Δημοσθένης Λιγδόπουλος – Ωρίων Αλεξάκης: Δολοφονήθηκαν δίνοντας τη ζωή τους για την υπόθεση της επανάστασης

Στις 27 Οκτώβρη του 1920, δολοφονείται στη Μαύρη Θάλασσα, καθώς επέστρεφε από τη Μόσχα, ως αντιπρόσωπος του ΣΕΚΕ στο 2ο Συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς, ο Δημοσθένης Λιγδόπουλος, ένας από τους πρωτεργάτες του επαναστατικού κινήματος στην Ελλάδα και ιδρυτικό μέλος του ΣΕΚΕ. Μαζί με τον Λιγδόπουλο, δολοφονήθηκε επίσης ο κομμουνιστής-επαναστάτης Ωρίων Αλεξάκης, στέλεχος του Κόμματος των Μπολσεβίκων και εκπρόσωπος της Κομμουνιστικής Διεθνούς στα Βαλκάνια.

Τα κείμενα που ακολουθούν προέρχονται από την ένθετη έκδοση «7 μέρες μαζί», του Ριζοσπάστη της 23 Νοέμβρη 2003.

Δημοσθένης Λιγδόπουλος – Ωρίων Αλεξάκης. Δυο κομμουνιστές ηγέτες που έλαχε να συναντηθούν και να γνωριστούν στο 2ο Συνέδριο της Γ΄ Κομμουνιστικής Διεθνούς. Ο πρώτος σαν αντιπρόσωπος της ΚΕ του ΣΕΚΕ (ΚΚΕ). Ο δεύτερος σαν στέλεχος των μπολσεβίκων και της Διεθνούς με το καθήκον του αντιπροσώπου της στα Βαλκάνια.

Ο Δ. Λιγδόπουλος αφού πρωτοστάτησε στο Εθνικό Συμβούλιο του ΣΕΚΕ και στο 2ο Συνέδριο του Κόμματος της εργατικής τάξης της Ελλάδας για να αποφασίσει την ένταξή του στην Κομμουνιστική Διεθνή, πήγε στη Μόσχα, έδρα της Διεθνούς, ως αντιπρόσωπος του Κόμματος στο συνέδριό της προκειμένου να συνδεθεί το Κόμμα με τη Διεθνή και να γίνει ένα από τα τμήματά της.

Ωρίων Αλεξάκης

Ο Ωρίων Αλεξάκης, δεν είναι γνωστός στο πλατύ κοινό. Ούτε βεβαίως η σημαντική δράση του στο μικρό χρονικό διάστημα που πρόλαβε να ζήσει. Ήταν ένας νέος σε ηλικία μπολσεβίκος, στέλεχος ικανό, με τόλμη και αποφασιστικότητα που ανέλαβε δράση σε δύσκολες αποστολές κατά την περίοδο της Οχτωβριανής Επανάστασης από την ΚΕ του Κόμματός του. Αναδεικνύεται έτσι σε πρωτοπόρο επαναστάτη. Έτσι η ΚΕ του Κόμματος των μπολσεβίκων του ανέθεσε ευθύνη στην Κομμουνιστική Διεθνή από την οποία ανέλαβε το καθήκον του αντιπροσώπου της στα Βαλκάνια μετά το τέλος των εργασιών του 2ου Συνεδρίου της.

Μα εκτός από τη γνωριμία τους, τη συντροφική σχέση που αναπτύχθηκε μεταξύ τους, υπάρχει άλλο ένα κοινό τους σημείο, ένα τραγικό γεγονός που στέρησε από την εργατική τάξη δυο από τους πρωτοπόρους ηγέτες της: η δολοφονία τους κατά τη μετάβασή τους, μετά το Συνέδριο της Διεθνούς, στα Βαλκάνια. Ο Λιγδόπουλος θα επέστρεφε για να συνεχίσει τη δράση του ως μέλος της ΚΕ του ΣΕΚΕ για την ανάπτυξη της δράσης του Κόμματος και του εργατικού κινήματος στην Ελλάδα. Ο Αλεξάκης στα πλαίσια των καθηκόντων του από τη Διεθνή, είχε ως πρώτο σταθμό την Ελλάδα. Ήταν σε ηλικία μόλις 22 χρονών ο Λιγδόπουλος και 21 χρονών ο Αλεξάκης.

