Πώς η CIA μετέφερε στη μεγάλη οθόνη τη “Φάρμα των Ζώων” του Τζωρτζ Όργουελ

Με αφορμή την επέπειο του θανάτου του Τζωρτζ Όργουελ σαν σήμερα το 1950, μεταφράζουμε σήμερα ένα σύντομο άρθρο  για το πώς η CIA έφερε στη μεγάλη οθόνη τη “Φάρμα των ζώων” το 1954, ίσως την πιο επιτυχημένα κριτικά και εμπορικά αντικομμουνιστική αλληγορία του 20ου αιώνα. Η μεταφορά συνέβη μετά το θάνατο του συγγραφέα, ωστόσο σε αντίθεση με όσα αφήνει να εννοηθούν στο τέλος του κειμένου ο αρθρογράφος, δύσκολα μπορεί να πιστέψει κανείς ότι ο ίδιος θα είχε σοβαρές αντιρρήσεις για το εγχείρημα. Πρόκειται εξάλλου για τον άνθρωπο που ένα χρόνο πριν πεθάνει, το 1949, παρέδωσε στο IRD, υπηρεσία του βρετανικού Φόρειν Όφις για την καταπολέμηση της σοβιετικής προπαγάνδας, λίστα με άτομα της πολιτικής, καλλιτεχνικής και ακαδημαϊκής ζωής που θεωρούσε κομμουνιστές ή συμπαθούντες. Ενδεχομένως βέβαια να να είχε όντως αντιρρήσει για τη χοντροκομμένη παρέμβαση της CIA στο τέλος της ταινίας, η οποία δεν αρκείται στον αγνό αντισταλινισμό του πρωτοτύπου, αλλά προπαγανδίζει ξεκάθαρα την εξωτερική παρέμβαση στην ΕΣΣΔ, βάζοντας τα ζώα της “Φάρμας” να προστρέχουν σε βοήθεια εκτός αυτής.

H κινηματογραφική εκδοχή της “Φάρμας των ζώων” κυκλοφόρησε μετ’επαίνων πριν από έξι δεκαετίες. Υπήρξε δεξίωση στα Ηνωμένα Έθνη στη Νέα Υόρκη το 1954 και η ταινία επαινέθηκε από τις εφημερίδες. “Οι Βρετανοί γίνονται πιο Ντίσνεϋ απ’το Ντίσνεϋ”, έγραφε ένας τίτλος.

Η νουβέλα του Τζωρτζ Όργουελ είναι σταθερό βιβλίο στα σχολικά αναλυτικά προγράμματα, κι η σάτιρα του δεν έχει χάσει τίποτε από την επικαιρότητά της στη σύγχρονη εποχή (“Όλα τα ζώα είναι ίσα αλλά κάποια ζώα είναι πιο ίσα από άλλα”).

Η ιστορία του πώς αυτό το βιβλίο γυρίστηκε ως η πρώτη βρετανική μεγάλου μήκους ταινία κινουμένων σχεδίων είναι συναρπαστική, μεταξύ άλλων επειδή η ταινία χρηματοδοτήθηκε από την Κεντρική Υπηρεσία Πληροφοριών της Αμερικής (CIA). H αλήθεια σχετικά με την εμπλοκή της CIA κρατήθηκε κρυφή για 20 χρόνια, μέχρι που το 1974 ο Έβερετ Χάουαρντ Χαντ αποκάλυψε την ιστορία στο βιβλίο του: “Σε μυστική αποστολή: Απομνημονεύματα ενός Αμερικανού Μυστικού Πράκτορα.

Στις 21 Γενάρη 1950, όταν ο Όργουελ πέθανε στην ηλικία των 46 ετών, o νεϋορκέζος Χαν ήταν μέλος του Σεμιναρίου Ψυχολογικού Πολέμου της CIA και είχε σταλεί για να αποκτήσει τα πνευματικά δικαιώματα για τη “Φάρμα των ζώων” από τη χήρα του Όργουελ, Σόνια.

Ορισμένοι πιστεύουν πως ο Χαντ υπερέβαλε σχετικά με το δικό του ρόλο στο κλείσιμο της συμφωνίας-υποτίθεται πως υποσχέθηκε στην κυρία Όργουελ πως θα της κανόνιζε να συναντήσει τον αγαπημένο της σταρ, Κλαρκ Γκέιμπλ-αλλά σίγουρα ενεπλάκη στο να πάρει μπρος το σχέδιο για την ταινία.Σαν να μην ήταν αρκετά οργουελιανή η ιστορία, είναι ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι ο Χαντ αργότερα έγινε διαβόητος ως μέλος της ομάδας που διέρρηξε το Γουότεργκέητ.

Ο Χαντ επέλεξε ως παραγωγό της ταινίας των Λουί ντε Ροσμόντ, δηιουργό των κινηματογραφικών επικαίρων “Η πορεία του χρόνου”. Αποφάσισαν να χρησιμοποιήσουν την αγγλική εταιρεία Χάλας και Μπάτσελορ […] ως στούντιο για να γυρίσουν την ταινία. Γιατί επέλεξε η CIA την Αγγλία ως μέρος γυρισμάτων; Είχαν εντυπωσιαστεί από τα διαφημιστικά που έκανε η Χάλας και Μπάτσελορ για τα κορνφλέηκς της Κέλογκς και για τις προπαγανδιστικές πολεμικές ταινίες πίσω από τις οποίες βρισκόταν το ζεύγος.

