Ποιοι ήταν στ’αλήθεια οι “Μαύροι Πάνθηρες”

Από χθες που έγινε γνωστή η είδηση για τις περιπολίες «Μαύρων Πανθήρων» στο μετρό, όλοι αναρωτιόμαστε αν οι εμπνευστές του ονόματος στο Υπουργείο Προ.Πο μας τρολάρουν, αν πήραν έμπνευση από το Ροζ Πάνθηρα ή αν συνειδητά προσπαθούν να ταυτίσουν το ριζοσπαστικό ρεύμα στους κόλπους τους κινήματος για τη χειραφέτηση των Αφροαμερικανών τις δεκαετίες του ’60 και του ’70. Τι όμως σηματοδοτούσε πραγματικά το κίνημα των «Black Panthers», που ο τότε διευθυντής του FBI, ο διαβόητος Έντγκαρ Χούβερ, είχε χαρακτηρίσει το 1969 ως τη μεγαλύτερη απειλή για την εσωτερική ασφάλεια των ΗΠΑ;

Βρισκόμαστε στα μέσα της δεκαετίας του ’60 και οι ΗΠΑ συνταράσσονται από διαδηλώσεις και πορείες, όπως και περιστατικά άγριας καταστολής σε βάρος των μαύρων Αμερικανών, κατά τη διεκδίκηση θεμελιωδών δικαιωμάτων τους, με επίκεντρο τις πολιτείες του νότου, όπου ο ρατσισμός ήταν θεσμικά καθορισμένος.

Οι δυο βασικές μορφές που ενέπνεαν τα πλήθη, έχοντας βέβαια σημαντικότατες ιδεολογικές διαφορές, ήταν αφενός ο «μη βίαιος» Μάρτιν Λούθερ Κινγκ κι αφετέρου ο θεωρούμενος ως πιο ριζοσπαστικός Μάλκολμ Χ. Η δολοφονία του τελευταίου προκάλεσε μεγάλες ταραχές στις αφροαμερικανικές κοινότητες σε πολλές πολιτείες, με απολογισμό 300 θανάτους Αφροαμερικανών από πυρά στρατού και αστυνομίας. Μέσα σε αυτό το κλίμα, δυο μαύροι νέοι από το Δυτικό Όουκλαντ της Καλιφόρνιας, ο Χιούι Νιούτον και ο Μπόμπι Σιλ, ιδρύουν στα τέλη του 1966 το «Κόμμα Μαύρων Πανθήρων για την αυτοάμυνα», δημοσιεύοντας λίγους μήνες αργότερα, στις 15 Μαΐου 1967, ένα πρόγραμμα 10 σημείων με αιτήματα που συνοψίζονται ως εξής:

Ελευθερία και αυτοδιάθεση
Απασχόληση
Τερματισμός της εκμετάλλευσης και της αρπαγής των Αφροαμερικανικών κοινοτήτων από τους καπιταλιστές
Αξιοπρεπείς κατοικίες
Μεταρρύθμιση στην παιδεία
Απαλλαγή από τη στρατιωτική θητεία (θυμίζουμε ότι ήταν η εποχή του πολέμου στο Βιετνάμ)
Τερματισμός της αυταρχικής αστυνομικής βίας
Η απελευθέρωση όλων των μαύρων κρατουμένων λόγω δυσμενούς αντιμετώπισης στη διάρκεια της δίκης
Δίκαιες δίκες με μαύρους ενόρκους και δικαστές
Γη, ψωμί, κατοικίες, ένδυση, δικαιοσύνη και ειρήνη.

Από την πρώτη στιγμή, το κόμμα είχε πάνω από 100 μέλη, ενώ εξέδιδε τη δική του εφημερίδα «The Black Panthers, Black Community News Service» σε 5000 αντίτυπα, φτάνοντας σε βάθος χρόνου ως τις 125.000. Στη φάση της μεγαλύτερης εξάπλωσής της, η οργάνωση έφτασε να έχει γραφεία σε όλες τις μεγάλες πόλεις των ΗΠΑ, αλλά και παραρτήματα στο εξωτερικό, όπως στο Ηνωμένο Βασίλειο και την Αλγερία για ένα διάστημα.

