Φιντέλ: «Πάντοτε θα αναζητούμε στο παράδειγμα του Τσε την έμπνευση»

Μπορεί ο Τσε ως φυσική οντότητα να ταξίδεψε σε πολλές χώρες (το ξέρετε ότι πέρασε και από την Ελλάδα;) οι επαναστατικές ιδέες του όμως έχουν φτάσει σε κάθε σπιθαμή του πλανήτη και τ’ όνομά του προφέρεται από εκατομμύρια χείλη. Ανάμεσα στους πολλούς που έχουν μιλήσει ή έχουν γράψει για τον Αργεντίνο επαναστάτη που, αν ζούσε, σήμερα θα έκλεινε τα 89 του χρόνια, ο λόγος του Φιντέλ πάντα θα ξεχωρίζει.

***

Αυτοί που προσπαθούν να προσδώσουν σημασία στο τυχαίο χτύπημα που σκότωσε τον Τσε, επιδιώκουν μάταια να αρνηθούν την εμπειρία και την ηγετική του ικανότητα. Ο Τσε ήταν ένας εκπληκτικά ικανός στρατιωτικός ηγέτης. Ωστόσο, όταν θυμόμαστε τον Τσε, όταν τον σκεφτόμαστε, το πρώτο που μας έρχεται στο νου δεν είναι οι στρατιωτικές του αρετές. Όχι! Ο πόλεμος είναι ένα μέσο και όχι ο αυτοσκοπός. Ο πόλεμος είναι ένα εργαλείο των επαναστατών. Πιο σημαντική είναι η επανάσταση. Πιο σημαντικός είναι ο επαναστατικός αγώνας, τα επαναστατικά ιδανικά, οι επαναστατικοί στόχοι, τα επαναστατικά αισθήματα και οι επαναστατικές αρετές!

Και είναι στον τομέα αυτόν, τον τομέα των ιδανικών, των αισθημάτων, των επαναστατικών αρετών και της ευφυΐας, στον οποίο –εκτός βέβαια από τις στρατιωτικές του αρετές– νιώθουμε την τρομερή απώλεια που ο θάνατός του άφησε στο επαναστατικό κίνημα.

Ο αξιοθαύμαστος χαρακτήρας του Τσε περιλάμβανε αρετές που σπάνια απαντώνται μαζί. Ξεχώριζε ως ένας αξεπέραστα δραστήριος άνθρωπος, παρόλο που δεν ήταν μόνο αυτό, ήταν επίσης οραματιστής, άνθρωπος με ευφυΐα και ευρεία καλλιέργεια, καθώς και ένας άνθρωπος βαθυστόχαστος. Με λίγα λόγια, συνδύαζε μέσα του τον άνθρωπο των ιδεών και τον άνθρωπο της δράσης.

Δεν είναι εντούτοις μόνο το ότι ο Τσε διέθετε το διπλό χαρακτηριστικό: ήταν άνθρωπος των ιδεών –βαθύτατων μάλιστα ιδεών– και άνθρωπος της δράσης, υπήρχε επιπλέον και το γεγονός ότι ο Τσε, ως επαναστάτης, συγκέντρωνε μέσα του τις αρετές που θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε ως την απόλυτη έκφραση των αρετών του επαναστάτη: ένας άνθρωπος απόλυτης ακεραιότητας, ένας άνθρωπος με ανώτατο αίσθημα τιμής και απόλυτη ειλικρίνεια, ένας άνθρωπος με στωικές και σπαρτιατικές συνήθειες διαβίωσης, ένας άνθρωπος στη συμπεριφορά του οποίου δεν μπορεί να βρεθεί ούτε ένα ψεγάδι. Μέσα από τις αρετές του, αποτελούσε αυτά που μπορούμε να ονομάσουμε το πρότυπο του αληθινού επαναστάτη.

