Ο Χαρίλαος είχε τη χάρη του λαού – 15 στιγμές ενός μεγάλου λαϊκού ηγέτη

Σήμερα συμπληρώνονται 15 χρόνια από τον θάνατο του Χαρίλαου Φλωράκη. Κι αυτή ήταν η αφορμή για να ετοιμάσουμε ένα αφιέρωμα με 15 ιδιαίτερα στιγμιότυπα: ανέκδοτα περιστατικά από την προσωπική του ζωή, στιγμές από την πολιτική και ένοπλη δράση του, δηλώσεις και γραπτά που δίνουν το στίγμα της πολιτικής του σκέψης.

1. Βιενσισί…

Όταν τελείωσα το σχολαρχείο πήγα στο γυμνάσιο. Ήταν τετρατάξιο το γυμνάσιο. Τα θρησκευτικά και τα γαλλικά τα υποτιμούσαμε. Τις περισσότερες φορές δεν πηγαίναμε καν στο μάθημα, την κάναμε κοπάνα. Ήταν κι αυτοί οι καθηγητές άλλο πράμα. Δε μας ήρθε ούτε ένας καθηγητής των γαλλικών που να ήταν και σωστός. Μια μέρα ο καθηγητής των γαλλικών μου λέει.

-Βιενσισί!
-Βγαίνω κύριε καθηγητά, του απαντώ. Και περιμένω να δω τι άλλο θα μου πει.
-Βιενσισί, μου ξαναλέει αυτός.
-Βγαίνω κύριε καθηγητά, εγώ.

Και να λέω από μέσα μου: τι στην ευχή, συν όλα τα άλλα είναι και κουφός. Δεν ακούει που του απαντώ; Γιατί εμείς στα θεσσαλιώτικα λέγαμε: βγαίν’ς ισύ, που πάει να πει βγαίνεις εσύ.

Βουτάει λοιπόν την κρανιά και με καταχερίζει. Κι εγώ από τότε ούτε που ξαναπάτησα στο μάθημά του.

(Απ’ το βιβλίο της Α. Παναγιωταρέα “Κι σεν’ πώς σ’ λέν; Χαρίλαος Φλωράκης).

2. Πρώτος στη μάχη πρώτος στην παλικαριά

Η μεραρχία στρατοπέδευσε στην πάνω κερασιά, όπου συναντήθηκα με το σ. Φλωράκη. Οι αντίπαλοι μας χτυπούσαν με δυο αεροπλάνα, τα οποία, επειδή δε συναντούσαν αντίσταση από τα τμήματά μας, έφταναν να πετάνε πάνω από τα κεφάλια μας, σκότωσαν δυο αντάρτες και τραυμάτισαν αρκετούς. Εκεί μου έκανε εντύπωση η παλικαριά του Γιώτη. Χωρίς καθυστέρηση και χωρίς να χάσει την ψυχραιμία του, όπως μερικοί συνεργάτες του, αρπάζει ένα μυδράλιο, στέκεται στη μέση ενός ξέφωτου και αρχίζει να βάλλει ενάντια στα αεροπλάνα. Αυτά σαν είδαν τον κίνδυνο να καταρριφθούν –στο μεταξύ πήραν θάρρος και οι μαχητές κι άρχισαν κι αυτοί να βάλλουν- έκαναν μεταβολή και λάκισαν. Αυτό πάει να πει ηγέτης του στρατού: πρώτος στη μάχη, πρώτος στην παλικαριά.

(Από το οδοιπορικό μιας ζωής του Γιώργη Τρικαλινού με τίτλο, “ανασκαλεύοντας τη χόβολη της μνήμης”).

3. Την είχαμε την εξουσία, αλλά τη δώκαμε

«Οι κομμουνιστές δεν κάνανε εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα, κάνανε αγώνα για την κατάληψη της εξουσίας. Αυτός ήτανε ο στόχος τους».

