«Πολεμάμε και τραγουδάμε – πολεμάμε και μαθαίνουμε!» – Ματιές στη δράση των μαθητών μέσα από το ΕΑΜ Νέων και την ΕΠΟΝ • Σελίδες απ’ την Εθνική Αντίσταση και τον ΔΣΕ

Μετά την κήρυξη του πολέμου και ιδιαίτερα από το 1941 που πολλοί κομμουνιστές κατάφεραν να αποδράσουν από τις εξορίες και τις φυλακές και άρχισε η ανασυγκρότηση της ΟΚΝΕ, οι νέοι κομμουνιστές δίνουν ιδιαίτερη βαρύτητα στην οργάνωση της μαθητικής νεολαίας. Τα πρώτα δείγματα του ξεσηκωμού, που θα έπαιρναν γρήγορα το δρόμο της οργανωμένης πάλης, δεν άργησαν να φανούν… Αυτό το κατάλαβε πολύ καλά ο πρώτος κατοχικός πρωθυπουργός, Γ. Τσολάκογλου, ο οποίος στο πρώτο του διάγγελμα συνιστούσε «πειθαρχίαν και υπακοήν εις τας διαταγάς των αρχών», ενώ παρότρυνε τη νεολαία «να εγκαταλείψη την πολιτικήν και να αφοσιωθή στο ποδόσφαιρόν της» (Εφημ. «Βραδυνή», «Ακρόπολις» της 31.5.1941).

Ηδη, από το φθινόπωρο του 1941 αρχίζει μια πρώτη προσπάθεια να οργανωθεί η μαθητική πάλη και να αναπτυχθούν αγώνες. Χαρακτηριστικά είναι όσα αναφέρει ο Δ. Σέρβος στο βιβλίο του «Που λες… στον Πειραιά»: «Στις 15 Σεπτέμβρη 1941 πραγματοποιείται ανοιχτή καθολική μαθητική διαμαρτυρία και αποχή απ’ τα μαθήματα με πρωτοβουλία της Κεντρικής Μαθητικής Επιτροπής Πειραιά. Αιτία της διαμαρτυρίας ήταν η περικοπή της μερίδας του ψωμιού απ’ τις Ιταλικές Αρχές κατοχής και η παρασκευή ψωμιού από σκουπόσπορο. Να σημειωθεί ότι η Κεντρική Μαθητική Επιτροπή με υπεύθυνη την Αλεξάντρα (Αννα), αδελφή του Μιχάλη Μυριαγκού, ήταν νομιμοφανής οργάνωση, καθοδηγείτο απ’ την ΟΚΝΕ και είχε επιτροπές σε όλα τα Γυμνάσια του Πειραιά» (σ.σ. εκείνη την περίοδο το Γυμνάσιο ήταν εξατάξιο και περιλάμβανε και τις σχολικές τάξεις του σημερινού Λυκείου).

Με την ίδρυση του ΕΑΜ Νέων (ΕΑΜΝ), μετά από πρωτοβουλία της ΟΚΝΕ, το Φλεβάρη του 1942 ιδρύεται επιτροπή μαθητών από ΟΚΝίτες και άλλους αγωνιστές μαθητές και αρχίζει η δράση με στόχο να ανοίξουν τα σχολεία που οι κατακτητές τα είχαν μετατρέψει σε αχούρια, στρατώνες και φυλακές και να εξασφαλιστεί συσσίτιο στους μαθητές, για να μην πεθάνουν από την πείνα.

«…Είναι ο πρώτος τραγικός χειμώνας της φασιστικής κατοχής. Τα μαθήματα στο Γυμνάσιο έχουν ατονήσει. Η πείνα θερίζει τους ανθρώπους και ιδιαίτερα τα παιδιά. Τον πρώτο χειμώνα της κατοχής 1941-1942, πριν δηλαδή απλωθούν για καλά στις πόλεις οι οργανώσεις του ΕΑΜ και της ΕΠΟΝ κι αρχίσει η οργανωμένη πάλη για την επιβίωση του λαού μας, πεθαίνουν 300.000 άνθρωποι από την πείνα.

Το σχολείο αρχίζει ν’ αδειάζει. Γενικά η εκπαίδευση σμπαραλιάζει κυριολεκτικά. Ετσι, αν το σχολικό έτος 1940-41 τέλειωσε μέσα σε τρεις μήνες, η επόμενη σχολική χρονιά 1941-42 κράτησε μόλις είκοσι μέρες. Τότε είναι, που βρίσκουμε και το δρόμο μας. Στις 5 Φλεβάρη του 1942 ιδρύεται το ΕΑΜ Νέων, που αρχίζει να αγκαλιάζει και τους μαθητές.