Φυσικά, όταν οι άνθρωποι πεθαίνουν, συνηθίζεται να εκφωνούμε ομιλίες και να δίνουμε έμφαση στις αρετές τους. Πολύ σπάνια ωστόσο μπορεί κανείς να μιλήσει τόσο δίκαια και με τόση ακρίβεια, όσο μιλούμε εμείς τώρα, σ’ αυτή την περίσταση, για τον Τσε: ότι αποτελούσε το γνήσιο παράδειγμα των επαναστατικών αρετών! Διέθετε όμως και μία ακόμη αρετή, όχι μία αρετή του πνεύματος ή της θέλησης, όχι μία αρετή που πήγαζε από την εμπειρία ή από τον αγώνα, αλλά μία αρετή της ψυχής: ήταν ένας εκπληκτικός άνθρωπος, με εκπληκτική ευαισθησία!

Γι’ αυτό και όταν σκεφτόμαστε τη ζωή του, όταν σκεφτόμαστε τη συμπεριφορά του, λέμε πως αποτελούσε τη μοναδική περίπτωση ενός αξιοθαύμαστου ανθρώπου, ικανού να συνδυάζει στην προσωπικότητά του όχι μόνο τα χαρακτηριστικά του ανθρώπου της δράσης, αλλά και του ανθρώπου του πνεύματος, του ανθρώπου με τις αδιάφθορες επαναστατικές αρετές και με την πιο αξιοθαύμαστη ανθρώπινη ευαισθησία, με ένα σιδερένιο χαρακτήρα, μία ατσαλένια θέληση και μία αλύγιστη αντοχή.

Για όλους αυτούς τους λόγους, έχει αφήσει κληρονομιά στις μελλοντικές γενιές όχι μόνο την εμπειρία και τις γνώσεις ενός εκπληκτικού στρατιώτη, αλλά, ταυτόχρονα, και τους καρπούς της ευφυΐας του. Έγραφε με την επιδεξιότητα ενός δεξιοτέχνη της γλώσσας μας. Οι πολεμικές αφηγήσεις που συνέγραψε είναι ασύγκριτες. Το βάθος της σκέψης του είναι εντυπωσιακό. Έγραφε πάντοτε με απόλυτη σοβαρότητα και με μοναδική εμβρίθεια πάνω σε οποιοδήποτε θέμα –και δεν έχουμε την παραμικρή αμφιβολία ότι ορισμένα από τα γραπτά του θα μείνουν στην αιωνιότητα ως κλασικά ντοκουμέντα της επαναστατικής σκέψης.

Ως καρπούς αυτής της ανθηρής και βαθιάς ευφυΐας, μας άφησε κληρονομιά αναρίθμητες αναμνήσεις, αναρίθμητες αφηγήσεις, που χωρίς τη δική του προσπάθεια, χωρίς τις δικές του προσπάθειες, ίσως να χάνονταν για πάντα.

Υπήρξε ένας ακούραστος εργάτης, και κατά τη διάρκεια των ετών που υπηρέτησε την πατρίδα μας δεν ξεκουράστηκε ούτε για μία ημέρα. Οι ευθύνες που του ανατέθηκαν ήταν πολλές: διευθυντής της Εθνικής Τράπεζας, διευθυντής του Κεντρικού Συμβουλίου Προγραμματισμού, υπουργός Βιομηχανίας, διοικητής στρατιωτικών περιοχών και επικεφαλής πολιτικών, οικονομικών ή σχετικών αντιπροσωπιών.

Η ευπροσάρμοστη ευφυΐα του αποτελούσε υπέρτατη εγγύηση για την επιτυχία κάθε αποστολής που αναλάμβανε. Εκπροσώπησε θαυμάσια τη χώρα μας σε πολυάριθμες διεθνείς διασκέψεις, με τον ίδιο θαυμαστό τρόπο που οδήγησε στη μάχη τους στρατιώτες και όπως ακριβώς στάθηκε πρότυπο εργαζομένου σε κάθε ίδρυμα στο οποίο τοποθετήθηκε ως επικεφαλής. Δεν υπήρχαν ημέρες ξεκούρασης γι’ αυτόν. Δεν υπήρχαν ώρες ξεκούρασης γι’ αυτόν!

