Πώς ξεκίνησε και πώς πήρε το όνομά του το εκδοτικό της Σύγχρονης Εποχής στα χρόνια της χούντας

Μια αφήγηση του Γιώργη Τρικαλινού για την περιπέτεια του βιβλίου που ήταν το πρώτο που εξέδωσε σε δύσκολες συνθήκες παρανομίας η Σύγχρονη Εποχή και έδωσε τελικά το όνομά του στο εκδοτικό. Αντιγράφουμε το σχετικό κεφάλαιο από το βιβλιαράκι “δρόμος μακρύς και δύσκολος”, αλλά η ημερομηνία στο τέλος μας δείχνει πως λογικά πρόκειται για κάποιο σημείωμα που δημοσιεύτηκ αρχικά στο Ριζοσπάστη, πριν βρει τη θέση του στο βιβλίο. Σε κάθε περίπτωση πρόκειται για μία ιδιαίτερη κι ηρωική στιγμή από την 100χρονη διαδρομή του κομμουνιστικού κόμματος, ενώ τα βιβλία της Σύγχρονης Εποχής εξακολουθούν και μας συντροφεύουν μέχρι σήμερα (αν και το πρώτο, ιστορικό βιβλίο είναι εξαντλημένο και μπορεί να το βρει κανείς πια μόνο σε παλαιοπωλεία).

Το βιβλίο “Ο λενινισμός και η σύγχρονη εποχή” και η ίδρυση του Εκδοτικού “Σύγχρονη Εποχή” έχουν μια ολόκληρη ιστορία, που αξίζει τον κόπο να την μάθει ο κάθε κομμουνιστής, ο κάθε οπαδός και φίλος του Κόμμτος. Ιδιαίτερα πρέπει να την μάθουν οι κνίτες και οι κνίτισες. Γιατί απ’ αυτή τη μικρή και ίσως ασήμαντη για ορισμένους ιστορία -που κατά τη γνώμη μου πρέπει να καταγραφεί στην ιστορία του Κόμματος- νομίζω πως βγαίνουν χρήσιμα διδάγματα για τους νεώτερους κομμουνιστές.

Ήταν στα τέλη του 1969. Βρισκόμαστε κρατούμενοι στο Στρατόπεδο Συγκέντρωσης της Λέρου, στο “Παρθένι”. Ήμαστε πάνω από 400 πολιτικοί κρατούμενοι, που είχαμε πιαστεί, οι περισσότεροι από μας, από την πρώτη μέρα της διχτατορίας, σαν προληπτικών συλληφθέντες στην αρχή. Τελικά η κράτησή μας έγινε σχεδόν μόνιμη. Κάθε χρόνο μας κοινοποιούσαν αποφάσεις επιτροπών ασφαλείας με το ενδεικτικό: “αμετανόητος κομμουνιστής, επικίνδυνος δια την δημοσίαν ασφάλειαν”.

Από τις αρχές του 1969, όλοι οι σταθμοί της Μόσχας και όλων των σοσιαλιστικών χωρών, στις εκπομπές τους, σαν κεντρικό θέμα είχαν τα 100χρονα του μεγάλου Δασκάλου και Οδηγητή, του Λένιν. Από το τρανζίστορ που είχαμε στο στρατόπεδο -παράνομα βέβαια από τη Διοίκηση Χωροφυλακής- παρακολουθούσαμε αυτές τις εκπομπές. Και εφοδιάζαμε όλους τους συντρόφους μας μ’ αυτό το υλικό, μετέχοντας έτσι και μεις από το ταμπούρι της εξορίας, σ’ αυτό το μεγάλο γεγονός, στον παγκόσμιο γιορτασμό των 100 χρόνων του Λένιν.

Μια μέρα, ο σταθμός της Μόσχας, μετέδοσε για την έκδοση στα ρούσικα του βιβλίου “Ο λενινισμός και η σύγχρονη εποχή”, που ήταν αφιερωμένο στα 100χρονα του Λένιν.

Την είδηση μας την μετέδοσε ο σ. Μαραγκουδάκης, κρατούμενος κι αυτός στο “Παρθένι”, που κρατούσε το τρανζίστορ της ομάδας.