Η βασική πρακτική για την οποία ήταν γνωστοί οι «Μαύροι Πάνθηρες», ήταν το λεγόμενο “copwatching” οι περιπολίες δηλαδή ένοπλων πολιτών για να παρατηρούν τη συμπεριφορά του αστυνομικού τμήματος του Όουκλαντ, ως απάντηση στη βία που ασκούσε. Από το 1969, οι Πάνθηρες έδωσαν μεγάλη σημασία σε κοινωνικές δραστηριότητες, με γνωστότερο το δωρεάν πρωινό σε παιδιά Αφροαμερικανών, αλλά και μια σειρά εκπαιδευτικών προγραμμάτων αλλά και πρόληψης ή θεραπείας ασθενειών όπως η αναιμία, η φυματίωση και, αργότερα, στη δύση του κινήματος και το πρωτοεμφανιζόμενο ως μάστιγα AIDS.

Περίπου την ίδια εποχή και λίγο νωρίτερα, το κίνημα άρχισε να απορρίπτει τις θέσεις «μαύρου εθνικισμού» που είχε και να υιοθετεί το διεθνισμό και μια πιο ταξική ανάλυση της κοινωνίας. Υπήρχε ο επηρεασμός από το μαρξισμό – λενινισμός, αλλά και μια έλξη των Πανθήρων προς το μαοϊσμό, ακολουθώντας έναν ιδεολογικό συρμό αρκετά διαδεδομένο εκείνη τη εποχή.

H επιρροή των Μαύρων Πανθήρων άρχισε να βγαίνει από τα «γκέτο» και να απασχολεί τα ΜΜΕ, στις ΗΠΑ, αλλά και διεθνώς, με ορόσημο τους Ολυμπιακούς του Μεξικού το 1968, όταν δυο ολυμπιονίκες, ο Τόμι Σμιθ και ο Τζον Κάρλος ανέβηκαν στο βάθρο προβαίνοντας σε χαιρετισμό των Μαύρων Πανθήρων στη διάρκεια ανάκρουσης του αμερικανικού εθνικού ύμνου. Ακόμα και μια μερίδα του Χόλιγουντ γοητεύτηκε, με τη γνωστή τότε για τον αντιπολεμικό ακτιβισμό της Τζέιν Φόντα να «υιοθετεί» άτυπα την κόρη δυο μελών των Πανθήρων. Μέλος των Πανθήρων υπήρξε για ένα διάσημη και η διάσημη για τους αγώνες και τις διώξεις της Άντζελα Ντέιβις.

Την ίδια ώρα, η επιχείρηση της αστυνομίας να ανακόψει τη δυναμική του κινήματος ήταν διαρκείς, με αποτέλεσμα την ένταση των προστριβών μεταξύ αξιωματικών και μελών. Τον Οκτώβρη του 1967, το ηγετικό στέλεχος των Πανθήρων, Χιούι Νιούτον, κατηγορήθηκε και καταδικάστηκε πρωτόδικα για το φόνο ενός αξιωματικού με τον οποίο είχε διαπληκτιστεί στη διάρκεια ελέγχου. Η απόφαση ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων, με αποτέλεσμα στο δεύτερο βαθμό η καταδίκη του να αναιρεθεί. Το πρώτο μέλος των Πανθήρων που δολοφονήθηκε από την αστυνομία ήταν ο 18χρονος ταμίας της οργάνωσης, Μπόμπι Χάτον, που καίτοι είχε ψηλά τα χεριά και δε φορούσε παρά μόνο τα εσώρουχά του δείχνοντας πως είναι άοπλος, πυροβολήθηκε 12 φορές, ενώ είχε προηγηθεί επεισόδιο με τους αστυνομικούς υπό συνθήκες για τις οποίες οι μαρτυρίες είναι αντιφατικές. Την περίοδο ως το 1970 δολοφονήθηκαν 40 Πάνθηρες από αστυνομικούς, ενώ 85 τραυματίστηκαν σοβαρά. Στην ημερήσια διάταξη ήταν και “αναίμακτες” μέθοδοι, όπως οι καθημερινές έρευνες κατ’οίκον, οι αναιτιολόγητες συλλήψεις, ακόμα και οι καταστροφή φαρμάκων, αλλά και του δωρεάν πρωινού που προσφερόταν στις δομές του κινήματος. H βιομηχανία συλλήψεων και διώξεων σήμαινε πως μόνο μέσα στο διάστημα ’67-’68, οι πάνθηρες υποχρεώθηκαν να ξοδέψουν περίπου 5 εκ. δολάρια σε εγγυήσεις για την αποφυλάκιση μελών και στελεχών τους.