Έτσι δέθηκε η «μοίρα» δυο στελεχών του διεθνούς πια κομμουνιστικού κινήματος. Για ελάχιστο χρονικό διάστημα, όσο κράτησαν οι εργασίες του 2ου Συνεδρίου της Διεθνούς, και το «μοιραίο» ταξίδι τους, αλλά το Κόμμα μας που ήταν στα πρώτα βήματά του και το εργατικό κίνημα στην Ελλάδα και στα Βαλκάνια, είχαν μια τεράστια απώλεια για τη συγκεκριμένη εποχή. Δυο από τους καλύτερους γιους της εργατικής τάξης δολοφονήθηκαν δίνοντας τη ζωή τους για την υπόθεση της επανάστασης. Ο Λιγδόπουλος είναι ο πρώτος νεκρός του Κομμουνιστικού Κόμματος της Ελλάδας που έπεσε στο επαναστατικό καθήκον.

Σήμερα θα παρουσιάσουμε σύντομη βιογραφία των δύο αυτών πρωτοπόρων του κομμουνιστικού κινήματος, αλλά και τη σύντομη κοινή ζωή τους όπως την έχει καταγράψει ο Σοβιετικός Λεβ Γκούρβιτς, μετά από επισταμένη έρευνα, κυρίως στα αρχεία της Γ΄ Διεθνούς αλλά και σε αρχεία του ΚΚΣΕ, αναζητώντας στοιχεία για τη ζωή του Ωρίωνα Αλεξάκη, ο οποίος συνέγραψε και τη βιογραφία του.

«Ο Αλεξάκης κλήθηκε στη Μόσχα. Τον κάλεσαν στην Εκτελεστική Επιτροπή της Κομμουνιστικής Διεθνούς να παρουσιαστεί στον Μ. Β. Κομπέτσκι (σ.σ. στέλεχος των μπολσεβίκων και της Διεθνούς), που διηύθυνε τα οργανωτικά ζητήματα. Μετά τη συνομιλία με τον Ωρίωνα, ο Κομπέτσκι είπε:

“Μελετήστε την κατάσταση στα Βαλκάνια, τη σχετική φιλολογία και τα υλικά των κομμάτων. Στη Βουλγαρία υπάρχει ήδη γερό κόμμα, στις άλλες χώρες κάνουν μόνο τα πρώτα βήματα. Τα Βαλκάνια είναι ένας πολύπλοκος εθνικός κόμβος. Στη θέση της αυστροουγγρικής μοναρχίας εμφανίστηκαν νέα κράτη. Εθνικές αντιθέσεις υπάρχουν εκεί περισσότερο από αρκετές…”.

Πλησίαζε το 2ο συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς και στη Μόσχα έρχονταν αντιπρόσωποι από πολλές χώρες. Ο Ωρίων έγινε φίλος του αντιπροσώπου της Ελλάδας Δημοσθένη Λιγδόπουλου.

Ο Λιγδόπουλος έλεγε στον Αλεξάκη:

“Αλλά, στην ουσία, το κόμμα πρέπει να δημιουργηθεί. Η εργατική τάξη στη χώρα μας είναι διασκορπισμένη και μαρξιστική φιλολογία δεν υπάρχει καθόλου”.

Οι δυο τους συναντιόνταν σχεδόν κάθε μέρα, συχνά έκαναν περίπατο στους δρόμους της Μόσχας.

Σε ένα από τα σπίτια της παρόδου Πουτίνκοβσκι, απέναντι από το μοναστήρι Στράστνι, όπου ζούσαν ακόμα καλόγριες, την προσοχή του Λιγδόπουλου την τράβηξε ένα μικρό ανάγλυφο που παρίστανε έναν γεροδεμένο εργάτη.

