Γιώργης Τζαμαλούκας, ο «πατέρας» της αντάρτικης χειρουργικής με τη διεθνιστική δράση

Είχε τις επιστημονικές γνώσεις, την κατάρτιση και τις ικανότητες να ακολουθήσει μια «λαμπρή καριέρα» και να ζήσει μια άνετη ζωή μακριά από τις στερήσεις και τις θυσίες του αγώνα. Ο Γιώργης Τζαμαλούκας ανήκει στους επιστήμονες γιατρούς που δεν αντιμετώπισαν την ιατρική σαν καριέρα, αλλά ως υπηρεσία και ανιδιοτελή προσφορά στο κοινωνικό σύνολο. Από τα πρώτα του βήματα ως γιατρός, μέχρι που έκλεισε τα μάτια του, τάχτηκε στο πλευρό της εργατικής τάξης και των φτωχών ανθρώπων, με την επιστήμη του, κι όταν χρειάστηκε και με το όπλο στο χέρι.

Ο Γιώργης Τζαμαλούκας χαρακτηρίστηκε «πατέρας της αντάρτικης ιατρικής». Η μορφή του ξεχωρίζει ανάμεσα στους γιατρούς που, μαζί με φοιτητές της Ιατρικής, είχαν αποφασιστική συμβολή στην οργάνωση και λειτουργία της Υγειονομικής Υπηρεσίας του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, όπως ο καθηγητής της Ιατρικής Πέτρος Κόκκαλης, ο Νώντας Σακελλαρίου, ο Νίκος Κοκουλιός ή Παλιούρας (χρονικά ο πρώτος γιατρός στον ΔΣΕ), ο Τάκης Σκύφτης κ.ά.

«Ο γιατρός χειρουργός Γεώργιος Τζαμαλούκας όλο το διάστημα εκπαίδευε νοσοκόμους. Με τα πρωτόγονα και πρόχειρα μέσα άρχισε να χειρουργεί. Δούλεψε σκληρά όλο το διάστημα, προσαρμόστηκε γρήγορα, πλήρως και, μπορώ να πω ότι έδωσε πραγματικά χειρουργική κατεύθυνση στην αντάρτικη μορφή και ανάγκασε τους μετέπειτα χειρουργούς να ακολουθήσουν το παράδειγμά του».

Νώντας Σακελλαρίου, «Το Υγειονομικό του Δημοκρατικού Στρατού» (εκδ. Σύγχρονη Εποχή, 2014).

Ο Γιώργης Τζαμαλούκας γεννήθηκε στις 21 του Ιούλη 1904 στη Ζαχάρω Ηλείας. Γιος φτωχής και πολυμελούς οικογένειας, με τον πατέρα μετανάστη στην Αμερική, το 1920 θα βρεθεί με την οικογένειά του στην Αθήνα. Μαθητής Γυμνασίου, τα καλοκαίρια αναγκάζεται να δουλεύει στα εργοστάσια για να βοηθήσει την οικογένειά του. Εκεί έρχεται για πρώτη φορά σε επαφή με τους εργάτες και την αγωνιστική δράση, και θεμελιώνεται η ταξική του συνείδηση.

Γιώργης Τζαμαλούκας (1904-1984) — Εδώ, στο Νοσοκομείο της Δρέσδης το 1954

Το 1924 γράφεται στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Αθήνας. Κατά την διάρκεια των φοιτητικών του χρόνων εντάσσεται στο ΚΚΕ και θα παραμείνει μέλος του μέχρι το θάνατό του. Το 1931 και αφού είναι αναγκασμένος να δουλεύει σκληρά για να μπορεί να σπουδάζει, παίρνει το πτυχίο του, ενώ η διδακτορική του διατριβή με θέμα τις στενώσεις του ορθού εντέρου του απέδωσε το 1939 τον τίτλο του Διδάκτορα της Ιατρικής.

Καθ’ όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του 1930 διώκεται για την ιδεολογία του. Από τα πρώτα του βήματα στη χειρουργική γυναικολογική κλινική του Αρεταίειου Νοσοκομείου ο Τζαμαλούκας αναπτύσσει επαναστατική δράση. Αναλαμβάνει γιατρός της Εργατικής Βοήθειας κι αυτό γίνεται αφορμή να συλληφθεί μαζί με άλλους γιατρούς, και να συρθούν σε δίκη με την γελοία «κατηγορία» ότι μετέδιδαν αφροδίσια νοσήματα στους ασθενείς τους και ότι ετοίμαζαν πραξικόπημα. Στη δίκη, η σκευωρία της Ασφάλειας καταρρέει, οι γιατροί αθωώνονται, αλλά ο Τζαμαλούκας χάνει τη θέση του στο  νοσοκομείο.

