Οι άγνωστοι φωτογράφοι και οπερατέρ της Εθνικής Αντίστασης – Μέρος 2ο

Για το άρθρο που ακολουθεί θα ήθελα να ευχαριστήσω τον φωτογράφο και ερευνητή Μανόλη Κασιμάτη, που επί χρόνια κόπιασε για να συλλέξει πολύτιμο φωτογραφικό και βιογραφικό υλικό για το συγκεκριμένο θέμα. Συνεχίζουμε με τους φωτογράφους των Δεκεμβριανών.

Φωτογράφοι που απαθανάτισαν την Απελευθέρωση και τις συγκρούσεις του Δεκέμβρη, 1944.

Λίγο μετά την Απελευθέρωση της χώρας και με τις πρώτες παρακρατικές συμμορίες πρώην συνεργατών των κατακτητών να εξοπλίζονται από τους Άγγλους, η Αθήνα θα γνωρίσει τη σύγκρουση των Δεκεμβριανών, ανάμεσα στις τοπικές δυνάμεις του ΕΛΑΣ και της ΕΠΟΝ και αυτές της Χωροφυλακής, της Αστυνομίας και των βρετανικών δυνάμεων που βρίσκονταν στην πόλη. Κοντά στις συστρατευμένες με την αστική τάξη δυνάμεις και καθώς το κράτος αδυνατεί να συστήσει άμεσα έναν τακτικό στρατό για τη σύγκρουση, κρατούμενοι της Ταγμάτων Ασφαλείας και άλλοι συνεργάτες του κατακτητή εξοπλίζονται και στέλνονται ενάντια στον ΕΛΑΣ.

Μέσα στο πανδαιμόνιο αυτής της εκτεταμένης σύγκρουσης, καθώς σφαίρες και βλήματα έπεφταν βροχή και τα βρετανικά αεροπλάνα βομβάρδιζαν και μυδραλιοβολούσαν, πολλές φορές και αδιακρίτως, ορισμένοι φωτογράφοι και οπερατέρ προσπαθούσαν να απαθανατίσουν τη σύγκρουση με κίνδυνο τη ζωή τους. Δεν αναφερόμαστε σαφώς, σε φωτογράφους όπως ο Ντιμίτρι Κέσσελ, που με την απόλυτη κάλυψη των Βρετανών φωτογράφισε στιγμιότυπα των Δεκεμβριανών, αλλά σε φωτογράφους που με ελάχιστη ή και καθόλου κάλυψη, από την πλευρά του ΕΛΑΣ αποτύπωσαν μέρος των συγκρούσεων, αλλά και άλλα ενδιαφέροντα ενσταντανέ. Ένας από τους φωτογράφους αυτούς υπήρξε ο «παλαίμαχος» φωτογράφος Πέτρος Πουλίδης, πολεμικός φωτογρεπόρτερ του Αλβανικού Μετώπου και μετέπειτα φωτογράφος της Απελευθέρωσης και των Δεκεμβριάνων. Στο ίδιο έργο επιδόθηκαν οι φωτορεπόρτερ του ΕΑΜ, Αλέξανδρος και Βασίλης Τσακιράκης, που φωτογράφισαν από κοντά τους άνδρες του ΕΛΑΣ σε πόζες μάχης και διάφορα ατομικά πορτραίτα.

Μαχητής του ΕΛΑΣ, πιθανώς στην Καισαριανή. Φωτογράφος: Βασίλης και Αλέξανδρος Τσακιράκης.

Κοντά στους παραπάνω, στους δρόμους και τις συνοικίες της Αθήνας βρέθηκε με τη φωτογραφική του μηχανή, ο Σπύρος Χαλκίδης, φωτογράφος που κι αυτός είχε συνοδεύσει τον ελληνικό στρατό στο Αλβανικό Μέτωπο. Άλλοι φωτογράφοι της περιόδου, που φωτογράφησαν την Αθήνα είναι οι Γιώργος Βαφιαδάκης, Κυριάκος Κουρμπέτης, Δημήτρης Τριανταφύλλου, Δημήτρης Φλώρος και Δημήτρης Φωτεινόπουλος.

Τοπικοί φωτογράφοι της Εθνικής Αντίστασης

Σε τοπικό επίπεδο, φωτογράφοι είτε ενταγμένοι στο ΕΑΜ, είτε ανεξάρτητοι επαγγελματίες της εποχής απαθανάτισαν μέσα από χιλιάδες κινδύνους στιγμιότυπα της Κατοχής, της Εθνικής Αντίστασης και της Απελευθέρωσης. Θυμίζουμε ότι οι παρακάτω φωτογράφοι δεν υπήρξαν στελέχη κάποιας μεραρχίας του ΕΛΑΣ ή εργαζόμενοι στο κεντρικό φωτο-κινηματογραφικό του Γ.Σ. του ΕΛΑΣ, αλλά ερασιτέχνες ή επαγγελματίες, που δε διέθεταν ούτε τη σχετική κάλυψη και ασφάλεια, που ο ΕΛΑΣ θα μπορούσε να τους παρέχει.