“Ολη μας η ελπίδα στηρίζεται στους ανθρώπους που οι ίδιοι τρέφουν τον εαυτό τους”, του μετέφρασε ο Αλεξάκης το κείμενο της επιγραφής του ανάγλυφου.

Δημοσθένης Λιγδόπουλος

Πόσα μνημεία υπάρχουν στην Ελλάδα, είπε ο Λιγδόπουλος, υπέροχα έργα της ανθρώπινης ιδιοφυίας! Δεν υπάρχει όμως ούτε ένα που να είναι αφιερωμένο στους ανθρώπους της δουλιάς. Αυτό το σπίτι ήταν του τραπεζίτη Ριαμπουσίνσκι, ενός από τους πιο πλούσιους ανθρώπους της παλιάς Ρωσίας, απάντησε ο Ωρίων. Είναι συμβολικό που ένα τέτοιο ανάγλυφο τοποθετήθηκε εδώ ακριβώς.

Ο Ωρίων βοήθησε τον Λιγδόπουλο να μελετήσει το βιβλίο του Λένιν “Ο αριστερισμός παιδική αρρώστια του κομμουνισμού”, του μιλούσε για την ιστορία της επανάστασης, του εξηγούσε την ουσία του μπολσεβικισμού.

Στο συνέδριο

Το 2ο συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς άρχισε τις εργασίες του στην Πετρούπολη, όπου οι αντιπρόσωποι πήγαν με ειδικό τρένο. Στο ίδιο κουπέ με τον Ωρίωνα και το Λιγδόπουλο ήταν και ο Μουσταφά Σουμπχή (σ.σ. αντιπρόσωπος του ΚΚ Τουρκίας). Ο Μουσταφά ήταν χαρούμενος και ενθουσιασμένος. Στην Τουρκία την εξουσία την ανέλαβε νέα κυβέρνηση (σ.σ. η επαναστατική αστικοδημοκρατική κυβέρνηση του Κεμάλ Ατατούρκ), που υποσχέθηκε να χαλαρώσει το καθεστώς των διώξεων και να επιτρέψει την επιστροφή των πολιτικών προσφύγων.

Πραγματικά, ύστερα από μερικούς μήνες στον Σουμπχή και μια ομάδα Τούρκων κομμουνιστών επέτρεψαν την επιστροφή τους στην Τουρκία. Αλλά μόλις βγήκαν απ’ το πλοίο και πάτησαν την πατρική γη, τους έπιασαν, τους έβαλαν μέσα σε σακιά και τους πέταξαν στη θάλασσα…

Οι εργασίες του συνεδρίου συνεχίστηκαν στη Μόσχα… Οι εισηγήσεις του Λένιν στο συνέδριο, οι ομιλίες του στις επιτροπές βοήθησαν τον Ωρίωνα να καταλάβει τα καθήκοντα του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος. Μελέτησε με προσοχή τους όρους εισδοχής στην Κομμουνιστική Διεθνή που τους είχε επεξεργαστεί ο Λένιν, τις θέσεις για το εθνικό και το αγροτικό ζήτημα.

Στις 27 του Ιούλη η Μόσχα οργάνωσε γιορτή προς τιμήν του συνεδρίου. Ο Αλεξάκης και ο Λιγδόπουλος πήγαν μαζί στην Κόκκινη Πλατεία…

Τον γκρίζο όγκο των μεγάλων εμπορικών καταστημάτων τον στόλιζαν σημαίες και συνθήματα σε ξένες γλώσσες. Και απέναντι, σχεδόν μπροστά στους τάφους των αγωνιστών της επανάστασης, είχε ανυψωθεί ένας μεγάλος πράσινος “λοφίσκος”. Τον είχαν φτιάσει σχεδόν σε μια νύχτα οι μαθητές της σχολής στρατιωτικού καμουφλάζ. Στις πλαγιές του “λοφίσκου”, στο “χόρτο” από χρωματισμένο σφουγγάρι, βρίσκονταν κομμάτια από ρόδες κανονιών, από συρματοπλέγματα, ένα σπασμένο τύμπανο, σαν δείγματα της νίκης του Κόκκινου Στρατού στα μέτωπα του εμφυλίου πολέμου. Στο εσωτερικό του “λοφίσκου” είχαν τοποθετήσει έναν ραδιοσταθμό και οι ραδιοτηλεγραφητές, που ήταν υπηρεσία, εξηγούσαν περήφανα: “Μπορούμε να πάρουμε ραδιοτηλεγράφημα ακόμα κι από το εξωτερικό”.

