Λεωνίδας Κύρκος – Ο Νέστορας του οπορτουνισμού

Τον βάφτισαν “Νέστορα” αλλά ποτέ δεν ξεχώριζε για την ιδιαίτερη θεωρητική κατάρτιση -αν πιστέψουμε πχ το Μαραντζίδη που ήταν Ρηγάς στα νιάτα του- ούτε αφομοίωσε αυτούς τους… “μαρξισμούς-λενινισμούς” όπως τους είχε πει υποτιμητικά εκ των υστέρων. Κι αν μιλάμε συνειρμικά για τους 300 του Λεωνίδα, στη δική του περίπτωση παραπέμπουν μάλλον στους 300 του αστικού κοινοβουλίου και τον τρίτο δρόμο προς το “δημοκρατικό σοσιαλισμό”. Αν και ο Κύρκος δεν πρόλαβε να ζήσει την πολιτική του δικαίωση και τις “χρυσές εποχές” με τη ΔΗΜΑΡ να παίρνει υπουργεία και το ΣΥΡΙΖΑ -με τους παλιούς του συντρόφους- την κυβέρνηση.

Γεννήθηκε το 1924 στην Κρήτη και ήταν γιος του Μιχάλη Κύρκου, του κεντροαριστερού πολιτικού παράγοντα που συμμετείχε και στη συγκρότηση της ΕΔΑ, βάζοντας όμως βέτο στη συμμετοχή του κρατούμενου Μπελογιάννη στα ψηφοδέλτια -που θα μπορούσε να του δώσει βουλευτική ασυλία και να βάλει επιπλέον εμπόδια στην εκτέλεσή του.

Ήρθε με την οικογένειά του στην Αθήνα τη δεκαετία του 30′. Ξεκίνησε να σπουδάζει στα χρόνια της Κατοχής, αλλά αναγκάστηκε να εγκαταλείψει οριστικά τις σπουδές του, εξαιτίας των διώξεων. Έγινε μέλος της ΕΠΟΝ, συνδέθηκε με το ΚΚΕ και συμμετείχε στα Δεκεμβριανά. Συνελήφθη το 46′ και καταδικάστηκε σε θάνατο μαζί με το Μανόλη Γλέζο και τη σύζυγό του Καλλή. Οι αντιδράσεις για τον ήρωα που κατέβασε τη ναζιστική σημαία από την Ακρόπολη απέκτησαν διεθνή εμβέλεια και κατάφεραν τη μετατροπή της θανατικής καταδίκης σε φυλάκιση. Το 53′ ο Κύρκος παίρνει χάρη, με τα μέτρα επιείκειας της εποχής, κι αποφυλακίζεται. Τα επόμενα χρόνια γίνεται στέλεχος της ΕΔΑ και διευθυντής της Αυγής για μια πενταετία.

Η νύχτα του πραξικοπήματος τον βρίσκει να καθησυχάζει τους δημοσιογράφους για το ενδεχόμενο επιβολής της. Συλλαμβάνεται από τη χούντα με τις πιτζάμες -όπως και πολλά στελέχη της εποχής, που έμειναν ακάλυπτα χωρίς την παραμικρή προετοιμασία για παράνομη δράση- και μένει στα χέρια της πέντε χρόνια. Εκεί ζει τη διάσπαση του 68′ στην οποία τάσσεται εξ αρχής με το λεγόμενο ΚΚΕ Εσ. Ο Κύρκος μάλιστα είναι από τους βασικούς εμπνευστές της γραμμής της αξιοποίησης των “νόμιμων μέσων” που θα άφηνε η “φιλελευθεροποίηση” της χούντας, αλλά και της ΕΑΔΕ (αντιδικτατορικής ενότητας) στα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης.

Είναι από τα στελέχη πρώτης γραμμής των Αναθεωρητών, εκλέγεται βουλευτής του Εσ. και αργότερα γραμματέας του. Πρωτοστατεί στη μετεξέλιξή του σε ΕΑΡ (Ελληνική Αριστερά) που ήταν προϋπόθεση για τη συγκρότηση του Ενιαίου Συνασπισμού, όπου είναι Γραμματέας, με Πρόεδρο το Φλωράκη. Έχει άμεση ανάμειξη στο “ελληνικό ’89” και την παραπομπή του Ανδρέα Παπανδρέου -που είχε αναλάβει οικειοθελώς την πολιτική ευθύνη για τα σκάνδαλα- στο Ειδικό Δικαστήριο για να διερευνηθούν τυχόν ποινικές ευθύνες του. Αργότερα το αποκάλεσε ως το μεγαλύτερο λάθος της ζωής του, δεδομένου ότι προέκρινε τις πολιτικές λύσεις, αλλά και τη συνεργασία με το ΠΑΣΟΚ.

