«Όταν μπαίνει κομματικό καθήκον δεν υπάρχουνε μα»

Τον Οκτώβρη του 1956, ύστερα από οκτώμισι χρόνια παραμονής του Γιώργου Φαρσακίδη σε στρατόπεδα εξορίας, θα του χορηγηθεί «τρίμηνη άδεια» με προορισμό τη Θεσσαλονίκη. Στη Λήμνο ο Γ. Φαρσακίδης με το φίλο του Μήτσο Τσάρα, θα αλλάξουνε πλοίο και θα κατέβουνε στην Αθήνα. Την τρίτη μέρα μετά τον ερχομό στην Αθήνα, ο τότε διευθυντής της «Αυγής» Βασίλης Εφραιμίδης, θα προσλάβει τον Γ. Φαρσακίδη στη δημοσιογραφική οικογένεια ως σκιτσογράφο.

Κι απρόσμενα, μας λέει ο Γ. Φαρσακίδης, λίγες μέρες αργότερα, από τη θαυμάσια προοπτική, να δουλέψω σαν σκιτσογράφος, θα με προσγειώσει μία… Κομματική Εντολή! «Με έγκριση του Πολιτικού Γραφείου», μου ανακοίνωσαν, «θα μπεις στη Θεσσαλονίκη, επικεφαλής μιας καινούριας κομματικής οργάνωσης…». «Μα…», πήγα να τους μιλήσω για την πρόσληψη στην εφημερίδα… «Όταν μπαίνει κομματικό καθήκον», μου ξέκοψαν, «δεν υπάρχουνε μα». «Όσο για τον Βασίλη, θα τον ενημερώσουν υπεύθυνα». Και φυσικά, δεν μπορούσα να τους πω ότι δεν είναι στη φύση μου να ασκώ καθοδήγηση, μη νομίσουν ότι φοβήθηκα ν’ αναλάβω μια πραγματικά, τα χρόνια εκείνα, επικίνδυνη αποστολή. Έτσι δε μου έμεινε παρά να τους ευχαριστήσω για την εμπιστοσύνη και την τιμή που μου έκαναν και να παραπέμψω το θρυμματισμένο όνειρο της σκιτσογραφικής μου σταδιοδρομίας στις ελληνικές καλένδες.

Την ίδια μέρα είχα στείλει τα μπαγάζια μου με φορτωτική και την επόμενη πήρα το λεωφορείο για τη Θεσσαλονίκη. Κοντολογίς, σύμφωνα με την ενημέρωση που μου έκαναν, η όλη υπόθεση είναι μπλεγμένη, σαν μιας απίθανης πλοκής αστυνομική περιπέτεια! Ο υπεύθυνος γραμματέας, «σπάει» στην Ασφάλεια, αλλά εξακολουθεί, με υπόδειξή της να «καθοδηγεί» την παράνομη κομματική οργάνωση της Θεσσαλονίκης! Η Ασφάλεια ελέγχει, τυπώνει και κυκλοφορεί έντυπο υλικό και οι ανυποψίαστοι σύντροφοι, μην ξέροντας, εξακολουθούν να… «δουλεύουν κομματικά».

Και θα «δούλευαν» ακόμα, ποιος ξέρει για πόσο, αν δεν καλούσαν το γραμματέα στην έδρα της Κεντρικής Επιτροπής, εκτός της Ελλάδας. «Και τώρα τι γίνεται;», αναρωτήθηκαν οι εγκέφαλοι της Ασφάλειας και συσκεφθέντες του έδωσαν την άδεια να πάει, αλλά να κάνει ότι «δεν έτρεχε τίποτα»!

