Ναπολέων Σουκατζίδης – Το αίμα των ηρώων δίνει την καλύτερη σοδειά

«Απ’ όλες τις σπορές που ρίχνονται στη γη, το αίμα των ηρώων δίνει την καλύτερη σοδειά».

Μπαλζάκ

Ναπολέων Σουκατζίδης. Εθνικός ήρωας, Ακροναυπλιώτης, μάρτυρας στο Χαϊδάρι. Εκτελέστηκε στην Καισαριανή την Πρωτομαγιά του 1944 ανάμεσα στα 200 στελέχη και μέλη του ΚΚΕ. Ο Ναπολέων Σουκατζίδης ήταν πρότυπο ελεύθερου ανθρώπου, αγνού πατριώτη και αντιστασιακού, ήταν κομμουνιστής. Στην τελευταία πράξη της ζωής του επαναλαμβάνει ό,τι έκανε καθημερινά ως κρατούμενος του ντόπιου φασιστικού καθεστώτος και αργότερα των Γερμανών καταχτητών. Φτάνει στην υπέρβαση. Του χαρίζεται η ζωή από τον καταχτητή και κείνος επιλέγει ελεύθερα και συνειδητά το θάνατο, απειλώντας τους Γερμανούς εκεί στο Σκοπευτήριο πως η Ελλάδα θα νικήσει και εκείνοι θα συντριβούν.

Ναπολέων Σουκατζίδης (1909-1η ΜΑΗ 1944)

«Πολύπλευρη προσωπικότητα ο Ναπολέων Σουκατζίδης , σύνδεσε από νωρίς τη μοίρα του με το εργατικό – λαϊκό κίνημα. Μέλος της ΟΚΝΕ από το 1927, γλωσσομαθής (από 19 χρόνων μιλούσε και έγραφε έξι γλώσσες), παρότι σπούδασε Οικονομικά, ανέπτυξε δράση και στο χώρο του πολιτισμού (είχε οργανώσει μια φιλολογική συντροφιά στην οποία μετείχε και η σπουδαία δασκάλα και λαογράφος της Κρήτης, Μαρία Λιουδάκη). Δημοσίευσε επιφυλλίδες «με χαρακτήρα μικρού δοκιμίου σε εκλαϊκευτική μορφή» και χρονογραφήματα. Όπως έχει πει η Μ. Λιουδάκη, που κατέγραψε χιλιάδες μαντινάδες, παραμύθια, μοιρολόγια, γνωμικά, γλωσσοδέτες και όλα τα έθιμα του κρητικού λαού, συμπαραστάτης στο λαογραφικό έργο της ήταν ο αγωνιστής Ναπολέων Σουκατζίδης , που είχε αρραβωνιαστεί την αδελφή της Χαρά. Πλήθος μαντινάδες και άλλο υλικό αποθησαύρισε ο ίδιος.

Η ζωή του είναι αξεχώριστη από τη ζωή των εργατών της περιοχής. (…) Στις 13-6-1936, η Ασφάλεια συνέλαβε 5 κομμουνιστές προέδρους Σωματείων και στελέχη του ΕΚΗ και τους εκτόπισε στον Αϊ – Στράτη. Ανάμεσά τους ο Ναπολέων Σουκατζίδης, πρόεδρος του Σωματείου Ιδιωτικών Υπαλλήλων, που δεν ξαναγύρισε ποτέ, αλλά ακολούθησε το δρόμο της θυσίας.