Η πολιτική γραμμή του χώρου του είναι αρκετά ρευστή μεν, αλλά με σαφή ευρωκομμουνιστικά χαρακτηριστικά. Τασσόταν υπέρ της Ρουμανίας του Τσαουσέσκου -γιατί διαφοροποιούνταν από το σοβιετικό κέντρο- αλλά και υπέρ της ένταξης της χώρας στην ΕΟΚ, που την υπερψήφισε μαζί με τη Νέα Δημοκρατία, βγαίνοντας από τα δεξιά στο ΠΑΣΟΚ του Παπανδρέου. Ο “λαϊκισμός” της Αλλαγής και η προπαγάνδα περί “βρώμικου ’89” μεγάλωσε προσωρινά το μεταξύ τους χάσμα, που έμοιαζε να είναι κυρίως αισθητικό παρά πολιτικό, για να γεφυρωθεί σημαντικά επί Σημίτη και “εκσυγχρονισμού”.

Η ΔΗΜΑΡ άλλωστε λειτουργούσε ως αμιγώς Πασοκική, εκσυγχρονιστική πτέρυγα μες στον ευρύτερο Πασοκισμό (παλαιού τύπου) του ΣΥΡΙΖΑ, που εκδηλώθηκε ανοιχτά στη συνέχεια, κι αυτή ήταν η ουσία της διάσπασης του 10′, που την υποστήριξε θερμά και ο Κύρκος, λίγο πριν το θάνατό του στις 28 Αυγούστου του 2011. Και δεν είναι τυχαίο ασφαλώς πως στην κηδεία του, πολιτικό λόγο εκφώνησε μόνο ο Φώτης Κουβέλης -που όμως σήμερα είναι και αυτός στην κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ και όχι στο νέο ΠΑΣΟΚ (Κίνημα Αλλαγής) μαζί με άλλους ΔΗΜΑΡίτες.

Θεωρώντας “σταυρικό ζήτημα” τη σχέση Κέντρου κι Αριστεράς, ουσιαστικά θρηνούσε τη χαμένη άνοιξη ευκαιρία μιας προγενέστερης εμφάνισης-εδραίωσης της σοσιαλδημοκρατίας στην Ελλάδα, κάτι που άφησε “δυστυχώς” χώρο για την επικράτηση της… “σταλινικής αριστεράς”, δηλαδή των κομμουνιστών. Έτσι, ενώ φαινόταν αρχικά πως θα γινόταν άλλος, ξεφεύγοντας από την πολιτική τροχιά του πατέρα του, ακολούθησε αναδρομικά τα χνάρια του, ενώ ο δικός του γιος, Μιλτιάδης Κύρκος, οδήγησε την αστική του μετάλλαξη στις τελικές της συνέπειες, ως βουλευτής του Ποταμιού με το Στ. Θεοδωράκη.

Εκτός από την ΕΑΔΕ, ο Κύρκος είχε υποστηρίξει τη δημιουργία ενός μετώπου ενάντια στον εθνικισμό. Παρόλα αυτά δεν είχε πρόβλημα να πάει με το ρεύμα το 92′ και να στηρίξει τα σκοπιανοφάγα συλλαλητήρια για τη Μακεδονία, ως “γνήσια λαϊκή εκδήλωση” -sic- εγκαλώντας μάλιστα το ΚΚΕ για την απουσία του από αυτήν την έξαρση εθνικιστικής υστερίας με το περίφημο “πλην Λακεδαιμονίων”…