Πήγε, το λοιπόν, στην Έδρα ο άνθρωπος, και δεν ξέρω πώς, αλλά τους είπε πώς έχουν τα πράγματα. Και παρά τα όσα είχαν συμβεί, η ηγεσία του Κόμματος αποφάσισε να τον ξαναστείλει πίσω και να τον ξαναχρησιμοποιήσει προς όφελός της! Δεν ξέρω ποια θα μπορούσε να ήτανε η κατάληξη του εγχειρήματος, όμως οι αλλαγές στις κορφές της κομματικής ιεραρχίας, ανακόψανε την εξέλιξη της όλης υπόθεσης και στα λάθη που καταλογίστηκαν στην απερχόμενη καθοδήγηση ήτανε και ο χειρισμός της «Υπόθεσης Γουσόπουλου».

Για τη συγκρότηση της καινούριας οργάνωσης οι οδηγίες που μου δόθηκαν ήταν ρητές: «Η καθοδήγηση θα ασκείται από την Αθήνα με προσωπική επαφή. Δε θα χρησιμοποιηθούν στελέχη και μέλη της προηγούμενης οργάνωσης, αλλά ούτε και όσοι σήμερα δουλεύουνε νόμιμα στην ΕΔΑ. Και διακριτικά και στις δύο περιπτώσεις, να τους γίνει γνωστός ο ρόλος της Ασφάλειας στην όλη υπόθεση».

Κατά τα άλλα, όσοι συμμετείχαμε στην οργάνωση, ενώ θα τηρούσαμε το απαράβατο των κομματικών μας αρχών, θα δίναμε στους ασφαλίτες την εικόνα εκείνης της μερίδας των εξόριστων που είχαν ενδώσει στους πειρασμούς και βίωναν τη «γλυκιά» πλευρά της ζωής. Η Ασφάλεια ασφαλώς θα τα είχε χαμένα, όμως σίγουρο ήταν ότι δε θα ήταν εύκολο σ’ αυτές τις συνθήκες να στηθεί, σχεδόν από το τίποτα, μια καινούρια οργάνωση.

*

Απέναντι από τον Καινούριο Σταθμό, στη Μοναστηριού κι ως την πλατεία Βαρδάρη, κάμποσα ακόμα τα γυρτά σκουρόχρωμα κτίρια, απομεινάρια του χτες. Κι έτσι κολλητά όπως είναι το ένα με τ’ άλλο, θαρρείς κι έχουνε σμίξει πλάτη με πλάτη να προβάλουν αντίσταση στη φθορά και τη βέβηλη απληστία του χρόνου. Το κόκκινο κτίριο της Ιταλικής Σχολής στην πλατεία Βαρδάρη. Μετά την Κατοχή, στον Εμφύλιο, έχει στεγάσει το Έκτακτο Στρατοδικείο Θεσσαλονίκης.

Σμήνος αναστημένες οι αναμνήσεις… Ο Ταμβακάς κι ο Σπηλιόπουλος αγορεύουν σε άμιλλα για περισσότερες θανατικές καταδίκες… Ο Νικηφόρος πανύψηλος, με το αυτόματο κάτω από τη μαύρη του καμπαρτίνα έξω απ’ το «Αττικόν»… κι ο Γρηγοράκης, χαμογελαστός όπως πάντα, με μια χειροβομβίδα στον κόρφο, στημένος να περιμένει τον Ταμβακά…

Η φωτογραφία του γιαπιού του σπιτιού στις Σαράντα Εκκλησιές, που είχε σταλεί στο Γ. Φαρσακίδη στο στρατόπεδο του Αη Στράτη.

