Φρανθίσκο Φράνκο – Ένας δικτάτορας παντός καιρού

Από την πλειάδα των δικτατόρων του 20^ου αιώνα ο Φρανθίσκο Φράνκο ήταν εκείνος που εκμεταλλεύτηκε με τον πιο επιτυχημένο τρόπο τις εκάστοτε διεθνείς συγκυρίες, φροντίζοντας με τις κατάλληλες διπλωματικές επιλογές να βρίσκεται πάντα με την πλευρά των νικητών, με κοινή συνισταμένη τον αντικομμουνιστικό αγώνα. Διαμόρφωσε σημαντικά τη φυσιογνωμία της Ισπανίας τον 20ό αιώνα, σταθεροποιώντας μετά τον αιματηρό εμφύλιο που προκάλεσε το αστικό καθεστώς και δίνοντας ώθηση σε μια σειρά εκσυγχρονισμούς, που πήγαιναν χέρι – χέρι με στυγνή καταπίεση και παραβιάσεις ανθρώπινων δικαιωμάτων. Γεννήθηκε στις 4 Δεκέμβρη 1892 στη Γαλικία της Ισπανίας σε στρατιωτική οικογένεια, καθώς ο πατέρας του ήταν αξιωματικός του ναυτικού.

Ο Φράνκο σε νεαρή ηλικία

Αρχικά σκόπευε να ακολουθήσει τη σταδιοδρομία του πατέρα του, ωστόσο  τελικά δεν μπήκε στη Ναυτική Ακαδημία λόγω φραγής στον αριθμό σπουδαστών, επιλέγοντας την Ακαδημία Πυροβολικού στο Τολέδο.

«Διακρίθηκε» στον αποικιοκρατικό  πόλεμο Ισπανίας – Μαρόκου και από εκεί και πέρα ξεκίνησε η αλματώδης στρατιωτική του καριέρα. Το 1926 μετά το τέλος του ισπανομαροκινού πολέμου ο Φράνκο ανέλαβε τη Στρατιωτική Ακαδημία της Σαραγόσα και τρία χρόνια μετά έγινε στρατιωτικός διοικητής της Λα Κορούνια και των Βαλεαρίδων.

Πιστός υπηρέτης της αντίδρασης, κατέστειλε το 1934 ως διοικητής της Λεγεώνας των ξένων την μεγάλη εργατική εξέγερση των εργατών στην περιοχή των Αστουριών, κερδίζοντας έτσι την αναγνώριση της ισπανικής αστικής τάξης και των δεξιών πολιτικών δυνάμεων, με αποτέλεσμα ένα χρόνο μετά να τοποθετηθεί επικεφαλής των ενόπλων δυνάμεων της χώρας.

Η κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου το 1936 απομάκρυνε το Φράνκο από την ηγεσία του στρατεύματος, όχι όμως συνολικά από το στρατό, τοποθετώντας στη θέση του στρατιωτικού διοικητή των Καναρίων Νήσων. Τον Ιούλη της ίδιας χρονιάς, με αφορμή το φόνο ενός συντηρητικού πολιτικού ξέσπασε στάση σε μεγάλα τμήματα του ισπανικού στρατού με υποκινητές ακροδεξιούς και φασίστες αξιωματικούς. Είναι η αρχή του Ισπανικού Εμφυλίου. Ο Φράνκο, καλώντας σε «επανάσταση» μετέφερε την έδρα του στο Μαρόκο και στη συνέχεια στη νότια Ισπανία, όπου διατάσσει επίθεση κατά της Μαδρίτης. Την 1^η Οκτώβρη 1936 τίθεται επικεφαλής της κυβέρνησης πραξικοπηματιών και του Ισπανικού στρατού. Τον επόμενο χρόνο ίδρυσε το φασιστικό κόμμα «Ισπανική Φάλαγγα». Παρά τη γενναία αντίσταση των Δημοκρατικών και των Διεθνών Ταξιαρχιών, όπως και τη βοήθεια της ΕΣΣΔ, που ήταν μαζί με το Μεξικό η μόνη χώρα που στήριξε άμεσα τη νόμιμη κυβέρνηση, ο Φράνκο κατόρθωσε να επικρατήσει, χάρη στην πολιτική «μη ανάμειξης» των δυτικών αστικών δημοκρατιών και τη μεγάλη στήριξη από τον Μουσολίνι και το Χίτλερ.

Το Φλεβάρη του 1939 η φασιστική κυβέρνηση αναγνωρίστηκε από τις δυτικές δυνάμεις και ένα μήνα μετά η Μαδρίτη παραδόθηκε χωρίς μάχη.

Ο Φράνκο κατά την παρέλαση των στρατευμάτων του στην κατειλημμένη Μαδρίτη 1939

Αν και σύντομα η Ισπανία έγινε μέλος του Συμφώνου Αντικομιντέρν, επέλεξε την ουδετερότητα στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, παρά τις πιέσεις του Χίτλερ για επίσημη προσχώρηση της χώρας στο πλευρό της Γερμανίας. Στην πραγματικότητα βέβαια βοήθησε την πολεμική προσπάθεια των ναζί με διάφορους τρόπους, ιδίως τον πόλεμο εξόντωσης κατά της ΕΣΣΔ, αποστέλλοντας και τη διαβόητη Κυανή Μεραρχία στο Ανατολικό Μέτωπο.

