρέμβαση της Κομιντέρν για την επίλυση της εσωτερικής κρίσης του κόμματος. Τώρα όμως, η παρέμβαση των έξι αδελφών κομμάτων των σοσιαλιστικών χωρών, θα πετύχαινε τα ακριβώς αντίθετα αποτελέσματα, βυθίζοντας το ΚΚΕ σε μία από τις χειρότερες καμπές της ιστορίας του.

Το ζήτημα δεν αφορούσε στενά τα πρόσωπα, αλλά την πολιτική γραμμή που εξέφραζαν κι ακολουθούσαν. Γι’ αυτό και είναι σκόπιμο να εξετάσουμε αυτές τις ολομέλειες, συνδυαστικά με την 8η, του 58′, που αποφάσισε τη διάλυση των παράνομων κομματικών οργανώσεων -μια καταστροφική επιλογή, με μακροπρόθεσμες αρνητικές συνέπειες για το ΚΚΕ και το λαϊκό κίνημα, καθώς καθόρισε το επίπεδο ετοιμότητας κι αντίδρασής του κατά του πραξικοπήματος των συνταγματαρχών και της επικράτησης της χούντας.

Στην ίδια ολομέλεια αποχώρησαν παράλληλα κάποια πρωτοκλασάτα στελέχη, που είχαν αποκατασταθεί μετά την καθαίρεση του Ζαχαριάδη, όπως ο Μάρκος Βαφειάδης -που είχε πιθανότατα τη φιλοδοξία να γίνει Γραμματέας του ΚΚΕ και στη μεταπολίτευση κατέληξε στην αγκαλιά του ΠΑΣΟΚ- κι ο γραμματέας του ΕΑΜ, Θανάσης Χατζής. Κάτι που επιβεβαιώνει την εκτίμηση πως η στροφή δεν αφορά το τάδε ή δείνα πρόσωπο, αλλά την πολιτική ουσία. Κι από αυτήν την άποψη, το ΚΚΕ βρέθηκε σε μία από τις πλέον κρίσιμες καμπές της εκατόχρονης διαδρομής του.

Ο Νίκος Ζαχαριάδης αρνήθηκε να παραστεί και να νομιμοποιήσει τις αποφάσεις της 6ης Ολομέλειας, που συγκλήθηκε με πρωτοβουλία-παρέμβαση των έξι αδελφών κομμάτων, προεδρεύοντος του Ρουμάνου Γκ. Ντεζ, λίγες μέρες μετά το 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ και τον καθαίρεσε από τη θέση του ΓΓ. Παραβρέθηκε όμως ένα χρόνο μετά, στην 7η Ολομέλεια, όπου κλήθηκε να απαντήσει σε διάφορα ερωτήματα, να απολογηθεί για μια σειρά ζητήματα και συνολικά για το “ανώμαλο εσωκομματικό καθεστώς”, όπως χαρακτηριζόταν η περίοδος που βρισκόταν στην ηγεσία.

Η Σύγχρονη Εποχή εξέδωσε πριν μερικά χρόνια τα πρακτικά των δύο ολομελειών, που είναι πολύτιμο βοήθημα για την καλύτερη κατανόηση της περιόδου, αλλά και πιο ειδικά της ατομικής στάσης των προσώπων που εμπλέκονται με πρωταγωνιστικό ρόλο στα γεγονότα.

Ο Ζαχαριάδης βρίσκεται εκ των πραγμάτων στη θέση του απολογούμενου, κάνει γενναία αυτοκριτική -κάτι που ήταν κανόνας για όλα τα μέλη και τα στελέχη του κόμματος στις παρεμβάσεις τους- αλλά υπερασπίζεται θαρραλέα τον πυρήνα των πολιτικών του επιλογών, τοποθετείται ψύχραιμα και τεκμηριωμένα, με στέρεα επιχειρήματα, παρά το σφυροκόπημα και την πίεση που του ασκείται από τις διακοπές και τις συνεχόμενες ερωτήσεις -που ξεφεύγουν σε κάποια σημεία από τα όρια μιας κομματικής διαδικασίας.

Το παράδειγμά του πρέπει να ιδωθεί αντιπαραθετικά με την ψοφοδεή στάση άλλων στελεχών που βρέθηκαν στο στόχαστρο της κριτικής, κατέρρευσαν ψυχικά κι έδιναν την εντύπωση πανικόβλητων ανθρώπων που προσπαθούσαν απλώς να σώσουν τον εαυτό τους. Ο Ζαχαριάδης αντιθέτως στέκεται όρθιος, δέχεται τα χτυπήματα χωρίς να λυγίζει κι αποδεικνύει πως σε ό,τι έκανε κινούνταν με αρχές και το πολιτικό του κριτήριο, που σίγουρα δεν είναι αλάνθαστο -και επιβάλλεται να ελεγχθεί σε περιπτώσεις όπως αυτή του Γουσόπουλου, που κλήθηκε να κάνει το διπλό πράκτορα για το κόμμα και την ασφάλεια- αλλά έχει στέρεα βάση κι ο Ζαχαριάδης μπορεί να το υπερασπιστεί, χωρίς να πέφτει σε αντιφάσεις και να φτύνει το παρελθόν του.