Φωτογραφία μετά τη σύλληψή του και την οδήγησή του στο τμήμα μεταγωγών Ρεθύμνου το 1936 (πηγή: Αρχείο του ΚΚΕ)

Ιδιαίτερος σταθμός στη ζωή του Ν. Σουκατζίδη είναι η φυλάκισή του στην Ακροναυπλία. Μνημειώδη έμειναν τα μαθήματα που παρέδιδε, αλλά και παρακολουθούσε. Ο Ναπολέων έζησε εντατικά την πνευματική ζωή της Ακροναυπλίας. Όσο υπήρχαν βιβλία, μελετούσε ιστορία, λογοτεχνία, λαογραφία, ξένες γλώσσες. Έμαθε τέλεια τα Γερμανικά, τα Γαλλικά, τα Αγγλικά, τα Ρωσικά, τα Τουρκικά. Δίδασκε τη μέρα στους συντρόφους του – εργάτες και αγρότες – Ελληνικά, Ιστορία, ξένες γλώσσες και το βράδυ στο μισοσκόταδο, σε μια γωνιά του μεγάλου θαλάμου, τσίτωνε το αυτί του να μη χάσει λέξη από το μάθημα του μεγάλου δασκάλου του, του Δημήτρη Γληνού.

Φάκελος Γράμματος προς τον πατέρα του Φώτιο από την Ακροναυπλία (πηγή: Αρχείο του ΚΚΕ)

Ακολουθεί το Χαϊδάρι, όπου παραδόθηκε στους Γερμανούς ως κρατούμενος της Ακροναυπλίας. Η ηρωική πράξη που συνδέεται με το όνομα του Ν. Σουκατζίδη αφορά στο γεγονός πως, όντας διερμηνέας, αρχικά των Ιταλών και αργότερα των Γερμανών, όταν ο Γερμανός διοικητής τού πρότεινε να βγει από τη λίστα των μελλοθανάτων και να τουφεκιστεί άλλος στη θέση του, το αρνήθηκε πεισματικά.1

“Η μόνη χάρη που μπορείς να μου κάμεις είναι να μ’ αφήσεις να πεθάνω σαν όλους στη θέση μου…”

Με χαμόγελο γιομάτο ικανοποίηση, γιομάτο λεβεντιά και περηφάνεια έδωσε το παρών στο προσκλητήριο την Πρωτομαγιά του 1944. Όλοι γύρισαν σε κείνον. Κι αυτοί που θα ‘φευγαν μαζί του και κείνοι που θα ‘μεναν. Όλοι ήθελαν να μείνει κι οι πρώτοι κι οι τελευταίοι και μόνο ο Ναπολέων ήθελε να ‘ναι με τους πρώτους. Ο Γερμανός χτηνάνθρωπος ταράχτηκε στο άκουσμα αυτού του ονόματος που το είχε ξεστομίσει το ίδιο του το στόμα. Μπροστά του, φωνάζοντας ο καθένας παρών μόλις άκουγε τ’ όνομά του, μπαίναν στη γραμμή οι Ακροναυπλιώτες, φρέσκοι, χαμογελαστοί, λαμπροφορεμένοι, λες και θα πήγαιναν στο πανηγύρι. Μπροστά του έχουν πάρει κιόλας τη θέση τους το ένα τρίτο των παιδιών της Ακροναυπλίας. Μια οργανωμένη αγωνιστική δύναμη τεράστια, που είχε νικήσει σε μάχες πολύ πιο σκληρές, που ‘χε κερδίσει τη μεγάλη μάχη της ζωής για την ανθρώπινη αξιοπρέπεια κι η μάχη προς τον θάνατο είταν πια κερδισμένη από τα πριν. Ο Γερμανός στρατοπεδάρχης, που όλες του οι χτηνώδικες ενέργειες στο Χαϊδάρι για να λυγίσουν εκείνοι οι ήρωες πήγαν χαμένες, το ‘ξερε καλά αυτό.