Το 1943 μεσολάβησε μάταια για τη σύναψη ξεχωριστής ειρήνης των Δυτικών Συμμάχων με το Χίτλερ, ώστε η Γερμανία απρόσκοπτα να επικρατήσει στην ΕΣΣΔ, καθώς ο αντικομμουνισμός του ήταν το ίδιο αποφασιστικός με εκείνον του Χίτλερ.

Η ήττα των ναζί στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο καθώς και η μεγάλη πίεση της ΕΣΣΔ οδήγησε αρχικά σε αποκλεισμό της Ισπανίας από τον ΟΗΕ, ενώ το 1946 οι ΗΠΑ και άλλες χώρες απέσυραν τους πρέσβεις τους. Σύντομα όμως ο Φράνκο, που από το 1947 είχε αυτοανακηρυχτεί ισόβιος κυβερνήτης, έσπασε τον κλοιό της απομόνωσης, καθώς ο Ψυχρός Πόλεμός είχε μετατρέψει σε ύψιστη προτεραιότητα την καταπολέμηση του κομμουνισμού κι όχι την καταδίκη φασιστικών καθεστώτων. Μπορεί οι ΗΠΑ να αρνήθηκαν αρχικά τη συμπερίληψη της Ισπανίας στο σχέδιο Μάρσαλ, άρχισαν όμως να συνάπτουν οικονομικές συμφωνίες, όπως και άλλα δυτικά κράτη, πιέζοντας υπέρ της άρσης του αποκλεισμού της χώρας από τον ΟΗΕ. Αυτό επετεύχθη το 1950 ενώ ένα χρόνο μετά επέστρεψε ο Αμερικανός πρέσβης στην Ισπανία και σε αντάλλαγμα της πολιτικής στήριξης και της οικονομικής βοήθειας ο Φράνκο παραχώρησε σειρά ναυτικών και στρατιωτικών βάσεων στην ισπανική επικράτεια.

Τα επόμενα χρόνια το σταθερώς έμοιαζε να σταθεροποιείται, καθώς η Ισπανία πέτυχε έναν από τους υψηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης στο δυτικό κόσμο, κάτι στο οποίο συνέβαλε και η πλήρης καταστολή του συνδικαλιστικού κινήματος,  χωρίς όμως να εξαλειφθούν η ανεργία και ο πληθωρισμός.

Με τον Αμερικανό πρόεδρο Αϊζενχάουερ στη Μαδρίτη το 1959

Τα τελευταία χρόνια της ζωής του ο Φράνκο ετοίμαζε τη διάδοχη κατάσταση, ορίζοντας ως διάδοχο τον πρίγκηπα Χουαν Κάρλος το 1969, στον οποίο και ανέθεσε επί της ουσίας τη διακυβέρνηση της χώρας το 1973, λόγω της επιδεινούμενης κατάστασης της υγείας του. Λίγο πριν φύγει από τη ζωή, το Σεπτέμβρη του 1975 πραγματοποιήθηκαν οι τελευταίες πέντε εκτελέσεις στην ισπανική ιστορία σε βάρος πέντε μελών της βασκικής ΕΤΑ καθώς και της ένοπλης αντιφρανκικής οργάνωσης FRAP. Υπολογίζεται πως επισήμως εκτελέστηκαν 165 άνθρωποι μεταξύ 1940 και 1975, πολλοί εκ των οποίων για πολιτικούς λόγους, ενώ σκοτεινός παραμένει ο αριθμός όσων βασανίστηκαν ή σκοτώθηκαν χωρίς δικαστικές διαδικασίες, ιδιαίτερα τα πρώτα χρόνια μετά την επικράτηση στων εθνικιστών στον εμφύλιο. Έπεσε σε κώμα στις 30 Οκτώβρη της ίδιας χρονιάς, και στις 20 Νοέμβρη η οικογένεια αποφάσισε να διακόψει τη μηχανική υποστήριξη. Ο δικτάτορας τάφηκε στην “Κοιλάδα των Πεσόντων” ένα μνημείο για τους πεσόντες του Ισπανικού Εμφυλίου, που είχε δημιουργηθεί από πολιτικούς κρατούμενους μετά την επικράτηση του Φράνκο. Το γεγονός πως ανάμεσα στους τάφους των εθνικιστών πεσόντων βρίσκονταν θαμμένα και θύματα των δημοκρατικών, βοήθησε ώστε το μνημείο να αξιοποιηθεί προπαγανδιστικά ως μνημείο “εθνικής συμφιλίωσης”, ακόμα και μετά την πτώση του δικτατορικού καθεστώτος το 1976. Ο τάφος του Φράνκο, όπως και η μνήμη της διακυβέρνησής του εξακολουθούν να διχάζουν την ισπανική κοινωνία, ιδιαίτερα μετά την ανακοίνωσης της πρόθεσης της νέας κυβέρνησης για εκταφή των λειψάνων του δικτάτορα. Πριν λίγες εβδομάδες, ο Ισπανός καλλιτέχνης Ενρίκε Τενρέιρο συνελήφθη όταν ζωγράφισε με κόκκινη μπογιά στον τάφο ένα περιστέρι και τη φράση “για την ελευθερία”, δηλώνοντας πως το έκανε εκ μέρος των θυμάτων.

Η κοιλάδα των πεσόντων

Δύσκολες Νύχτες