Το σπίτι μας το είχα γνωρίσει ακόμα γιαπί απ’ τις φωτογραφίες που μου είχανε στείλει. Χτισμένο «πετραδάκι, πετραδάκι…», με στερήσεις και αφάνταστο μόχθο της αδελφής μου. Στο σπίτι, η απουσία του πατέρα πάντα παρούσα: «Στην αγωνία του», θα πει η αδελφή μου, «σε κάθε ψίθυρο, σε κάθε τρίξιμο πόρτας, πεταγόταν να ρωτήσει αν ήρθες». Την ακούω να το λέει με την πίκρα της «αγαπημένης» αλλά παραμερισμένης για χάρη του «άσωτου υιού», στις τελευταίες στιγμές της ζωής ενός «δικού» της πατέρα. Ο μεγάλος κόκκινος γάτος που ήρθε να τριφτεί στα πόδια μου. είναι της Ίρμας, της αγαπημένης γάτας της μάνας. «Τα είχαμε φέρει μαζί μας», μου λένε. «Η Ίρμα το ‘σκασε κι εμφανίστηκε στην παλιά γειτονιά. Την ξαναφέραμε εδώ, αλλά και πάλι μας έφυγε…».

Για όσους δεν έχουν «γυρίσει από το κρύο», πόσο ακατανόητα θα ήτανε κάποια «φερσίματα». Για φανταστείτε να μ’ έβλεπαν, «άσκοπα», ν’ αναβοσβήνω με το διακόπτη το φως. Να επιμένω να πάρω από τα χέρια της μάνας το σίδερο, να σιδερώσω μονάχος μου, ν’ ανάβω το φούρνο και να το γλεντάω φτιάχνοντας στο μίξερ φρουτοχυμό! «Ήταν που ήταν λειψός», ακούω τη μάνα να μουρμουράει, «αλλά τώρα πια έχει απογίνει». Α, ρε μάνα, πού να το ήξερες τι σημαίνει για οκτώμισι χρόνια να μην έχεις γυρίσει διακόπτη ηλεκτρικού. Να μην έχεις πιει παγωμένο νερό και να έχεις ξεχάσει και τη γεύση ακόμα του παγωτού. Να σιδερώνεις λαμπριάτικα, να μην ανάβει το σίδερο, κι όταν ανάψει, να σου πετάει καρβουνάκια που να σου καίνε το… καλό πανταλόνι…

1956-1958. Ο Γ. Φαρσακίδης με τη μητέρα του και την αδελφή του.

*

Πήγα να θεωρήσω την άδεια παραμονής στην Ασφάλεια. Στο γραφείο του διοικητή κάθεται τώρα ο Παπατσώρης. Και είναι αλήθεια πως περίμενα κάπως διαφορετική τη συνάντηση με κάποιον που με είχε βασανίσει προσωπικά, που είχε εκτελέσει εν ψυχρώ τους καλύτερους φίλους μου κι είχε στείλει τόσους στο απόσπασμα. Μπροστά μου ένας γραφειοκράτης κίτρινος και στεγνός. Κοιταχτήκαμε για λίγο στα μάτια κι ύστερα, χωρίς καν ν’ ανοίξει το στόμα του, σφράγισε, και υπέγραψε το χαρτί. Κατεβαίνοντας τις σκάλες σκεφτόμουνα, άραγε πότε και πώς θα γίνει η επόμενη σύγκρουσή μας. Μια σύγκρουση, που προσωπικά με τον ίδιο, δε θα γίνει ποτέ.

*

Τους πρώτους μήνες η Ασφάλεια δεν είχε κάνει την παρουσία της το ίδιο ασφυκτική, όσο θα γίνει αργότερα. Συγκροτήσαμε το κομματικό μας γραφείο και ριχτήκαμε στη δουλειά. Πρέπει να πούμε ότι εκείνη την περίοδο το πιο μαζικό και δυναμικό προπύργιο του κινήματος στάθηκε η Λέσχη Εμποροϋπαλλήλων. Ένας πολυάνθρωπος χώρος πρόσφορος για γνωριμίες και στρατολόγηση.