Ο Κύρκος ήταν μόνιμος κάτοικος Εξαρχείων σχεδόν σε όλη τη ζωή του και ένας από τους πρώτους ενοίκους της διάσημης μπλε πολυκατοικίας. Η ιδιωτική εικόνα του συνδυάστηκε με τις γάτες και τη φυσαρμόνικα που έπαιζε. Κάποιοι τον παρουσιάζουν ως φλογερό, παθιασμένο ρήτορα, αν και δεν ξέφυγε ποτέ από την πεπατημένη των κατεβατών με τις πλατφόρμες και τα πέντε ή επτά κρίσιμα σημεία, που θα άλλαζαν -υποτίθεται- ριζικά το τοπίο. Οι κοντινοί του άνθρωποι τον περιγράφουν ως μια γλυκιά φυσιογνωμία, κάτι που δεν αναιρεί σε τίποτα πάντως τις γλυκερές αυταπάτες του για τη δυνατότητα του καπιταλισμού να αλλάξει χωρίς επανάσταση.

Γιατί αν ο Κύρκος υπήρξε σοφός Νέστορας δεν ήταν της Αριστεράς -γενικά και αόριστα- αλλά της “Ανανέωσης”, δηλ της αναθεώρησης και του οπορτουνισμού, στον οποίο παρέμεινε συνεπής στο δεύτερο μισό της ζωής του και της πολιτικής του διαδρομής.

Αντί υστερόγραφου μερικές ανεκδοτολογικές αναφορές σχετικά με τον Κύρκλο

Το σκετς του Χάρρυ Κλυνν περί “αλλαγής της Αλλαγής”. Τσάκα την τσαπού, οέ-οέ…

-Το πηγαδάκι με τους δημοσιογράφους πριν τη δικτατορία, όπως το μεταφέρει η Νίτσα Λουλέ, στο βιβλίο της για τον Κύρκο.

20^η Απριλίου 1967. Μεσάνυχτα και κάτι. Στις σκάλες του Αρσακείου δημοσιογράφοι, πολιτικοί, κόσμος πολύς που μόλις είχε βγει από την αίθουσα του δικαστηρίου. Η δίκη της εφημερίδας «ελευθερία» διακόπηκε για την επομένη. Μαζί με άλλους συναδέλφους κάναμε πηγαδάκι γύρω από τον Κύρκο που ήταν μάρτυρας υπεράσπισης του Πάνου Κόκκα, διευθυντή της εφημερίδας.

– Λεωνίδα τι λες, πάμε για δικτατορία;
– Α μπα, δεν το πιστεύω, δε θα το επιτρέψει ο λαός.

Σκορπίσαμε ανυποψίαστοι για το τι μας περίμενε σε λίγες ώρες.

Και η δικαιολογία του στη συνέχεια:

Θα σου δείξω το άρθρο που έγραψα το Δεκέμβρη του 66 στην «Ελληνική Αριστερά» και που είχε τίτλο «εμπρός για αντιδικτατορικό αγώνα». Μια ανάλυση που είχε όλη της την αξία και που αν τη διαβάσεις σήμερα θα πεις «βρε παιδιά αφού τα βλέπατε ότι έρχονται έτσι τα πράγματα, γιατί ύστερα αποπροσανατολιστήκατε και πιαστήκατε σαν τους ποντικούς;» Αλλά σου είπα πριν γιατί…

Αποπροσανατολιστήκαμε με το σχηματισμό της κυβέρνησης του Κανελλόπουλου. Γιατί κάτι πλανιόταν στην ατμόσφαιρα που δε μας άρεσε. Αλλά τι σόι πραξικόπημα θα γινόταν βάση λογικής βέβαια. Ένα πραξικόπημα που γίνεται εναντίον της κυβέρνησης της δεξιάς; Δε χωράει στο μυαλό φυσιολογικού ανθρώπου. Ένα πραξικόπημα του βασιλιά εναντίον του Κανελλόπουλου που στηρίζει το βασιλιά; Τι να ήταν τέλος πάντων;

-Η εμπειρία του από μια περιοδεία στην ύπαιθρο -για την οποία γνώριζε ελάχιστα πράγματα.