«(…)Κι άρχισε, λοιπόν, ο Μάκης να διηγείται πράματα και θάματα για τον «Γιώργη μας.» Πώς πολέμησε τους Γερμανούς στην Ελλάδα, πώς πολέμησε τους Γερμανούς μαζί με τους Αυστριακούς πατριώτες στην Αυστρία, και πώς άφησε την καριέρα του και την οικογένειά του στην Αυστρία για να κατέβει να πολεμήσει στον Εμφύλιο πόλεμο της Ελλάδας, στο πλευρό των ανταρτών στα βουνά εκείνα που σας είπα. Πώς οργάνωσε χειρουργεία και χειρουργούσε στην πρώτη γραμμή, πώς φρόντιζε και τους άρρωστους χωρικούς από τα γύρω χωριά. Ακόμα και τους στρατιώτες που πιάνανε αιχμαλώτους οι αντάρτες, κι αυτούς τους χειρουργούσε. Αν χρειαζόταν βέβαια, αν ήσαν πληγωμένοι.

Ο γιατρός Γιώργης Τζαμαλούκας με ασθενή στο Κρατικό Νοσοκομείο της Δρέσδης

– Ο Γιώργης, κάτω από τις σφαίρες, κοίταζε πώς να σώσει τους ανθρώπους, όποιοι και να ’τανε, έλεγε ο Μάκης. Και όταν τελείωσε ο Εμφύλιος κι ο Γιώργης πήγε στο νοσοκομείο της Δρέσδης, εκεί να δεις τι γινόταν. Όλοι οι Έλληνες, όχι μονάχα εμείς που ήμασταν πρόσφυγες, αλλά κι από την Ελλάδα…Ποιος είχε ανάγκη; στον Γιώργη. Κι αυτός τους κράταγε στο σπίτι του όσο να βρεθεί θέση στο νοσοκομείο, και πάλι τους κράταγε στο σπίτι του μετά την εγχείρηση για να τους φτιάξει το ηθικό!(…)».

Ζωή Βαλάση, εδώ.

Στη συνέχεια εργάζεται δίπλα στον δημοκράτη καθηγητή της Χειρουργικής Κλινικής του Ιπποκράτειου Νοσοκομείου, Κοντολέοντα, χωρίς να πληρώνεται αφού η διοίκηση του νοσοκομείου λόγω της επαναστατικής του δράσης δεν τον προσλάμβανε με μισθό.

Το 1936, με τη βοήθεια του προοδευτικού καθηγητή Κοντιάδη, γίνεται επιμελητής στο Τζάνειο νοσοκομείο, στην κλινική που διευθύνει ο Κοντιάδης και παρά τις αντιδράσεις του υπουργείου Υγιεινής. Όταν η κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου στη Γαλλία του προσφέρει υποτροφία για σπουδές στη Γαλλία, ο υπουργός Ασφαλείας Μανιαδάκης παρεμβαίνει και εμποδίζει την έκδοση του διαβατηρίου του, για να μην μπορεί να ταξιδέψει.

Δρέσδη, ΓΛΔ, 1961. Ο Γιώργης Τζαμαλούκας κατά τη διάρκεια εγχείρησης

Χάρη στις ικανότητες και την ευσυνειδησία του ο Γιώργης Τζαμαλούκας, το 1941 αναλαμβάνει διευθυντής χειρουργικής κλινικής του Γενικού Κρατικού Νοσοκομείου του Πειραιά. Δεν εφησυχάζει στην υψηλή αυτή θέση. Οργανώνεται στο ΕΑΜ Γιατρών του Πειραιά και στην οργάνωση του ΕΑΜ Πετραλώνων και παράλληλα συμμετέχει σε ομάδα κομμουνιστών γιατρών που περιθάλπει αγωνιστές που βρίσκονται στην παρανομία και όσους δραπέτευαν από την εξορία.

Κατά τη διάρκεια της κατοχής κλονίζεται σοβαρά η υγεία του και ο Τζαμαλούκας διαφεύγει στην Αυστρία για θεραπεία. Μόλις συνέρχεται αρχίζει να σπουδάζει βιολογία στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης.