Η πρώτη σκέψη που κάναμε ήταν πώς θα φέρναμε αυτό το βιβλίο στην Ελλάδα, πώς θα το μπάζαμε μέσα στο στρατόπεδο. Συζητήσαμε και με το Χαρίλαο Φλωράκη, που βρισκόταν κι αυτός στο Παρθένι. Κι έγραψα στη γυναίκα μου, τη Γιάννα, που κείνη την περίοδο βρισκόταν στη Μόσχα, πολιτικός πρόσφυγας. Της έγραψα μ’ έναν τέτιο τρόπο, ώστε να περάσει από τη λογοκρισία της Χωροφυλακής.

Αγαπημένη μου Γιώτα,

Δεν πρόλαβα να σ’ απαντήσω στο γράμμα σου της 5.10 και σήμερον (…) ξέρω ότι είναι πάμφθηνον. Κι αφού τα πάρεις, μου τα στέλνεις. Επίσης διάβασα στις εδώ εφημερίδες πως τελευταία κυκλοφόρησε ένα ιστορικό βιβλίο με τον τίτλο “ο Βλαδίμηρος Ίλιτς και η… σημερινή εποχή”. Δε θα μπορούσες κι αυτό να μου το στείλεις; Έστω και στα ρώσικα, αν δεν είναι στα Γαλλικά ή σ’ άλλη γλώσσα…

Και το γράμμα πέρασε τη λογοκρισία. Έφτασε στη Μόσχα στη Γιάννα, η οποία έτρεξε, έψαξε παντού, σ’ όλα τα βιβλιοπωλεία της Μόσχας. Και επειδή δεν το βρήκε, είχε εξαντληθεί, παρακάλεσε το διευθυντή μιας σχολής, που δίδασκε απ’ αυτό το βιβλίο να της το δόσει. Το πήρε και μου το ‘στειλε.

Εγώ ωστόσο περίμενα, χωρίς να ξέρω τίποτε απ’ όλα αυτά. Δεν μπορούσε να μου τα γράψει η γυναίκα μου, γιατί δε θα περνούσαν από τη λογοκρισία της φυλακής.

Πέρασαν μέρες, βδομάδες, μήνες. Σχεδόν το ξέχασα. Μια μέρα, ένας σύντροφος του στρατοπέδου, που έτυχε να πάει στην αποθήκη των βιβλίων της Διοίκησης, όπου κρατούσε τα απαγορευμένα βιβλία μας, ήρθε και μου είπε:

-Σύντροφε Γιώργη, ξέρεις, στην αποθήκη των απαγορευμένων βιβλίων, υπάρχει ένα βιβλίο δικό σου, γραμμένο στα ρούσικα. Από μακριά το είδα, με τη φωτογραφία του Λένν απέξω και πάνω-πάνω γραμμένο τ’ όνομά σου.

Αμέσως κατάλαβα ότι ήρθε το βιβλίο, αυτό που ζήτησα από τη Γιάννα. Και η πρώτη μου ενέργεια ήταν να το κουβεντιάσω με το Χ. Φλωράκη, για να σκεφτούμε και να ιδούμε πώς θα καταφέρουμε να το μπάσουμε μέσα στο στρατόπεδο.

Στο στρατόπεδο υπήρχε ένας υπομοίραρχος, υπεύθυνος ασφαλείας -δε θυμάμαι τ’ όνομά του- που διέφερε απ’ τους άλλους, κουβεντιάζονταν. Και ο ίδιος επιδίωκε συζητήσεις μαζί μας. Επειδή ήξερε πως η γυναίκα μου και τα παιδιά μου ζούσαν σαν πολιτικοί πρόσφυγες στη Μόσχα, ζητούσε να μάθει για τη ζωή στη Σοβιετική Ένωση. Βέβαια δεν παρέλειπε να χύνει με τρόπο το δηλητήριό του. Τη δουλιά του έκανε. Όπως και μεις τη δουλιά μας κάναμε.

Μια μέρα μπήκε στο προαύλιο του στρατοπέδου. Τον πλησίασα και του άνοιξα κουβέντα για το βιβλίο. Και τον παρακάλεσα να μου το δόσει. Στη συζήτηση μπήκε και ο Χαρίλος Φλωράκης. Κι άρχισε το κανονικό ψηστίρι. Στην αρχή αρνούνταν κατηγορηματικά να μας το δόσει. Με το αιτιολογικό ότι είναι του Λένιν και είναι από τα απαγορευμένα βιβλία. Σιγά-σιγά άρχισε να μαλακώνει. Ώσπου τελικά πείσθηκε και δέχτηκε, σχίζοντας τη φωτογραφία του Λένιν και με την υπόσχεση να μην το δόσουμε σε κανέναν άλλο κρατούμενο να το διαβάσει. Του είχαμε πει ακόμα πως μόνο μεις οι δυο ξέραμε ρούσικα και κανένας άλλος κρατούμενος. Μας ζήτησε ακόμα, και του το υποσχεθήκαμε, να του το επιστρέψουμε μετά από 15 μέρες.