Κάθε φορά που κοιτούσαμε μέσα από το παράθυρο του γραφείου του, το φως ήταν αναμμένο όλες τις ώρες της νύχτας, ενώ αυτός μελετούσε, ή, μάλλον, εργαζόταν και μελετούσε. Γιατί μελετούσε όλα τα προβλήματα και ήταν ακούραστος αναγνώστης. Η δίψα του για μάθηση ήταν κυριολεκτικά ακόρεστη, και τις ώρες που έκλεβε από τον ύπνο, τις αφιέρωνε στη μελέτη.

Αφιέρωνε επίσης τις ημέρες που ήταν προγραμματισμένες ως ημέρες άδειας, στην εθελοντική εργασία. Ενέπνευσε και αποτέλεσε το μεγαλύτερο κίνητρο για την εργασία που προσφέρουν σήμερα εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι σε όλη τη χώρα. Προώθησε αυτή τη δραστηριότητα, στα πλαίσια της οποίας ο λαός μας καταβάλει όλο και μεγαλύτερες προσπάθειες.

Ως επαναστάτης που ήταν, ως ένας κομουνιστής επαναστάτης, ένας αληθινός κομουνιστής, διέθετε μια αστείρευτη πίστη στις ηθικές αξίες. Διέθετε επίσης μια αστείρευτη πίστη στη συνείδηση των ανθρώπων. Και θα πρέπει να πούμε ότι έβλεπε καθαρά την ηθική ώθηση ως το θεμελιώδη μοχλό για την επικράτηση του κομουνισμού στην ανθρώπινη κοινωνία.

Σκεφτόταν, ανέπτυσσε και έγραφε πολλά πράγματα. Και σε μία ημέρα όπως η σημερινή, πρέπει να τονίσουμε ότι τα γραπτά του Τσε, η πολιτική και επαναστατική σκέψη του Τσε, θα αποτελούν μια μόνιμη αξία για την κουβανική επαναστατική διαδικασία, καθώς και για τη λατινοαμερικάνικη επαναστατική διαδικασία. Και δεν αμφιβάλλουμε ότι οι ιδέες του –ως ανθρώπου της δράσης, ως ανθρώπου του πνεύματος, ως ανθρώπου με άψογες ηθικές αρετές, ως ανθρώπου με αξεπέραστη ανθρώπινη ευαισθησία, ως ανθρώπου με αψεγάδιαστη συμπεριφορά– έχουν και θα συνεχίσουν να έχουν παγκόσμια αναγνώριση.

Οι ιμπεριαλιστές περηφανεύονται για το θρίαμβό τους, για το γεγονός δηλαδή ότι σκότωσαν πάνω στη δράση αυτόν τον αντάρτη πολεμιστή. Οι ιμπεριαλιστές περηφανεύονται για τη θριαμβευτική τους τύχη που οδήγησε στην εξόντωση ενός τόσο εξαιρετικού ανθρώπου της δράσης. Ίσως όμως οι ιμπεριαλιστές να μη γνωρίζουν ή να προσποιούνται ότι δε γνωρίζουν πως το στοιχείο της δράσης είναι μία μόνο από τις πλευρές της προσωπικότητας αυτού του πολεμιστή. Και όταν μιλούμε για θλίψη, θλιβόμαστε όχι μόνο για την απώλεια ενός ανθρώπου της δράσης. Θλιβόμαστε που χάσαμε έναν άνθρωπο ενάρετο. Θλιβόμαστε που χάσαμε έναν άνθρωπο με ανυπέρβλητη ανθρώπινη ευαισθησία. Θλιβόμαστε που χάσαμε ένα τέτοιο μυαλό. Θλιβόμαστε για το γεγονός ότι ήταν μόλις 39 ετών την ώρα του θανάτου του. Θλιβόμαστε που θα χάσουμε τους επιπλέον καρπούς τους οποίους θα λαμβάναμε από την ευφυΐα του και από την ολοένα πλουσιότερη εμπειρία του. Πράγματι, διαθέτουμε μία εικόνα των διαστάσεων που έχει η απώλειά του για το επαναστατικό κίνημα. Και στο σημείο αυτό έγκειται η αδυναμία του ιμπεριαλιστικού εχθρού: πιστεύουν ότι η σωματική εξόντωση ενός ανθρώπου, εξοντώνει και τη σκέψη του· ότι η σωματική του εξόντωση, εξοντώνει και τις ιδέες, τις αρετές και το παράδειγμά του.