Το ‘πε ο πρώτος, ο δεύτερος, ο τρίτος… Θύμωσα καθώς τους άκουα να το επαναλαμβάνουν. Πετάχτηκα κι εγώ επάνω από τη θέση που καθόμουνα:

«Επιτέλους, κύριε πρόεδρε», είπα, «εμείς ποια εξουσία να καταλάβουμε; Εμείς την είχαμε την εξουσία…»
«Ας μην τη δίνατε τότε» μου απάντησε ο πρόεδρος, Φραδέλος Ανδρεόπουλος τ’ όνομά του, συνταγματάρχης της στρατιωτικής δικαιοσύνης.
«Αυτό ήτανε και το λάθος μας» του λέω.
«Κάθισε τότε κάτω, Φλωράκη, και πλήρωνε…» μου απάντησε.

Έτσι ήταν. Την είχαμε την εξουσία και τη δώκαμε. Και μετά καθίσαμε και πληρώσαμε τα λάθη μας.

(Απ’ το βιβλίο της Α. Παναγιωταρέα “Κι σεν’ πώς σ’ λέν; Χαρίλαος Φλωράκης).

4. Εμείς έχουμε την αλήθεια

ΦΛΩΡΑΚΗΣ: Το κόμμα μας το διώκουν από τότε που ιδρύθηκε. Τότε πώς παρ’ όλα αυτά όμως μεγαλώνει; Μπορούσε να γίνει αυτό, αν είμαστε προδότες και κατάσκοποι;

ΠΡΟΕΔΡΟΣ: Έχετε καλή προπαγάνδα.

ΦΛΩΡΑΚΗΣ: Εμείς έχουμε μέσα προπαγάνδας, με ένα «Ριζοσπάστη» κι’ αυτόν παράνομο ή οι αντίπαλοί μας με τα ραδιόφωνα, τον Τύπο και τα λεφτά; Εμείς έχουμε την αλήθεια!

(Από το βιβλίο της Σύγχρονης Εποχής «Οι δίκες για κατασκοπία την άνοιξη του 1960 στην Αθήνα»)

5. Γεια σας κορίτσια

Βλέποντας ότι το σώμα των ενόρκων αποτελούνταν για πρώτη φορά από γυναίκες, άρχισε την απολογία του με τη φράση: «Εκφράζω τη χαρά μου και χαιρετίζω εγκάρδια την παρουσία γυναικών στα έδρανα. Είναι μία κατάκτηση των γυναικών. Είναι μία κατάκτηση λαϊκή για την οποία αγωνίστηκε και αγωνίζεται το KKE και της οποίας τα θεμέλια μπήκαν κατά την Κατοχή μέσα από το EAM. Και αυτό τονίζει ότι κανένας αγώνας δεν πάει χαμένος». H ακροαματική διαδικασία συνεχίστηκε και τελικά ο Χαρίλαος Φλωράκης αθωώθηκε από τις ενόρκους. Την επομένη, η εφημερίδα «Εστία» κυκλοφόρησε με τον τίτλο: «Γεια σας κορίτσια!»…

(Από τη δίτομη βιογραφία του Χ. Θεοχαράτου – Α’ Τόμος: Χαρίλαος Φλωράκης και λαϊκό κίνημα)

6. Τι μπρόκολα, τι λάχανα

Παραλλαγή του κλασικού συνθήματος “Τι Πλαστήρας, τι Παπάγος”, η οποία αποδίδεται στον Χαρίλαο Φλωράκη, ως πολιτικό σχόλιο, μετά από την παραίτηση του δικτάτορα Παπαδόπουλου και τον σχηματισμό κυβέρνησης-ανδρείκελων υπό τον Σπύρο Μαρκεζίνη, στο πλαίσιο της απόπειρας της χούντας για “φιλελευθεροποίηση” -ένα σχέδιο που χρεοκόπησε χάρη στην εξέγερση του Πολυτεχνείου.