Στη Λέσχη οργανώνονταν καλλιτεχνικές εκδηλώσεις και εκδρομές, δίνονταν θεατρικές παραστάσεις από την ερασιτεχνική θεατρική της ομάδα, μια θαυμάσια ευκαιρία, για να συμβάλω προσωπικά με την αποκτημένη στο στρατόπεδο «καλλιτεχνική» μου «τεχνογνωσία». Η αλήθεια είναι ότι η ασφυκτική παρακολούθηση των γραφείων της ΕΔΑ (κάτι που δε γνώρισε η Αθήνα) και οι καταστρεπτικές επιπτώσεις για όλη την οικογένεια και τους συγγενείς όσων τολμούσαν ν’ ανέβουν εκεί, ευνοούσε την παράνομη δραστηριότητά μας. Πρόθυμος ο κόσμος της Αριστερός να συμβάλει οικονομικά, να βοηθήσει, ν’ ασκήσει την επιρροή του σε συλλόγους και σωματεία (κάτι που είχε γίνει με επιτυχία). «Μονάχα», μας έλεγαν, «μη μας πεις να ανέβουμε στα γραφεία»!

1958. Στα γραφεία του κόμματος της ΕΔΑ, με φόντο το πανό του Γ. Φαρσακίδη, μετά την ένταξη της παράνομης οργάνωσης του ΚΚΕ στην ΕΔΑ.

Είχα προσαρμόσει σημειώσεις ιδεολογικών μαθημάτων του στρατοπέδου και γίνονταν με τους νεότερους σε ηλικία συντρόφους «παρτάκια μελέτης»! Κατά διαστήματα, τηρώντας τα προσχήματα, κατέβαινα στην Αθήνα, φέρνοντας στην επιστροφή και τα ξεπερασμένα από το χρόνο, παράνομα έντυπα. Ωστόσο, δεν είναι μόνον οι Ασφαλίτες που τα έχουν μπερδέψει με την ανακοίνωση του σταθμού μας για τη διάλυση και «…των δύο κομματικών οργανώσεων». Είναι και μια σειρά αταλάντευτοι σύντροφοι των παλιών οργανώσεων, πικραμένοι και μπερδεμένοι κι αυτοί. Αλλά και όσοι ανυποψίαστοι σύντροφοι, δουλεύοντας στην ΕΔΑ, διαπιστώνοντας το φανερό αποτέλεσμα μιας «αθέατης» δραστηριότητας, μάταια προσπαθούσαν να «προφυλάξουνε» εμάς, τους απείθαρχους… από το «αντικομματικό» μας ολίσθημα!

Κατεβαίνοντας την τελευταία φορά στην Αθήνα διαπίστωσα, μαζί με την αναγνώριση των επιτυχιών της οργάνωσης και, έναν «περίεργο» σκεπτικισμό. Και πού να το ήξερα ότι στις κορυφές της κομματικής μας ιεραρχίας ήδη κυοφορούνταν, προς μεγάλη μας λύπη, η απόφαση διάλυσης των κομματικών οργανώσεων και η ένταξη στην ΕΔΑ.

Γ. Φαρσακίδη, Σαν βγεις στον πηγαιμό για την Ιθάκη…

***

Έκθεση εικαστικών του Γιώργου Φαρσακίδη

Τιμώντας την αγωνιστική και καλλιτεχνική προσφορά του κομμουνιστή εικαστικού Γιώργου Φαρσακίδη, η Κομματική Οργάνωση Κ. Μακεδονίας του ΚΚΕ διοργανώνει προς τιμήν του έκθεση με τα έργα του, από την Πέμπτη 14 Σεπτέμβρη έως την Τρίτη 19 Σεπτέμβρη, στην αίθουσα εκδηλώσεων της Μονής Λαζαριστών (1ος όροφος του παλαιού κτιρίου).

Ώρες λειτουργίας της έκθεσης: 17.00 έως 21.00 – Η είσοδος είναι ελεύθερη.

Η έκθεση πραγματοποιείται παράλληλα και στο πλαίσιο του 43ου Φεστιβάλ ΚΝΕ – «Οδηγητή» (14 – 15 – 16 Σεπτέμβρη στο πρώην Στρατόπεδο Παύλου Μελά).