Στην πόλη του Βόλου, ο Κωνσταντίνος Αλεξάνδρου υπήρξε ένας από τους φωτογράφους του ΕΑΜ και ενεργό μέλος της τοπικής οργάνωσης. Συνεργάστηκε στενά με τους αδελφούς Στουρνάρα στη φωτογράφιση του 54^ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ. Επίσης στο Βόλο εργάστηκε ο φωτογράφος Κώστας Ζημέρης που τράβηξε περί τις 100 φωτογραφίες διατρέχοντας σημαντικούς κινδύνους. Το αρχείο του βρίσκεται σήμερα στο Δημοτικό Κέντρο Ιστορίας της πόλης.

Στη Λαμία της Απελευθέρωσης, ο φωτογράφος Αναστάσιος Σκανάτοβιτς αναπαρήγαγε στο στούντιό του δεκάδες πορτραίτα μαχητών του τοπικού ΕΛΑΣ. Μεγάλο μέρος του αρχείου του διαθέτει σήμερα, ο κύριος Μιχάλης Τσαγκάρης.

Νοσοκόμες του ΕΛΑΣ στη Λαμία. Φωτογράφος: Αναστάσιος Σκανάτοβιτς.

Στην Καλαμάτα, ανάλογα πορτραίτα ανταρτών του ΕΛΑΣ αναπαρήγαγε στο φωτογραφείο του, ο Διονύσης Δημητριάδης, ενώ εξαιρετικές φωτογραφικές λήψεις από την απελευθέρωση της πόλης έλαβε ο φωτογράφος Χρήστος Αλειφέρης.

Φωτογραφία εκδηλώσεων για την Απελευθέρωση στην Καλαμάτα. Φωτογράφος: Χρήστος Αλειφέρης. Γενικά Αρχεία του Κράτους.

Στο Κιάτο Κορινθίας, ο φωτογράφος Φωτόπουλος, παλιός επαγγελματίας της πόλης τράβηξε στιμιότυπα από την Απελευθέρωση της πόλης, των διαφόρων της κτηρίων, με τα φυλάκια του κατακτητή και τις καταστροφές που η πόλη υπέστη.

Στην Παραμυθιά του νομού Θεσπρωτίας, πόλη που γνώρισε τη σκληρότητα του κατακτητή όσο λίγες άλλες, ο Νικόλαος Μπρέστας, παλιός φωτογράφος της περιοχής έλαβε φωτογραφίες των ανταρτομάδων της περιοχής του.

Στη Δεσκάτη Γρεβενών, φωτογράφος της Κατοχής και της Εθνικής Αντίστασης υπήρξε ο Γιώργος Γκουντούλας, μέλος και ο ίδιος του τοπικού ΕΑΜ. Μια από τις χαρακτηριστικότερες φωτογραφίες του ήταν αυτή, στην οποία απαθανάτισε ΕΠΟΝίτες και ΕΠΟΝίτισσες της Δεσκάτης μετά από θεατρική παράσταση που έδωσαν, το 1944.

ΕΠΟΝίτες και ΕΠΟΝίτισσες της Δεσκάτης, μετά απο θεατρική παράσταση, έξω από το 1ο Δημοτικό Σχολείο της πόλης: Φωτογράφος: Γιώργος Γκουντούλας.

Στην Κοζάνη, ανάλογες φωτογραφίες αποτύπωσαν οι φωτογράφοι Κυριάκος και Εφραίμ. Στη Δημητσάνα και στην ευρύτερη περιοχή, φωτογράφος της Εθνικής Αντίστασης και της Κατοχής υπήρξε ο Μιχάλης Παναγόπουλος. Στο Ναύπλιο σε παρόμοια δράση επιδόθηκε ο αντιστασιακός φωτογράφος Κώστας Καραχάλιος, που απαθανάτισε εντυπωσιακές σκηνές από την απελευθέρωση της πόλης.

Ο ΕΛΑΣ εισέρχεται στο Ναύπλιο. Οκτώβριος 1944. Φωτογράφος: Κώστας Καραχάλιος.

Τέλος, ακόμα και στα νησιά της χώρας, φωτογράφοι όπως οι Αντώνης Πάχος και Χρήστος Μαλαχίας φωτογράφησαν τη Σύμη και την Ικαρία της Κατοχής, αποτυπώνοντας κυρίως την καθημερινή ζωή υπό τη σκιά του κατακτητή.

Πηγές:

• Αρχείο πολιτιστικής εταιρείας «Φωτογραφίζοντας».

• Αρχείο Γ.Σ.

• Ντοκιμαντέρ της Ρένας Χριστάκη, με τίτλο: Οι ζωγράφοι στα βουνά της ελεύθερης Ελλάδας, 1941-1945.

• «Φωτογραφίζοντας την Εθνική Αντίσταση», εισήγηση του Μανόλη Κασιμάτη, ερευνητή- φωτοτυπογράφου, μέλος ΕΕΤΕ, 24/02/2016.

• Εκδόσεις «Φωτογραφίζοντας», Φωτογραφίζοντας το Δεκέμβρη, Αθήνα 2008.