Το κράτος συνέχιζε άοκνα τις προσπάθειές του να αφοπλίσει κυριολεκτικά και μεταφορικά τους Πάνθηρες. Ο τότε κυβερνήτης της Καλιφόρνιας Ρόναλντ Ρέιγκαν, έθεσε το 1967 σε εφαρμογή αυστηρούς κανόνες οπλοκατοχής, με προφανή στόχο την αφαίρεση των νόμιμων αδειών οπλοκατοχής από τους Πάνθηρες και τους οπαδούς τους. Την ίδια στιγμή, στα κυρίαρχα ΜΜΕ, οι Πάνθηρες παρουσιάζονταν ως μια συμμορία εκβιαστών, μαστροπών και ναρκεμπόρων του κοινού ποινικού δικαίου.

Παράλληλα, το FBI εφάρμοσε το σχέδιο «COINTELPRO», ωε στόχο την παρακολούθηση των Πανθήρων, τη διείσδυση σε αυτό, τις αστυνομικές παρενοχλήσεις και μια σειρά ακόμα θεμιτών και κυρίως αθέμιτων, ακόμα και για τα αστικά δεδομένα, μεθόδων. Αποκορύφωμα η διπλή δολοφονία των Πανθήρων Φρεντ Χάμπτον και Μαρκ Κλαρκ το Δεκέμβρη του 1969, από άνδρες του FBI, της αστυνομίας του Σικάγου και δυνάμεις της εισαγγελίας της κομητείας Κουκ. Στόχος του σχεδίου υπονόμευσης των αστυνομικών και μυστικών υπηρεσιών σε βάρος του κινήματος, ήταν και η υποδαύλιση εχθρότητας μεταξύ των μελών, και η απόδοση κατηγοριών για τους φόνους μελών ή πρώην υπαλλήλων της οργάνωσης, οι οποίοι μέχρι σήμερα δεν έχουν διαλευκανθεί πλήρως. Υπαρκτές ήταν και οι συγκρούσεις με άλλες αφροαμερικανικές οργανώσεις, όπως η εθνικιστική αφροαμερικανική US Organization, οδηγώντας σε δολοφονίες 4 μελών των Πανθήρων.

Στις αρχές του ’70, οι Πάνθηρες βρίσκονται στο απόγειό του, η διαλυτική δουλειά του FBI, πατώντας και σε πραγματικές διαφορές στους κόλπους της οργάνωσης για τον προσανατολισμό της ή μη προς την ένοπλη πάλη, άρχισε να φαίνεται εντονότερα. Το τελειωτικό χτύπημα στο κίνημα, που φυτοζωούσε ως την πλήρη διάλυσή του το 1982, ήταν η εξάπλωση των ναρκωτικών και ιδιαίτερα του κρακ, στα τέλη της δεκαετίας του ’70 και τις αρχές του ’80 στις κοινότητες των Αφροαμερικανών, διάδοση που όχι αβάσιμα έχει συνδεθεί με σχέδιο των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών για την καθυπόταξη του ριζοσπαστισμού της «απείθαρχης» αυτής κοινότητας.

Oι εναπομείναντες πρώην ηγέτες του κινήματος ακολούθησαν διαφορετικές, ενίοτε ιδιαίτερα απροσδόκητες πορείες, ενώ μέχρι σήμερα περίπου 19 μέλη των Πανθήρων και κυρίως της ένοπλης διάσπασής του “Μαύρος Απελευθερωτικός Στρατός”, παραμένουν έγκλειστοι στις φυλακές, καταδικασμένοι κυρίως για φόνους αξιωματικών.