Κατά μήκος του τείχους του Κρεμλίνου υπήρχε έκθεση των πολεμικών τροπαίων. Οι αντιπρόσωποι παρατηρούσαν τα αγγλικά και γαλλικά κανόνια διαφόρου διαμετρήματος, τα φλογοβόλα, τα θωρακισμένα οχήματα και τους προβολείς που είχε κυριεύσει ο Κόκκινος Στρατός.

Την έναρξη της διαδήλωσης την ανήγγειλε ένας κανονιοβολισμός. Εξι ώρες περνούσαν οι φάλαγγες των Μοσχοβιτών από την Κόκκινη Πλατεία, χαιρετίζοντας τους αντιπροσώπους. Μετά άρχισε ή στρατιωτική παρέλαση. Από τον τόπο των εκτελέσεων της τσαρικής Ρωσίας σηκώθηκε ένα αερόστατο. Οι προκηρύξεις που έριχνε έμοιαζαν με άσπρη βροχή.

Το βράδυ σε όλες τις συνοικίες έγιναν συγκεντρώσεις, συναυλίες όπου μιλούσαν αντιπρόσωποι. Γιορταστικά πυροτεχνήματα φώτισαν τη Μόσχα…

Η αλληλοεκτίμηση

Λίγο μετά το τέλος των εργασιών του συνεδρίου ο Κομπέτσκι είπε στον Ωρίωνα ότι το ζήτημα της αποστολής του στο εξωτερικό λύθηκε. Μέσω Βουλγαρίας θα κατέβαινε στην Ελλάδα.

“Να είστε έτοιμος κάθε μέρα και να μη χάνετε τον καιρό σας άσκοπα”.

Ο Ωρίων ρωτούσε τον Λιγδόπουλο για τη ζωή των εργατών και αγροτών στην Ελλάδα, συγκρατούσε στη μνήμη του τα χαρακτηριστικά των διάφορων κομμάτων και πολιτικών παραγόντων.

Οι συζητήσεις με τον Λιγδόπουλο επιβεβαίωσαν το ότι οι Ελληνες κομμουνιστές χρειάζονταν πείρα, την οποία οι μπολσεβίκοι είχαν συγκεντρώσει στη μακρόχρονη παρανομία, μια πείρα των τριών επαναστάσεων (σ.σ. η επανάσταση του 1905, η αστικοδημοκρατική το Φλεβάρη 1917 και η Οχτωβριανή) και του εμφυλίου πολέμου…»

Η τελευταία συνάντηση του Κομπέτσκι με τον Ωρίωνα στην έδρα Κομμουνιστικής Διεθνούς έγινε για τις τελευταίες οδηγίες.

«Σ’ αυτήν ο Ωρίων άκουσε μια αναπάντεχη ερώτηση:

– Τι είναι “λεβεντιά”;

– Ελληνική λέξη, απάντησε με αμηχανία ο Ωρίων.

– Αυτό το ξέρω πια. Μα τι σημαίνει;

– Είναι μια έννοια που δε μεταφράζεται. Είναι λαϊκό ιδανικό δύναμης και ομορφιάς, του καλού και του δίκαιου. Ταυτόχρονα και αγνή αγάπη, και σεβασμός στη μητέρα, στη σύζυγο, στο φίλο, σεβασμός όλων των ανθρώπων. Και στοργή για τα παιδιά. Ολα αυτά μαζί και ακόμα κάτι περισσότερο.