Στη Βιέννη, αρχικά και στη συνέχεια στο Γκρατς, συνδέεται με το αυστριακό κίνημα εθνικής αντίστασης που καθοδηγούταν από το ΚΚ Αυστρίας και οργανώνει παράνομη ομάδα μαζί με άλλους Έλληνες αντιφασίστες. Το 1944 η ομάδα που αποτελείται από 120 Έλληνες, με επικεφαλής τον Γιώργη Τζαμαλούκα, πολεμάει με το όπλο στο χέρι για την απελευθέρωση του Γκρατς από τους χιτλερικούς. Συμμετέχει σε πολλές οδομαχίες, που έληξαν με το διώξιμο των καταχτητών από την πόλη.

Μετά από την είσοδο των σοβιετικών στρατευμάτων στο Γκρατς, εργάζεται στην πανεπιστημιακή κλινική της πόλης προσφέροντας τις υπηρεσίες του στους σοβιετικούς στρατιώτες και τους Αυστριακούς πολίτες που τραυματίστηκαν στις μάχες με τους χιτλερικούς. Μετά την απελευθέρωση της Αυστρίας ο Γιώργης Τζαμαλούκας γίνεται μέλος του ΚΚ Αυστρίας.

Ο Γιώργης Τζαμαλούκας με έναν τραυματία και νοσοκόμες, έξω από πρόχειρο χειρουργείο του ΔΣΕ

Ενώ θα μπορούσε να αφοσιωθεί στην επιστήμη του και την οικογένειά του, ο Τζαμαλούκας, όταν οι φλόγες του εμφυλίου έζωσαν την Ελλάδα και ο αγώνας είχε την ανάγκη του, τρέχει στην πρώτη γραμμή. Από τη Γιουγκοσλαβία (Μπούλκες), όπου είχε φτάσει στο μεταξύ με την οικογένειά του, μαζί με άλλους 15 κομμουνιστές το 1947 περνάει στην Ελλάδα και εντάσσεται στη τάξεις του ΔΣΕ.

«Μια βροχερή μέρα, στα τέλη Οκτωβρίου, ήμουν στο νοσοκομείο, ένας σύνδεσμος αντάρτης έφερε στο νοσοκομείο, προερχόμενο από το Μπούλκες, το γιατρό Τζαμαλούκα Γεώργιο (χειρούργο). Η εθελοντική κατάταξη του χειρούργου γιατρού χαροποίησε όλους και ιδιαίτερα τους τραυματίες μας που βρίσκονταν στο νοσοκομείο. Η είδηση μαθεύτηκε αμέσως και άρχισαν τα χαρούμενα τραγούδια, ο καιρός δεν τους άφηνε να χορέψουν για να δείξουν τη χαρά τους. Γυρίσαμε με το γιατρό χειρούργο, Γεώργιο Τζαμαλούκα, όλους τους θαλάμους, οι άρρωστοι και τραυματίες με κάθε τρόπο εκδήλωναν τη χαρά τους.

Ο γιατρός χειρούργος ήταν ομιλητικός, καλόκαρδος και γρήγορα προσαρμόστηκε. Τον Γεώργιο Τζαμαλούκα μας τον προώθησε η οργάνωση του Μπούλκες. Χωρίς εργαλεία χειρουργικά, να σημειωθεί ότι ο γιατρός είχε πλήρες χειρουργείο αλλά δυστυχώς η οργάνωση του είπε, πήγαινε γιατρέ, εκεί τα έχουν όλα. Εμείς δε διαθέταμε ούτε ένα μαχαιράκι χειρουργικό. Δεν μπορούσαμε να αξιοποιήσουμε το χειρούργο μας από την ολοκληρωτική έλλειψη εργαλείων. Χρειάστηκε να συγκεντρώσουμε από τους νοσοκόμους των τμημάτων όσα χειρουργικά εργαλεία είχαν στα χέρια τους».

Νώντας Σακελλαρίου, «Το Υγειονομικό του Δημοκρατικού Στρατού» (εκδ. Σύγχρονη Εποχή, 2014).