Φωτογραφία με συνεξόριστους, διακρίνεται αριστερά προς τα πίσω με άσπρη φανέλα (πηγή: Αρχείο του ΚΚΕ)

Μπροστά σ’ αυτό το μεγαλείο κάτι σαν ίχνος συνείδησης άρχισε να σαλεύει μέσα στα βάθη του σκοτεινού εαυτού του, που ίσως θα ‘θελε να διαμαρτυρηθεί. Κάτι σαν αντίλαλος παλιάς λησμονημένης ανθρωπιάς που του ξυπνάει το αίσθημα του θαυμασμού και που σαν φτάνει στ’ όνομα του Σουκατζίδη ξεσπάζει: «Όχι εσύ, Ναπολέων, όχι εσύ!» Εκείνη την ώρα ο Ναπολέων ανατριχιάζει, καταλαβαίνει πως περνάει την πιο κρίσιμη ώρα της ζωής του. Η ευαισθησία του δοκιμάζεται όσο ποτέ. Η τιμή του, που τόσο την διαφέντεψε ολοζωής, κιντυνεύει. Πρέπει να προλάβει πριν να ‘ναι πολύ αργά, πριν ο στρατοπεδάρχης αρπάξει τυχαία κάποιον σύντροφό του άλλον και τον βάλει στη θέση του.

Στηριζόμενος ίσα – ίσα σ’ αυτόν τον θαμασμό του Γερμανού στρατοπεδάρχη, του λέει: «Θέλεις να μ’ αντικαταστήσεις όχι από εχτίμηση, αλλά μόνο και μόνο για να με κάμεις από Σουκατζίδη τίποτα.  Μ’ αν πραγματικά μ’ εχτιμάς, η μόνη χάρη που μπορείς να μου κάμεις είναι να μ’ αφήσεις να πεθάνω σαν όλους στη θέση μου, γιατί ο συνεπής αγωνιστής δεν αλλάζει τη θέση του με τίποτε και για κανέναν λόγο, μάλιστα όταν η θέση του αυτή είναι μπροστά στο πολυβόλο».2

Δελτάριο προς τον πατέρα του Φώτιο από την Εξορία στον Άη Στράτη στις 21/6/1936 (πηγή: Αρχείο του ΚΚΕ)

Εκτελέστηκε την Πρωτομαγιά του 1944, μαζί με τους 200 της Καισαριανής. Στο τελευταίο γράμμα του προς τον πατέρα του, έγραφε:

«Πατερούλη, πάω για εκτέλεση. Να ‘σαι περήφανος για το μονάκριβο γιο σου. Ν’ αγαπάς και να λατρεύεις την κορούλα σου και την αδελφούλα μου. Κι οι δυο μεγάλοι άνθρωποι. Γεια, γεια πατερούλη. Ναπολέων».

Μια άγνωστη πτυχή: Το συγγραφικό έργο του Ναπολέοντα Σουκατζίδη

Το 1996 πραγματοποιήθηκε στο Ηράκλειο Κρήτης το 8ο Διεθνές Κρητολογικό Συνέδριο, στο οποίο παρουσιάστηκε εισήγηση του συγγραφέα και σχολικού συμβούλου δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, Μανώλη Μιλτ. Παπαδάκη,με θέμα “Το συγγραφικό έργο του Ναπολέοντα Σουκατζίδη”.

Φωτογραφία με συνεξόριστους (πηγή: Αρχείο του ΚΚΕ)

«Μια εισήγηση που αποκάλυψε μια άγνωστη πλευρά – άγνωστη και για τους περισσότερους ίσως από τους Έλληνες συνέδρους – του κομμουνιστή ήρωα της Εθνικής μας Αντίστασης. Μια εισήγηση, της οποίας αντίγραφο ζητήσαμε από τον Μανώλη Παπαδάκη, προκειμένου να την παρουσιάσουμε συνοπτικά και με τη σκέψη για εκτενέστερη, αργότερα, παρουσίαση του περιεχομένου της από το “Ρ”, για να “γευτούν” και οι αναγνώστες του δείγματα της μαχητικής, βαθιά ουμανιστικής πένας του πολύπλευρα μέγιστου Ναπολέοντα Σουκατζίδη.