Με δυο λόγια: η λεβεντιά είναι ιδανικό του πραγματικού ανθρώπου και της πραγματικής ζωής. Υπάρχει ακόμα και η λέξη “λεβέντης”, έτσι λένε οι Ελληνες τους ανθρώπους που θυσιάζουν τον εαυτό τους για τη γενική ευτυχία. Πέστε, μου όμως, γιατί ρωτήσατε γι’ αυτό;

– Ο Λιγδόπουλος βεβαιώνει πως ο Ωρίων είναι λεβεντιά!

– Αυτό πάει πολύ!, είπε ο Αλεξάκης, συγκινημένος και σαστισμένος.

– Ο Λιγδόπουλος βλέπει καλύτερα, χαμογέλασε και πάλι ο Κομπέτσκι. Και πρόσθεσε: Αύριο θα πάτε στα Βαλκάνια. Σκοπός σας είναι να δώσετε αντικειμενική εικόνα της κατάστασης επί τόπου. Αύριο θα φύγετε για την Οδησσό, από εκεί από τη θάλασσα θα πάτε στη Βουλγαρία. Ο Λιγδόπουλος θα έρθει μαζί σας. Σας εύχομαι επιτυχία.

Το ταξίδι που δεν τέλειωσε

Στην Οδησσό όλα ήταν έτοιμα για το ταξίδι. Με ένα μικρό πλεούμενο έπρεπε όχι μόνο να διασχίσουν τη Μαύρη Θάλασσα, που αυτό τον καιρό ήταν τρικυμισμένη, αλλά να μπορέσουν να ξεγλιστρήσουν με τέτοιον τρόπο, που να μη τους δούνε τα πλοία του Βράγγελ, που είχαν αποκλείσει τις σοβιετικές ακτές. Ο Ωρίων ήξερε ότι δυο Βούλγαροι αντιπρόσωποι, ο Κολάροφ και ο Δημητρόφ, δεν μπόρεσαν να πάνε στο συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς. Τους είχε συλλάβει η Ακτοφυλακή της Ρουμανίας και δυο άλλους, τον Καμπακτσίεφ και τον Μαξίμοφ, τους βρήκε μια θύελλα που έριξε τη βάρκα τους πίσω στις ακτές της Βουλγαρίας. Η δεύτερη απόπειρά τους ήταν πιο καλή, κράτησε όμως έξι μερόνυχτα.

Στην πρώτη σελίδα του Ριζοσπάστη, η ανακοίνωση της ΚΕ του Κόμματος για τη δολοφονία του Δημοσθένη Λιγδόπουλου

Αποτυχημένη ήταν και η πρώτη προσπάθεια του Ωρίωνα και του Λιγδόπουλου να φύγουν από την Οδησσό: μια αναπάντεχη θύελλα ανάγκασε το μικροσκοπικό πλεούμενο να γυρίσει πίσω. Η αναχώρηση αναβλήθηκε για μερικές μέρες. Το πλήρωμα, που πρόφτασαν να το γνωρίσουν, τους φάνηκε ύποπτο, όχι σίγουρο. Ο χρόνος όμως δεν επέτρεπε να αναζητήσει κανείς άλλο δρόμο για τη Βουλγαρία.

Μόλις βελτιώθηκε ο καιρός, μπήκαν στο μικροσκοπικό πλοιάριο και έφυγαν.