Με την υποχώρηση του ΔΣΕ, ο Γιώργης Τζαμαλούκας βρίσκεται στην ΛΔ Αλβανίας. Από εκεί με πολωνικό καράβι θα φτάσει μαζί με άλλους μαχητές και μαχήτριες του ΔΣΕ στη ΛΔ Πολωνίας. Αφού περάσει ένα χρονικό διάστημα για να καταλαγιάσουν οι κακουχίες, μεταβαίνει στη ΛΔ Ουγγαρίας και τοποθετείται σε νοσοκομείο της Βουδαπέστης, όπου νοσηλεύονταν και μαχητές του ΔΣΕ. Εκεί γνωρίζεται και συνεργάζεται με τον περίφημο Ούγγρο καθηγητή Ιατρικής Ζόλταν. Εντυπωσιασμένος από τις ικανότητες και την εργατικότητα του Τζαμαλούκα, ο ούγγρος καθηγητής του προτείνει να μείνει μόνιμα στην κλινική του και να ειδικευτεί στη νευροχειρουργική.

Βίτσι, 1948. Ο γιατρός Γιώργης Τζαμαλούκας με τις νοσοκόμες Χριστίνα Πετρούπη, Μαρίκα Μπλιόνα και Σίμα Ζιώτη, μετά από χειρουργική επέμβαση.

Γνωρίζοντας γερμανικά και επιθυμώντας να εργαστεί και να εξελιχτεί ως χειρουργός, ο Τζαμαλούκας αρνείται ευγενικά την τιμητική πρόταση και ζητάει να μεταβεί στη Γερμανική Λαοκρατική Δημοκρατία, όπου με απόφαση του ΚΚΕ φτάνει τον Μάη του 1950.

«Ο Γράμμος και το Βίτσι έμειναν θρύλος για τον ελληνικό λαό και φόβητρο για τους ντόπιους και ξένους εχθρούς του λαού μας. Όσοι πολέμησαν, υπερασπίζοντας την ανεξαρτησία του λαού μας και τη δημοκρατία, έχουν υποχρέωση να εξάρουν την ασύγκριτη αντοχή και την απαράμιλλη ανδρεία των μαχητών του ΔΣΕ, που μέσα σε πολλές στερήσεις, κακουχίες και αντιξοότητες αγωνίζονταν για μια καινούργια λαϊκοδημοκρατική Ελλάδα. Στη μεγάλη αυτή μάχη σοβαρός ήταν ο ρόλος που έπαιξε η Υγειονομική Υπηρεσία του ΔΣΕ. (…)θέλω να υπογραμμίσω εδώ σύντομα μερικές από τις παρατηρήσεις και τα διδάγματα που έβγαλα ως υπεύθυνος χειρούργος γιατρός του κεντρικού χειρουργείου του Γράμμου – Βίτσι από τις μάχες που διεξήχθηκαν στις περιοχές των δυο αυτών βουνών:

α) Η οργάνωση της Υγειονομικής Υπηρεσίας στο Γράμμο και στο Βίτσι, μέσα σε απίθανες συνθήκες ανυπαρξίας των πάντων, εξασφάλιζε, σε θαυμαστό βαθμό, την περίθαλψη των τραυματιών και αρρώστων και πετύχαινε τη θεραπεία και το γρήγορο γυρισμό τους στις μονάδες τους,

β) Η θνησιμότητα τραυματιών από κατάγματα κρανίου που χειρουργήθηκαν σε Γράμμο – Bίτσι και Καϊμακτσαλάν έφτασε μόνο στο 10%, σε σύγκριση με εκείνη την περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου (1939-1944) που ήταν 25%-45% και του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου (1914-1918) που ήταν 80%.

γ) Το 22% των τραυματιών μας γύρισαν στα τμήματά τους σε 15 μέρες, το 55% σε ένα μήνα και ξαναπολέμησαν τον εχθρό και μόνο ένα 2% έμειναν μόνιμα ανάπηροι.

δ) Αλλά το πιο εκπληκτικό, το πάνω απ’ όλα στοιχείο ηθικής ανωτερότητας και δίδαγμα ηρωισμού και θαυμασμού στον υγειονομικό τομέα του Γράμμου – Βίτσι ήταν το ασύγκριτο, το απαράμιλλο, το απίθανο κυριολεκτικά φαινόμενο αντοχής στο σωματικό πόνο και έξαρσης στην ηθική σφαίρα, ο αγωνιστικός ενθουσιασμός των τραυματιών και ασθενών, που, μέσα στους κρότους της μάχης και τους πάγους και τα χιόνια του χειμώνα, έφταναν στα χειρουργεία του Γράμμου και του Βίτσι τραγουδώντας επαναστατικό τραγούδια, με σπασμένα χέρια, πόδια και καταματωμένα και παραμορφωμένα πρόσωπα απ’ τα εχθρικά βόλια και ανυπομονούσαν πότε να πετάξουν τους χειρουργικούς επιδέσμους και τις πατερίτσες τους για να ξαναγυρίσουν στη μάχη.»