(…) Ο Τσε πέθανε υπερασπιζόμενος όχι κάποιο άλλο συμφέρον, όχι κάποιον άλλο σκοπό, αλλά το σκοπό υπέρ των θυμάτων της εκμετάλλευσης και της καταπίεσης αυτής της ηπείρου. Ο Τσε πέθανε υπερασπιζόμενος όχι κάποιον άλλο σκοπό, αλλά το σκοπό υπέρ των φτωχών και ταπεινών ανθρώπων της γης. Και ο παραδειγματικός τρόπος και η ανιδιοτέλεια με την οποία υπερασπίστηκε αυτόν το σκοπό δεν μπορούν να αμφισβητηθούν ούτε από τους ορκισμένους εχθρούς του.

Παλαιότερα στην ιστορία, οι άνθρωποι που ενήργησαν όπως αυτός, οι άνθρωποι που έπραξαν και πρόσφεραν τα πάντα για το σκοπό υπέρ των φτωχών, αποκτούσαν, με το πέρασμα του χρόνου, μεγαλύτερο κύρος, και κάθε μέρα που περνούσε ο κόσμος τούς παραχωρούσε μία βαθύτερη θέση στην καρδιά του. Οι ιμπεριαλιστές εχθροί μας αρχίζουν να διαβλέπουν το γεγονός αυτό και πολύ σύντομα θα αποδειχτεί ότι ο θάνατός του μακροπρόθεσμα θα αποτελέσει το σπόρο που θα φυτρώσει μέσα σε πολλούς ανθρώπους, αποφασισμένους να τον μιμηθούν, μέσα σε πολλούς ανθρώπους αποφασισμένους να ακολουθήσουν το παράδειγμά του.

Είμαστε απόλυτα πεπεισμένοι ότι η επαναστατική υπόθεση της ηπείρου αυτής θα αναρρώσει από τούτο το χτύπημα και ότι τούτο το χτύπημα δε θα συνθλίψει το επαναστατικό κίνημα της ηπείρου αυτής.

Πώς θα έπρεπε όμως να αντιμετωπίσουμε το παράδειγμα του Τσε από την επαναστατική σκοπιά, από τη σκοπιά του λαού μας; Πρέπει να νιώθουμε ότι τον χάσαμε; Είναι αλήθεια ότι δε θα διαβάσουμε καινούργια γραπτά του. Είναι αλήθεια ότι δε θα ξανακούσουμε τη φωνή του. Παρ’ όλ’ αυτά, ο Τσε άφησε μια κληρονομιά στον κόσμο, μια σπουδαία κληρονομιά, και εμείς που τον γνωρίσαμε τόσο καλά έχουμε τα περισσότερα κληρονομικά δικαιώματα.

Μας άφησε κληρονομιά την επαναστατική του σκέψη, τις επαναστατικές του αρετές! Μας κληροδότησε το χαρακτήρα, τη θέληση, την υπομονή και το εργατικό του πνεύμα. Με λίγα λόγια, μας κληροδότησε το παράδειγμά του! Και το παράδειγμα του Τσε θα αποτελεί ένα μοντέλο για το λαό μας. Το παράδειγμα του Τσε θα αποτελεί το ιδανικό μοντέλο για το λαό μας!

Αν θέλαμε να περιγράψουμε πώς θα επιθυμούσανε να είναι οι επαναστάτες πολεμιστές, οι στρατευμένοι και ο λαός μας, τότε πρέπει να πούμε χωρίς δισταγμό: μακάρι να είναι σαν τον Τσε! Αν θέλαμε να περιγράψουμε πώς επιθυμούμε να είναι οι άνθρωποι των μελλοντικών γενιών, τότε πρέπει να πούμε: μακάρι να είναι σαν τον Τσε! Αν θέλαμε να περιγράψουμε πώς επιθυμούμε να είναι η εκπαίδευση των παιδιών μας, τότε πρέπει να πούμε χωρίς δισταγμό: θέλουμε να εκπαιδευτούν κατά το πνεύμα του Τσε! Αν επιθυμούμε ένα μοντέλο ανθρώπου, ένα μοντέλο ανθρώπου που δεν ανήκει στην εποχή μας, αλλά στο μέλλον, τότε από τα βάθη της καρδιάς μου λέω ότι ένα τέτοιο μοντέλο, με αψεγάδιαστη συμπεριφορά, με αψεγάδιαστη δράση, με αψεγάδιαστη στάση, είναι ο Τσε! Αν θέλαμε να εκφράσουμε τι επιθυμούμε να γίνουν τα παιδιά μας, τότε πρέπει από τα βάθη της καρδιάς μας, ως παθιασμένοι επαναστάτες, να πούμε: θέλουμε να γίνουν σαν τον Τσε!