Ο Ναπολέων, το γουρούνι που αντιπροσώπευε το Στάλιν στη “Φάρμα των ζώων”

Η CIA θεωρούσε επίσης ότι θα ήταν φθηνότερο να κάνει την ταινία στην Αγγλία, και πίστευε εύλογα πως θα ήταν σε θέση να αποκρύψουν από τους Άγγλους σχεδιαστές κινουμένων σχεδίων ποιος χρηματοδοτούσε την ταινία.Επιπλέον, δεν εμπιστευόταν τις πολιτικές συμπάθειες ορισμένων Αμερικανών εικονογράφων. Κι η Βρετανική κυβέρνηση υποτίθεται πως ήταν ικανοποιημένη με μια ταινία γεμάτη αντιρωσική προπαγάνδα, σε μια περίοδο που ο ψυχρός πόλεμος βρισκόταν σε πλήρη εξέλιξη.

Η Βίβιαν Χάλας, κόρη των σκηνοθετών, έχει πει : “Δεν πιστεύω ότι οι γονείς μου γνώριζαν για οποιαδήποτε εμπλοκή της CIA εκείνη την εποχή”. Στα έξτρα του νέου DVD υψηλής ευκρίνειας, ο Χάουαρντ Γουίτακερ, ένας από τους 80 σχεδιαστές κινουμένων σχεδίων που δούλεψαν στην ταινία συμφώνησε λέγοντας: “Δεν είχαμε το συνειδητοποιήσει εκείνη την εποχή. Νομίζαμε ότι ήταν απλώς μια αγροτική ιστορία. “

Οι εργασίες για την ταινία ξεκίνησαν το 1951 και χρειάστηκαν τρία χρόνια για να ολοκληρωθεί. Το να τη δει κανείς 60 χρόνια μετά είναι μια εμπειρία που δεν προκαλεί συγκινήσεις. Η σάτιρα είναι ακόμα δυνατή και ο Ναπολέων, το γουρούνι-τύρρανος που αντιπροσωπεύει τον Ιωσήφ Στάλιν, είναι ένας αξέχαστος χαρακτήρας. Παρότι τα γραφικά είναι καλά-γκρίζα και μουντά και έναντια στη χαρωπή παλέτα της Ντίσνεϋ-η ταινία αυτή καθαυτή είναι ένα ιστορικό αξιοπερίεργο μάλλον παρά ένα κομμάτι ψυχαγωγίας.

Σίγουρα σου μένει ο θαυμασμός για τη δουλειά του βετεράνου καρατερίστα ηθοποιού Μωρίς Ντένχαμ, που δανείζει τη φωνή του σε κάθε ανθρώπινο χαρακτήρα και ζώο της ταινίας. Οι θυμωμένες του φωνές ως γουρούνι είναι εξαιρετικές, και είναι διασκεδαστικό να σκεφτεί κανείς πως εν μέσω όλης αυτής της πολιτικής ίντριγκας, η βασική μέριμνα των βρετανικών αρχών ήταν πως ο Ντένχαμ έκανε το γουρούνι Γέρο-Ταγματάρχη να ακούγεται υπερβολικά όπως ο Ουίνστον Τσώρτσιλ.

Είναι ίσως καλύτερο να δει κανείς την ταινία ως μια ενδιαφέρουσα ιστορική προπαγάνδα με τη μορφή καρτούν, με μια αξιομνημόνευτη πλοκή. Σίγουρα οι Ρώσοι μίσησαν τον τρόπο με τον οποίο η ταινία διακωμωδούσε τις μυστικές τους συνατήσεις και τις συζητήσεις περί συντροφικότητας και πενταετή πλάνα.

Το γύρισμα μιας ταινίας χρηματοδοτημένης από τη CIA δεν έβλαψε μακροπρόθεσμα τη Χάλας και Μπάτσελορ. Συνέχισαν με πολλές εμπορικές και δημιουργικές επιτυχίες […]

Το μόνο άτομο που σίγουρα δε θα ήταν χαρούμενο για όλ’αυτά θα ήταν ο ίδιος ο Όργουελ, μεταξύ άλλων για τον τρόπο με τον οποίο το τέλος της νουβέλας του άλλαξε στην ταινία. Στην απαισιόδοξη κατάληξη του Όργουελ στη “Φάρμα των Ζώων”, τα γουρούνια γίνονται απαράλλακτα με τους παλιούς ανθρώπινους αφέντες τους.  Στην αισιόδοξη εγκεκριμένη από τη CIA εκδοχή του τέλους, τα (μη-γουρούνια) ζώα ζητούν βοήθεια απέξω. Τους βοηθούν, δίνοντάς τους τη δυνατότητα να τσακίσουν τον κακό ηγέτη Στάλιν.

Κάποια φινάλε είναι πιο ίσα από άλλα, καθώς φαίνεται.

Επιμέλεια-Μετάφραση: Δύσκολες νύχτες