Παιδί της πόλης δεν ήξερα τίποτα από αγροτικά. Στην αρχή δε μιλούσα όταν γινόταν συζήτηση για σχετικά προβλήματα και με περνούσαν για σοφό. Κάποτε στις Μοίρες, έπεσε παγετός και έκαψε τις θαυμάσεις ντοματιές ενός ακούραστου παπά καλλιεργητή και άλλων. Ο κόσμος που είχε μαζευτεί, έκλαιγε τη μοίρα του, η καταστροφή ήταν μεγάλη και εγώ βρήκα τη στιγμή να ρωτήσω: πόσων χρονών ήταν οι ντομάτες; Έπεσε νεκρική σιγή κι ύστερα κάποιος είπε μες στα γενικά χαχανητά: «άντε μωρέ κοπέλι, μα εσύ δα δεν κατέεις πράμα. Εμείς όμως θα σε μάθουμε!»

-Και ένα περιστατικό από μια ομιλία του στη Βουλή, σε σχέση με τον ΟΤΕ

Τι να πει κανείς για τον ΟΤΕ; Κάποτε στη βουλή έκανα μια επερώτηση για τα χάλια των τηλεπικοινωνιών –αρμόδιος υπουργός ήταν τότε ο Γ. Βογιατζής, από τα ικανά στελέχη της ΝΔ και παλιός βουλευτής. Διηγόμουν πως είχα ζητήσει μια πληροφορία για το τηλέφωνο του ευαγγελισμού από το 131 και πως η απάντηση ήταν «αναμείνατε στο ακουστικό σας, αναμείνατε στο ακουστικό σας, αναμείνατε στο ακουστικό σας…». Επανέλαβα τη φράση 5-10 φορές και είδα μια θυμηδία στα έδρανα της συμπολίτευσης. Στην εικοστή φορά η θυμηδία είχε μεταβληθεί σε ενόχληση και στην τριακοστή σε θυμό. «Επιτέλους» εξερράγη ο ηρεμότατος κατά τα άλλα Γ. Βογιατζής, «προχωρήστε, θα μας τρελάνετε». «Σε αυτή τη δοκιμασία υποβάλλετε κάθε μέρα χιλιάδες πολίτες» είπα υπό τα χειροκροτήματα της αντιπολίτευσης.

-Μια διήγησή του από τα χρόνια της φυλακής, όπου τραγουδούσε “προφητικά” τον ύμνο της ΕΟΚ.

Μανόλη φώναζα από το φεγγίτη. Ναι μου έλεγε ο Μανόλης. Ζούμε Λιόντα, ζούμε, τσιμπήσου. Λιόντα με λέει ο Μανόλης. Τσιμπιόμαστε λοιπόν και ζούσαμε πραγματικά δεν ήτανε αυταπάτη. Άρχιζα τότε μέσα από το φινιστρίνι να σφυρίζω για να πάει και το μήνυμα στη φυλακή ότι ζούμε δε μας πήρανε. Βέβαια οι άλλοι το ξέρανε γιατί αν μας είχαν πάρει θα χε γίνει η γνωστή διαδικασία θα έρχονταν τα αυτοκίνητα θα κατέβαινε η φρουρά θα χτύπαγαν οι αρβύλες τα κοντάκια από τα όπλα ήταν μια ολόκληρη διαδικασία. Σφύριζα λοιπόν την ωδή της χαράς από την ενάτη. Χρόνια αργότερα στις συγκεντρώσεις του ΚΚΕ Εσωτερικού ζήτησα να βάλουμε αυτή τη μουσική και οι σύντροφοι μου με κοίταξαν με έκπληξη. Σε λαϊκή συγκέντρωση όπου ως τότε κυριαρχούσαν είτε τα αντάρτικα είτε τα αγωνιστικά είτε τα εμβατήρια να βάλουμε ξαφνικά την ένατη. Θα γελάσει ο κόσμος μαζί μας βρε Λεωνίδα, δεν το καταλάβαινες; Μου έλεγαν. Όχι τους απαντούσα, να τη βάλουμε. Γιατί για μένα η μουσική αυτή ήταν συνδεμένη με εκείνο το φεγγίτη της φυλακής. Με το Σπύρο Ανδρεάδη είχαμε βάλει στίχους στην ωδή της χαράς και την κάναμε τραγούδι που το τραγουδούσαμε στις φυλακές της Κέρκυρας όταν βρεθήκαμε μαζί. Και σήμερα που η ωδή της χαράς έγινε ο ύμνος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είναι ακόμα μεγαλύτερη η χαρά για όλους εμάς που τότε την εισηγηθήκαμε.