Μόλις πήραμε το βιβλίο στα χέρια μας -καταλαβαίνετε τη χαρά μας- το χωρίσαμε σε κομμάτια και το δόσαμε σε μερικούς συντρόφους, που ξέραν τα ρούσικα, για μετάφραση: στον Στ. Παπαγιάννη, στο Αχ. Σεντέρη κι άλλους, που δε θυμάμαι τα ονόματά τους.

Σε 15 μέρες η μετάφραση ήταν έτοιμη, πραγματικά ένας άθλος. Μέσα σε 15 μέρες μεταφράστηκαν 550 περίπου τυπογραφικές σελίδες, ενός σοβαρού επιστημονικού βιβλίου. Αλλά όποιος ξέρει γιατί αγωνίζεται, όποιος αγωνίζεται για ανώτερα ιδανικά, μπορεί να κάνει θαύματα.

Περιμέναμε τον υπομοίραρχο να φανεί, για να του επιστρέψουμε το βιβλίο, μια και του το υποσχεθήκαμε. Αλλά μάθαμε ότι έφυγε, μετατέθηκε σ’ άλλη θέση. Έτσι το βιβλίο έμεινε οριστικά στα χέρια μας.

Αυτά όλα τα υλικά, το βιβλίο και η μετάφρασή του, πολύ αξιοποιήθηκαν στο στρατόπεδο. Με βάση όλα αυτά, έγιναν διάφορες διαλέξεις, ομιλίες, μαθήματα. Πήραμε έτσι και μεις μέρος στον Παγκόσμιο γιορτασμό των 100 χρόνων από τη γέννηση του Μεγάλου Λένιν. Παράλληλα δόθηκε στους συντρόφους η μετάφραση του βιβλίου, γραμμένη με το χέρι και με ωραία στρογγυλά χρώματα σε φυλλάδια, για να το διαβάσουν.

Προς το τέλος του Δεκέμβρη του 1970, διαλύθηκε το στρατόπεδο της Λέρου “Λακκί”. Οι περισσότεροι κρατούμενοι σ’ αυτό απολύθηκαν. Οι υπόλοιποι ήρθαν στο Παρθένι.

Στις αρχές του Γενάρη 1971, κάπου 70 περίπου πολιτικοί κρατούμενοι -στελέχη του κινήματος- μεταφέρθηκαν στον Ωρωπό. Είπαν, ότι για λόγους υγείας γίνεται αυτή η μεταγωγή. Όσοι, κατά τη γνώμη τους ήταν άρρωστοι ή υπερήλικες, μεταφέρθηκαν από το υγρό κλίμα της Λέρου στο ξηρό κλίμα της Αττικής – στον Ωρωπό. Αλλά άλλοι ήταν οι σκοποί τους. Θέλαν ν’ απομονώσουν τα στελέχη από τη μάζα των κρατούμενων, για να μην τους επηρεάζουν. Γνωστή η ταχτική τους, που δοκιμάστηκε και στο παρελθόν και ποτέ δεν απέδοσε αποτελέσματα.

Τον Απρίλη του 1971 διαλύθηκαν και τα στρατόπεδα “Παρθένι” και Ωρωπός και δημιουργήθηκαν τρεις τόποι εξορίας: η Αγία Μαρίνα – Λέρου, τα Κύθηρα και η Θάσος. Η μεγάλη μάζα των κρατουμένων απολύθηκαν. Κι έμειναν 70 περίπου, που μοιράστηκαν στους τρεις τόπους εξορίας. Στα τέλη του Δεκέμβρη απολυθήκαμε κι όλοι εμείς, οι τελευταίοι, που φέραμε μαζί μας και το βιβλίο και τις μεταφράσεις του.