Παρόλα αυτά, η ολομέλεια δεν πείστηκε -και ούτε ήθελε να πειστεί- από τις εξηγήσεις του, θεώρησε ύποπτο το γεγονός ότι έγιναν τόσο πολλά και κρίσιμα λάθη, και αποφάσισε να εξεταστεί συγκεκριμένα το προσωπικό ζήτημά του, σε σχέση με αυτές τις περιπτώσεις, για να διαπιστωθεί αν ο Ζαχαριάδης συνεργαζόταν με τον ταξικό εχθρό.

Μετά την καθαίρεσή του, ο Ζαχαριάδης εκτοπίζεται στο Μποροβίτσι κι εργάζεται σε δασική υπηρεσία, για μια πενταετία. Ωστόσο, μετά την επιστολή του που έδωσε στην ελληνική πρεσβεία της Μόσχας, ζητώντας να γυρίσει στην Ελλάδα και να δικαστεί για όσα έχουν να του προσάψουν, αναλαμβάνοντας τις πολιτικές του ευθύνες, οι σοβιετικές αρχές αποφασίζουν να τον εξορίσουν στο μακρινό Σουργκούτ της Σιβηρίας, μια περιοχή με δριμύ ψύχος και ακραίες καιρικές συνθήκες. Εκεί ζει τα τελευταία χρόνια της ζωής του, που τα αφιερώνει στη μελέτη, το γράψιμο αλλά και τον προσωπικό του αγώνα για δικαίωση, καθαρίζοντας το όνομά του από τις υπόνοιες που άφηνε εναντίον του η απόφαση της κομματικής ολομέλειας.

Βρίσκεται υπό συνεχή παρακολούθηση και περιορισμό (εξ ου και ο τίτλος “το αντικείμενο” από τη μυθιστορηματική βιογραφία του, με τις χοντροκομμένες παραποιήσεις του Φρέντυ Γερμανού, που δανείστηκε το όνομα του βιβλίου από τις εκθέσεις του πράκτορα της KGB που παρακολουθούσε το Ν. Ζαχαριάδη, αλλά δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει τη συγγραφή του, καθώς τον βρήκε ο θάνατος). Προχωρά σε τρεις απεργίες πείνας, πετυχαίνοντας να του δώσει η ΚΕ του ΚΚΕ την απάντηση πως δεν προκύπτει τίποτα ενοχοποιητικό εναντίον του από την έρευνα που έγινε και τα στοιχεία που προέκυψαν. Ωστόσο, συνεχίζει τον αγώνα του, ζητώντας την άρση των περιοριστικών όρων που του είχαν επιβληθεί, και την 1η Αυγούστου του 1973 αυτοκτονεί.

Η οριστική πολιτική και κομματική του αποκατάσταση θα γίνει από το ΚΚΕ το 2011, σε ειδική Συνδιάσκεψη για το Δοκίμιο Ιστορίας του κόμματος και το δεύτερο τόμο του. Είκοσι χρόνια πριν, η ΚΕ του ΚΚΕ είχε πάρει πρωτοβουλία μαζί με το γιο του, Σήφη, για την επιστροφή της σορού του Νίκου Ζαχαριάδη στα πάτρια εδάφη, για να ταφεί στο Α’ Νεκροταφείο Αθηνών, όπου βρίσκεται έως και σήμερα. Η ενέργεια αυτή έλαβε χώρα το Δεκέμβρη του 1991, σε μια πολύ ιδιαίτερη συγκυρία, όπου η Σοβιετική Ένωση ψυχορραγούσε, αλλά οι ηρωικοί κομμουνιστές πήγαιναν κόντρα στο “τέλος της ιστορίας”, φωνάζοντας συνθήματα για το Στάλιν, το Ζαχαριάδη και το σοσιαλισμό.

Όσο για το Νίκο Ζαχαριάδη, κατάφερε να μείνει κομμουνιστής ως το τέλος, να μην έχει τίποτα απέναντι στο κόμμα του -ούτε και το κόμμα του απέναντι στον ίδιο- να μην περάσει στην αντίπερα όχθη, όπως τόσο και τόσοι παλιοί και ένδοξοι σύντροφοι, που άλλαξαν απόψεις και στάση ζωής, θεωρητικοποίησαν τα προσωπικά τους βιώματα, ή απλώς την κούραση και την απογοήτευσή τους, μπροστά στις δυσκολίες και τα πισωγυρίσματα της ταξικής πάλης. Και από αυτήν την άποψη, αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση, ενός αλύγιστου της ταξικής πάλης, ως το θάνατό του, ακόμα και με αυτόν, ως την τελευταία πολιτική του πράξη.

Κατά τα άλλα, οι πηγές αναφέρουν πως ο Νίκος Ζαχαριάδης, που γεννήθηκε στην Αδριανούπολη και ανδρώθηκε πολιτικά στην Κωνσταντινούπολη, ήταν φίλαθλος της προσφυγικής ΑΕΚ. Συνεπώς, δεν τον συνδέει κάτι ιδιαίτερο με τον Ολυμπιακό, πέραν της επίσκεψης της ανδρικής ομάδας βόλεϊ των ερυθρολεύκων στο Σοργκούτ, στον τελευταίο τόπο εξορίας (και θανάτου) του ιστορικού ηγέτη.