Ο Μ. Παπαδάκης ξεκίνησε την εκτενή εισήγησή του με λόγια της καρδιάς, αλλά και ορθής κρίσης, τονίζοντας ότι: “Ο Ν. Σουκατζίδης υπήρξε ξεχωριστή αγωνιστική και πνευματική μορφή, από τις πιο συγκινητικές της Εθνικής μας Αντίστασης, που σφράγισε με την αυταπάρνησή του τη ματωμένη Πρωτομαγιά του 1944. Δυστυχώς έμεινε, πενήντα τόσα χρόνια, στο περιθώριο της ιστορικής μας ζωής από τις προκαταλήψεις και τις αγκυλώσεις του παρελθόντος”. (…)  Γλωσσομαθής ο Ν. Σουκατζίδης (από 19 χρόνων μιλούσε και έγραφε τέλεια έξι γλώσσες), (…) δημοσίευσε επιφυλλίδες “με χαρακτήρα μικρού δοκιμίου σε εκλαϊκευτική μορφή” και χρονογραφήματα. Τα χρονογραφήματά του χαρακτηρίστηκαν από χρονογράφο της εποχής ως “η κορυφαία στιγμή της χρονογραφίας”.

Γράμμα προς τον πατέρα του Φώτιο από τις φυλακές της Λάρισα στις 23/6/1943 (πηγή: Αρχείο του ΚΚΕ)

“Στο νου και την καρδιά του Σουκατζίδη βρίσκουν πρόσφορο έδαφος οι αρχές της κομμουνιστικής ιδεολογίας για μια νέα, δίκαιη και ηθική κοινωνία, όπως υπαινικτικά αναφέρει σε χρονογράφημά του. Από την εξέταση τριών επιφυλλίδων και 37 (σωζόμενων) χρονογραφημάτων του, προκύπτει ότι η ιδεολογική πίστη κατευθύνει τη σκέψη, την έμπνευση και όλη την πολύπλευρη δραστηριότητα του Ναπολέοντα”,επισήμανε μεταξύ άλλων ο εισηγητής.

Γενικός τίτλος των τριών επιφυλλίδων του στην εφημερίδα “Νέος Αγώνας” ήταν “Κοινωνικές και οικονομικές έρευνες”.Η πρώτη επιφυλλίδα έχει υπότιτλο “Η σπουδαιότητα των οικονομικών ζητημάτων”,ενώ οι άλλες δύο “Η εξέλιξη του ανθρώπου”. Η εκλαϊκευτική εμβέλεια του Σουκατζίδη στην παρουσίαση αυτών των επιστημονικών θεμάτων “μαρτυρεί μια οξεία αναλυτική σκέψη και μια στέρεη για τον καιρό εκείνο γνώση της κοινωνιολογίας ως επιστήμης, όπως την καθόρισε ο Μαρξ”,σημείωσε ο Μ. Παπαδάκης. “Κουβεντολόι”,ήταν ο επίτιτλος του βδομαδιάτικου χρονογραφήματος του Σουκατζίδη . Ενα “κουβεντολόι”, απολαυστικό, με τη γλώσσα του λαού, για το καλό του λαού και με “τις αρχές της νέας, δίκαιης και ηθικής κοινωνίας που οραματιζόταν ο Σουκατζίδης “.

1)Ριζοσπάστης, 2/5/2015
2)Βούλα Δαμιανάκου, «Μνημόσυνο» (Αθήνα 1961)
3)Αρ. Ελληνούδη, Ριζοσπάστης, 20/9/1996

***

Ο Ναπολέων Σουκατζίδης είναι το κεντρικό πρόσωπο στην υπόθεση της ταινίας «Το τελευταίο σημείωμα», σε σκηνοθεσία Παντελή Βούλγαρη και σενάριο Ιωάννας Καρυστιάνη, που προβάλλεται στους κινηματογράφους. Για την ταινία μπορείτε να διαβάσετε στην Κατιούσα κριτικές εδώ και εδώ.