Ο Τσε, λοιπόν, έγινε το πρότυπο των μελλοντικών ανθρώπων, όχι μόνο για το λαό μας, αλλά και για όλους τους ανθρώπους της Λατινικής Αμερικής. Ο Τσε εξέφρασε στο ακέραιο την επαναστατική στωικότητα, το επαναστατικό πνεύμα θυσίας, την επαναστατική μαχητικότητα και το πνεύμα εργατικότητας του επαναστάτη. Ο Τσε οδήγησε τη μαρξιστική–λενινιστική θεωρία στην πιο φρέσκια, αγνή και επαναστατική της έκφραση. Κανένας άλλος δεν κατάφερε μέχρι σήμερα να ανυψώσει στο υψηλότερο δυνατό επίπεδο τον προλεταριακό διεθνισμό, όσο ο Τσε. Όταν μιλά κανείς για έναν προλετάριο διεθνιστή και όταν αναζητά κανείς ένα παράδειγμα προλετάριου διεθνιστή, το παράδειγμα αυτό, πάνω από οποιοδήποτε άλλο, θα είναι το παράδειγμα του Τσε. Εθνικές σημαίες, προκαταλήψεις, σοβινισμός και εγωισμός είχαν εξαφανιστεί από το μυαλό του και την καρδιά του. Ήταν πρόθυμος να χύσει το γενναιόδωρο αίμα του αυθόρμητα και άμεσα, για χάρη οποιονδήποτε λαού, για το σκοπό οποιουδήποτε λαού!

Έτσι, λοιπόν, το αίμα του έπεσε στη γη μας, όταν πληγώθηκε σε αρκετές μάχες, και το αίμα του χύθηκε στη Βολιβία, για την απελευθέρωση των θυμάτων της εκμετάλλευσης και της καταπίεσης, για την απελευθέρωση των ταπεινών και των φτωχών. Το αίμα αυτό χύθηκε για χάρη όλων των θυμάτων της εκμετάλλευσης και της καταπίεσης. Το αίμα αυτό χύθηκε για όλους τους λαούς της Λατινικής Αμερικής και για το λαό του Βιετνάμ, καθώς, ενώ πολεμούσε εκεί στη Βολιβία, ενάντια στις ολιγαρχίες και στον ιμπεριαλισμό, γνώριζε ότι πρόσφερε στο Βιετνάμ τη μεγαλύτερη δυνατή έκφραση της αλληλεγγύης του!

Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο, σύντροφοί μου της επανάστασης, πρέπει να αντιμετωπίσουμε το μέλλον με πείσμα και αποφασιστικότητα και με αισιοδοξία. Άλλωστε, πάντοτε θα αναζητούμε στο παράδειγμα του Τσε την έμπνευση· έμπνευση για αγώνα, έμπνευση για υπομονή, έμπνευση για αδιαλλακτικότητα απέναντι στον εχθρό, έμπνευση για την ιδέα τον διεθνισμού!

–Απόσπασμα από λόγο του Φιντέλ Κάστρο σε επιμνημόσυνη συνάθροιση για τον Τσε Γκεβάρα, στις 18 του Οκτώβρη 1967, στην Πλάζα ντε λα Ρεβολουσιόν (Πλατεία Επανάστασης) στην Αβάνα, στην οποία παραβρέθηκαν πάνω από ένα εκατομμύριο άνθρωποι. – Από το βιβλίο Ο Φιντέλ Κάστρο μιλάει για τον Τσε, εκδόσεις Μαλλιάρης Παιδεία, Αθήνα 2008.