Μια ομάδα συντρόφων από τη Θεσσαλονίκη: οι Σ. Κωστόπουλος, οι αδελφοί Δαμουρτζίδη και άλλοι, που κρατούσαν ένα αντίτυπο της μετάφρασης του βιβλίου, είχαν την έμπνευση κι έκαναν την πρόταση στο Κόμμα να εκδόσουμε το βιβλίο στα ελληνικά. Η πρότασή τους έγινε δεχτή. Ήρθαν στην Αθήνα. Και άρχισε η προκαταρκτική δουλιά, οι συνεννοήσεις. Θυμάμαι κάτω από πόσο δύσκολες συνθήκες, τις συνθήκες της διχτατορίας, δουλέψαμε όλοι μας. Αλλά και με πόση όρεξη, αγάπη και επαναστατική φλόγα. Θ’ αναφέρω τα ονόματα όλων των συντρόφων, γιατί αξίζει ν’ αναφερθούν: οι Σ. Κωστόπουλος, οι αδελφοί Δαμουρτζίδη από τη Θεσσαλονίκη, ο Σ. Παπαγιάννης, ο Κοσμάς Φουντουκίδης.

Τελικά τα καταφέραμε και το εκδόσαμε στο τυπογραφείο του Καρανάση στις αρχές του Νοέμβρη του 1972, ο οποίος και προσφέρθηκε να μας το βγάλει και με σχετικά λίγα χρήματα, ξέροντας τις δυσκολίες που αντιμετωπίζαμε, και τους κινδύνους που περιέκλειε αυτή η δουλιά.

Στην πρώτη του έκδοση, το βιβλίο βγήκε σε 3.000 αντίτυπα. Όμως δεν κυκλοφόρησαν όλα μέσω των βιβλιοπωλείων, “δια το φόβον των Ιουδαίων”. Πήραμε τα πρώτα 1.000 αντίτυπα και τα κυκλοφορήσαμε μέσον των παράνομων οργανώσεων της Αθήνας., Πειραιά και Θεσσαλονίκης. Άλλα 1.000 περίπου αντίτυπα τα κυκλοφορήσαμε μέσον των πλασιέ, οι περισσότεροι σύντροφοι και παλιοί φυλακισμένοι και εξόριστοι, που τα πουλούσαν στα κρυφά. Και τα υπόλοιπα 1.000 αντίτυπα τα κυκλοφορήσαμε μέσον των βιβλιοπωλείων.

Στην αρχή, τα βιβλιοπωλεία, ενώ παίρναν το βιβλίο για να το πουλήσουν, γιατί είχε μεγάλη πέραση, δε δέχονταν να το βάλουν στη βιτρίνα, παρά τις παρακλήσεις μας. Όμως, με τον καιρό, με την ανάπτυξη του αντιδιχτατορικού κινήματος, με τη μεγάλη ζήτηση που είχε αυτό από το πλατύ κοινό, ιδιαίτερα το κοινό της νεολαίας, ξεπέρασαν αυτό το δισταγμό και το ‘βαλαν φαρδιά-πλατιά στις βιτρίνες τους.

Πολύ αργά το ‘μαθε και η Ασφάλεια. Και πήγε στο τυπογραφείο του Καρανάση για να μάθει λεπτομέρειες να μάθει ποιος είναι ο εκδότης κλπ. Μάταιος όμως ο κόπος της. Γιατί το βιβλίο είχε πια κυκλοφορήσει πλατιά σ’ όλη την Ελλάδα, είχε εξαντληθεί η πρώτη έκδοση. Και βγήκε δεύτερη και τρίτη έκδοση.

Αυτή, λοιπόν, είναι η ιστορία της έκδοσης του βιβλίου “Ο λενινισμός και η σύγχρονη εποχή”. Αλλά κι αυτή είναι και η αρχή της ίδρυσης του Εκδοτικού “Σύγχρονη Εποχή”, που πήρε τον τίτλο από το πρώτο αυτό βιβλίο.

Από τότε, το Νοέμβρη του 1972, εκδόθηκαν κι άλλα βιβλία στη διάρκεια της διχτατορίας, από το εκδοτικό τώρα πια “Σύγχρονη Εποχή”, όπως: η “Ηθκή και Πολιτική” του Τιταρένκο, “Ο άνθρωπος, η Γη, το Σύμπαν” του Κούμπαρεφ, κ.ά., για να φτάσουμε στη μεταπολίτευση και μετά στην καινούργια περίοδο, όπου το εκδοτικό “Σύγχρονη Εποχή” έχει μια μεγάλη και πλούσια δραστηριότητα.

27. 2. 1981