… Από καιρό τώρα, δεν υπάρχει στη ζωή κανένας από κείνους πού πήραν μέρος στην οργάνωση του ταξιδιού και δεν έχει κανείς ποιον να ρωτήσει για το ταξίδι αυτό. Και δεν υπάρχει ούτε ένα ντοκουμέντο, ούτε ένα στοιχείο. Πάντως, στα αρχεία δεν έγινε δυνατό για την ώρα να βρεθεί τίποτα. Διατηρήθηκε όμως μια ανακοίνωση που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό “Κομμουνιστική Διεθνής”, όργανο της Εκτελεστικής Επιτροπής της Κομμουνιστικής Διεθνούς. Η ανακοίνωση, στηριγμένη στον δυτικοευρωπαϊκό κομμουνιστικό Τύπο, έλεγε ότι οι σύντροφοι Λιγδόπουλος και Αλεξάκης επιβαίνοντες σε ένα μικρό πλοίο κατευθύνθηκαν στη Βουλγαρία, όπου έπρεπε να είχαν φτάσει την 1η του Νοέμβρη 1920… Μόνο τώρα οι αρχές του Κεμάλ – πασά ανακοίνωσαν ότι στο Ζουγκουλντάν συνέλαβαν τον καπετάνιο Αμπντουραχμάν και το πλήρωμα ενός πειρατικού πλοίου, οι οποίοι ομολόγησαν το φόνο των δύο σοσιαλιστών, καθώς και δύο Ρώσων και ενός Βούλγαρου. Οι Ελληνες σοσιαλιστές διαμαρτύρονται έντονα για τον αποκλεισμό από τις δυνάμεις της Αντάντ, που είναι υπεύθυνες για τη δολοφονία των συντρόφων.

Πολλά δεν είναι καθαρά σ’ αυτή την ανακοίνωση. Αυτό τον καιρό μεταξύ Οδησσού και Βάρνας δεν υπήρχε συγκοινωνία με πλοία και η επικοινωνία γινόταν συνήθως με ψαράδικες βάρκες. Δεν είναι σαφές: επιτέθηκαν οι πειρατές στο “μικρό πλοίο” ή ο Αλεξάκης και οι συνταξιδιώτες του έφυγαν από την Οδησσό με τούρκικο πλοίο;

Σαφές είναι ένα: εκτελώντας αποστολή της Κομμουνιστικής Διεθνούς, ο Αλεξάκης και οι σύντροφοι του χάθηκαν στο δρόμο προς τη Βουλγαρία.

Δημιουργήθηκαν κάμποσες εκδοχές για το χαμό τους

Σύμφωνα με την πιο διαδεδομένη εκδοχή που αναφερόταν στις περισσότερες νεκρολογίες, τους πρόδωσε κάποιος χαφιές, που βρέθηκε ανάμεσα στους ταξιδιώτες. Αλλά σε ποιον τους πρόδωσε; Γιατί πριν από την άφιξη στη Βουλγαρία; Τι θέλει εδώ ο καπετάνιος Αμπντουραχμάν; Τα ερωτήματα αυτά έμειναν χωρίς απάντηση.

Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή, την πρωτοβουλία της δολοφονίας την είχε ένας λευκοφρουρός που ήταν στο ίδιο πλοίο και τυχαία αναγνώρισε τον Ωρίωνα.

Κατά μια τρίτη εκδοχή, ο Ωρίων ταξίδευε σαν έμπορος και είχε μαζί του μήτρες κάποιων εκδόσεων, που τις είχε τυλίξει και τις είχε βάλει σε μικρούς σωλήνες. Ο καπετάνιος του πλοίου υπέθεσε ότι στους σωλήνες είναι κρυμμένα χρυσά νομίσματα. Αποφάσισε να τα πάρει και “έψησε” το πλήρωμα να σκοτώσουν τους ταξιδιώτες που τον εμπιστεύτηκαν. Κι αυτό μπορούσε να συμβεί…

Υπάρχουν και άλλες εκδοχές της τραγωδίας που έγινε στη Μαύρη Θάλασσα τον Οχτώβρη του 1920. Ολες αυτές είναι υποθέσεις…».

Αλλά ο Λιγδόπουλος και ο Αλεξάκης έδωσαν και τη ζωή τους στο επαναστατικό τους καθήκον.

Πηγές:

1.«Το Πρώτο Συνέδριο του ΣΕΚΕ» – Πρακτικά – Εκδοση της ΚΕ του ΚΚΕ.

2.«Σαράντα χρόνια του ΚΚΕ», 1918-1958, «Πολιτικές και Λογοτεχνικές Εκδόσεις».

3. Λεβ Γκούρβιτς: «Ωρίων Αλεξάκης», εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», 1979.