Συστήθηκε αμέσως η πρώτη επιτροπή για τα μαθητικά συσσίτια και άρχισε η οργανωμένη δουλειά. Στο Γυμνάσιο ρίχτηκαν οι πρώτες προκηρύξεις του ΕΑΜ Νέων, που έκαναν γνωστή την απόφαση της Ολομέλειας της ΚΕ του, που ανάμεσα στ’ άλλα έδινε κατεύθυνση να παλέψουμε για:

— 100 δράμια ψωμί τη μέρα,

— 8 δράμια λάδι,

— για ματαίωση της πολιτικής επιστράτευσης,

— για την προστασία των παιδιών,

— για την οργάνωση της ψυχαγωγίας και αλληλεγγύης ανάμεσα στους νέους» (Δ. Σέρβος, «Που λες… στον Πειραιά»).

Για την υλοποίηση των παραπάνω στόχων, δημιουργούνται μαθητικές επιτροπές σε σχολεία και μια συντονιστική παμμαθητική επιτροπή, φτιάχνονται υπομνήματα, μαζεύονται υπογραφές γονέων, γίνονται παραστάσεις στο ψευτοϋπουργείο της κατοχικής κυβέρνησης και τελικά προκύπτει αποτέλεσμα. Το Μάρτη του ’42 ανακοινώνεται το άνοιγμα των σχολείων και επιτυγχάνεται ένα υποτυπώδες συσσίτιο. Η συνέχεια είναι εντυπωσιακή.

Στις 25 Μάρτη 1942, μέσα στην Κατοχή και διακινδυνεύοντας ακόμα και τη ζωή τους, 100 μαθητές στην Αθήνα διαδηλώνουν με την ευκαιρία της εθνικής επετείου. Πρόκειται για την πρώτη μαθητική κινητοποίηση. Η ανάπτυξη των οργανώσεων του ΕΑΜΝ στους μαθητές γίνεται ραγδαία. Τον Απρίλη του 1942, οι μαθήτριες συγκροτούν την κοριτσίστικη οργάνωση «Λεύτερη Νέα» που συμμετέχει στη μαθητική επιτροπή του ΕΑΜΝ. Το καλοκαίρι οι οργανωμένοι μαθητές στο ΕΑΜΝ ανέρχονται στους 500 και τον Οκτώβρη του ’42 στους 900. Οι φασιστικές οργανώσεις ξεσκεπάζονται και απομονώνονται.

Τον Ιούλη του ’42 οι μαθητές με την καθοδήγηση του ΕΑΜΝ θα προχωρήσουν σε μαζικές κινητοποιήσεις μπροστά στο υπουργείο Οικονομικών, στα γραφεία του Ερυθρού Σταυρού και της Κεντρικής Επιτροπής Συσσιτίων, για να μην κοπεί το μαθητικό συσσίτιο. «Ποιος μπορεί να ξεχάσει την οργανωμένη από τη μαθητική οργάνωση μεγάλη διαδήλωση των παιδιών της Αθήνας του 1942, που χτυπούσαν με τα παλαμάκια τις άδειες καραβάνες τους (σ.σ. σκεύος που χρησιμοποιούνταν στα συσσίτια) και φώναζαν ρυθμικά: Πει – νά – με, σκορπίζοντας σ’ όλους ρίγη συγκίνησης, μα και αγανάκτησης…» (Θ. Λιακόπουλου, «Τα ΕΠΟΝίτικα νιάτα της Εθνικής Αντίστασης», εκδ. «Οδηγητής»). Κι όταν τα σχολεία θα ξανανοίξουν, μετά τις καλοκαιρινές διακοπές, ένας νέος κύκλος αγωνιστικών κινητοποιήσεων θα ξεδιπλωθεί, με κορυφαία την αποχή από τα μαθήματα τη μέρα της επετείου του ΟΧΙ, στις 28 Οκτώβρη 1942. Υπολογίζεται ότι πάνω από 6.000 μαθητές και μαθήτριες της Αθήνας και του Πειραιά πήραν μέρος στις μεγαλειώδεις εκδηλώσεις, γιορτάζοντας στις συνθήκες της Κατοχής το ΟΧΙ του ελληνικού λαού στο φασισμό.