Γιώργης Τζαμαλούκας, «Ενάντια στο θάνατο στο Γράμμο και στο Βίτσι» (εκδ. Σύγχρονη Εποχή, 2015).

Μετά από ολιγόμηνη υπηρεσία σε νοσοκομείο του Πότσνταμ, ο Γ. Τζαμαλούκας τοποθετείται επιμελητής σε κρατικό νοσοκομείο της Δρέσδης, όπου το 1960 γίνεται υποδιεθυντής της χειρουργικής κλινικής του. Στη ΓΛΔ του προσφέρονται όλα τα μέσα για να αφοσιωθεί στην επιστήμη του, αξιοποιώντας στο έπακρο τις ικανότητές του και σύντομα ο Τζαμαλούκας αναδεικνύεται ως ένας από τους καλύτερους χειρουργούς της χώρας.

Οι επιστημονικές του εργασίες και οι διαλέξεις του προκαλούν μεγάλο ενδιαφέρον και βραβεύεται για την προσφορά του, ενώ συμμετέχει δραστήρια στη ζωή και τις εκδηλώσεις των Ελλήνων πολιτικών προσφύγων της ΓΛΔ.

Γερμανία, 1951-52. Ο Γιώργης Τζαμαλούκας με τη γυναίκα του Χίλντα (γιατρός, υπήρξε εθελόντρια στις γραμμές του ΔΣΕ) και τα παιδιά τους Αντώνη και Ελένη.

Ενδεικτικό της μεγάλης έλλειψης φαρμάκων και υγειονομικού υλικού στο ΔΣΕ, και των συνθηκών που αντιμετώπιζαν ο Τζαμαλούκας και οι άλλοι γιατροί, είναι το παρακάτω απόσπασμα από το βιβλίο του «Ενάντια στο θάνατο στο Γράμμο και στο Βίτσι». Γράφει ο Γιώργης Τζαμαλούκας:

«Ρώτησα τον συνάδελφο Σακελλαρίου για τη θεραπεία των τραυματιών και των αρρώστων. Δηλαδή τι μέσα και τι φάρμακα χρησιμοποιούν. Μου απάντησε με φανερή λύπη ότι για την ώρα τα φάρμακα, που είχαμε στη διάθεσή μας, ήταν ελάχιστα. Με δυσκολία βγάζαμε πότε – πότε από τις πόλεις. Κύριος εφοδιαστής μας και στα φάρμακα, όπως και στα όπλα, και στα πυρομαχικά, ήταν αντίπαλος, που στις διάφορες συγκρούσεις και μάχες μαζί του τα άφηνε όλα και το έβαζε στα πόδια.

Την ημέρα αυτή άρχιζα να σχηματίζω μια καθαρή και συγκεκριμένη εικόνα για τις δυσκολίες του αντάρτικου. Άφησα για την ώρα στην άκρη τη χειρουργική και άρχισα να ασκώ γενική ιατρική. Έκανα καθημερινή «ψυχολογική» θεραπεία στους τραυματίες και άρρωστους αντάρτες. Άνοιγα μαζί τους συζήτηση πάνω σε πολιτικά θέματα, τους έκανα διάφορες ομιλίες για ιατρικά ζητήματα, τους μιλούσα για την αρρώστια τους και τα τραύματά τους και με ελάχιστα φάρμακα και τη βοήθεια του οργανισμού, σιγά – σιγά, οι άρρωστοι και οι τραυματίες θεραπεύονταν.

Άρχισα να προσαρμόζω και την Ιατρική μου στον παρτιζάνικο τρόπο ζωής. Θυμάμαι ότι σαν θεραπευτικό μέσο για διάφορους πόνους χρησιμοποιούσα μια πέτρα ζεστή. Την έβαζα στη φωτιά, θερμαινόταν αρκετά, την τύλιγα σε ένα πανί και την τοποθετούσα στο μέρος που πονούσε. Η ζέστη ανακούφιζε τον πόνο. Η «θεραπεία» αυτή έγινε πασίγνωστη και οι αντάρτες συχνά αστειεύονταν για τη «σύγχρονη» Ιατρική».

Ο σπουδαίος αυτός επιστήμονας και άνθρωπος θα φύγει από τη ζωή το 1984, στη Δρέσδη.

Δείτε ακόμα για τον Γ. Τζαμαλούκα:

Δημοκρατικός στρατός και βασιλικοί επίδεσμοι