Το Νοέμβρη του 1942, με υπόδειξη της ΚΕ του ΕΑΜΝ, το ΕΑΜΝ μαθητών θα πάρει το όνομα «Ενιαία Μαθητική Νεολαία». Το Δεκέμβρη θα ξεσπάσουν νέες μαθητικές κινητοποιήσεις και λίγο αργότερα, στις 23 Φλεβάρη του ’43, θα ιδρυθεί η ΕΠΟΝ, που θα πάρει αμέσως το βάφτισμα του πυρός πρωτοστατώντας στον αγώνα του ελληνικού λαού και της νεολαίας. Σε κείνο τον αγώνα οι μαθητές ΕΠΟΝίτες γράψανε μοναδικές σελίδες δόξας.(1)

«Πολεμάμε και τραγουδάμε – πολεμάμε και μαθαίνουμε!» – Ματιές στη δράση των μαθητών μέσα από το ΕΑΜ Νέων και την ΕΠΟΝ • Σελίδες απ’ την Εθνική Αντίσταση και τον ΔΣΕ

Οι ΕΠΟΝίτες μαθητές στην πρώτη γραμμή

Μια μέρα πριν την ίδρυση της ΕΠΟΝ, στις 22 Φλεβάρη του 1943, οι μαθητές κήρυξαν απεργία, αποχή δηλαδή από τα σχολεία, με αίτημα να μην επιστρατευτούν οι γονείς και τ’ αδέλφια τους από τις δυνάμεις κατοχής που σκόπευαν με την επιστράτευση να εξασφαλίσουν εργατικά χέρια για τα εργοστάσιά τους στη Γερμάνια, αλλά και στρατιώτες για το ανατολικό μέτωπο. Η αποχή των μαθητών πέτυχε 100% και συνεχίστηκε και τις επόμενες μέρες. Ετσι το κατοχικό υπουργείο Παιδείας, βλέποντας ότι δεν μπορεί με κανένα μέτρο (απειλές, τρομοκρατία κλπ.) να κάμψει τους μαθητές, αποφάσισε να κλείσει τα σχολεία “επ’ αόριστον”. Οι μαθητές απαντούν με μαζική συμμετοχή στις διαδηλώσεις του λαού και στις 25 Φλεβάρη θα έχουν τον πρώτο τους νεκρό που έπεσε από τις σφαίρες του κατακτητή, τον ΕΠΟΝίτη μαθητή του 5ου Γυμνασίου Γιάννη Δρακόπουλο. Την επομένη έγιναν διαδηλώσεις μαθητών που καταδίκαζαν τη δολοφονία, το φασισμό και τα σχέδια για επιστράτευση ενώ οι ΕΠΟΝίτισσες μαθήτριες πήγαν συντεταγμένες στο σπίτι του νεκρού συντρόφου τους, στην οδό Ερεσού την οποία και μετονόμασαν σε ΟΔΟ ΓΙΑΝΝΗ ΔΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ. Οι μαθητές συμμετέχουν μαζικά στην κορυφαία νικηφόρα λαϊκή κινητοποίηση κατά της φασιστικής επιστράτευσης, στις 5 Μάρτη του 1943, η οποία ματαίωσε την επιστράτευση. Ομως οι αγώνες της μαθητικής νεολαίας με την καθοδήγηση της ΕΠΟΝ θα συνεχιστούν σ’ όλη τη διάρκεια της κατοχής. Οι μαθητές συμμετέχουν στη μεγάλη κινητοποίηση λαού και νεολαίας ενάντια στη φασιστική τρομοκρατία που πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα στις 25 Ιούνη του 1943. Ενα μήνα μετά, στις 22/7/1943, θα δώσουν δυναμικό “παρών” στην κορυφαία διαδήλωση του λαού και της νεολαίας της πρωτεύουσας ενάντια στην επέκταση των Βουλγάρων φασιστών στην ελληνική Μακεδονία και ως την απελευθέρωση δε θα λείψουν από κανένα προσκλητήριο.(2)

1. Από αφιέρωμα του Οδηγητή (τεύχος 1028, Οκτώβρης 2015)
2. Απόσπασμα άρθρου βασισμένου σε κείμενα του Δημήτρη Σέρβου και του Γιώργου Πετρόπουλου, που δημοσιεύτηκε στον Ριζοσπάστη την Κυριακή 21 του Φλεβάρη 1999

«Σελίδες απ’ την Εθνική Αντίσταση και τον ΔΣΕ». Κάθε δεύτερη Τρίτη (εναλλάξ με τη μουσική στήλη «Τα χρόνια περνούν, τα τραγούδια όχι»), η στήλη θα παρουσιάζει πτυχές από γνωστά και λιγότερο γνωστά γεγονότα, θα φιλοξενεί αναμνήσεις αγωνιστών και θα καταγράφει μικρές και μεγάλες στιγμές, που χαράχτηκαν με αίμα στις χρυσές σελίδες της Εθνικής μας Αντίστασης και του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας.

Σελίδες απ’ την Εθνική Αντίσταση και τον ΔΣΕ: Δείτε τις όλες εδώ.