Για έναν “περίεργο λόγο”, αυτοί που ήθελαν να πάρουν μέρος στο παιχνίδι της χούντας και αντιδρούσαν στο σύνθημα, ήταν περίπου οι ίδιες δυνάμεις που εγκαλούσαν τον Ζαχαριάδη και το ΚΚΕ για το σύνθημα “Τι Πλαστήρας, τι Παπάγος”, πρόθυμοι να πάρουν μέρος σε μια φάρσα κοινοβουλευτισμού, με το σκεπτικό πως έτσι θα εξαντλούσαν κάθε περιθώριο νόμιμης δράσης…

7. Περί αναθεωρητών

-Εσείς τους αποκαλείτε αναθεωρητές, αναθεωρητική ομάδα. Σε τι συνίσταται αυτή η αναθεώρηση;
-Αυτό είναι γεγονός. Το να τους αποκαλούμε αναθεωρητές δεν είναι βρισιά, ούτε συκοφαντία. Είναι απλώς η ονομασία μιας πραγματικότητας.

(Από το βιβλίο του Σ. Ψυχάρη “Οι μνηστήρες της Εξουσίας”)

8. Τόσα ταγάρια έχω να δω από την κατοχή…

Λάτρης του ωραίου φύλου, ο Χαρίλαος προτιμούσε να συνοδεύεται στις εμφανίσεις του από μια ωραία παρουσία. Μια μέρα η Κατερίνα ήρθε σκασμένη στα γέλια. Κάνοντας γραμματειακή υποστήριξη στον Φλωράκη, παρευρέθηκε σε μια συνάντησή του με μεικτή επιτροπή γυναικών του Κόμματος και της ΚΝΕ. Έτυχε εκείνη τη μέρα –γιατί το ΚΚΕ είχε στις γραμμές του κι ωραίες γυναίκες- το μπουκέτο να μην περιλαμβάνει τα καλύτερα λουλούδια. Άσχημα ντυμένες, ατημέλητες, άβαφες, εκνεύρισαν με την εμφάνισή τους τον Χαρίλαο, που άρχισε να φορτώνει. «Σχεδόν δεν πρόσεχε τι του έλεγαν», μου είπε η Κατερίνα. Αφού τις ξαπόστειλε, ήρθε από πάνω μου, λες κι έφταιγα εγώ, και μου έμπηξε τις φωνές: «να πας να τους πεις να βγάλουν τα τσουβάλια και να φορέσουν κανένα φουστανάκι. Τόσα ταγάρια έχω να δω από την κατοχή. Θα νομίζει ο κόσμος πως μόλις κατεβήκαμε από το βουνό».

(Από το βιβλίο του Ν. Μπίστη με τον εύγλωττο τίτλο «Προχωρώντας κι αναθεωρώντας»).

9. Αλλαγή δε βλέπω

Τέλη πριλίου του 82’, που ο Φλωράκης βρισκόταν για ομιλία στη Θεσσαλονίκη, «βαλτός» -κατά πως φαίνεται- δημοσιογράφος ρώτησε τον ΓΓ του ΚΚΕ με μία ερώτηση συναξάρι, το πνεύμα της οποία θα μπορούσε να αποδοθεί κάπως έτσι:

-Κύριε Φλωράκη, κάθε μέρα κάτι σημαντικό γίνεται στην χώρα μας, κάθε μέρα κάποια νέα σοβαρή απόφαση παίρνεται από την κυβέρνηση, όλο και κάποιο νέο φιλολαϊκό, δημοκρατικό μέτρο εξαγγέλλεται, σ’ όλους τους τομείς της εθνικής, οικονομικής, κοινωνικής και δημόσιας ζωής. Κι όμως από την πλευρά σας ακούγονται γκρίνιες. Γιατί; Εσείς δε βλέπετε την αλλαγή;

-Αλλαγές φυσικά βλέπω. Αλλαγή δε βλέπω! Αν μάλιστα θέλετε να σας το κάνω λιανά αυτό που λέω ευχαρίστως…

(Από τη δίτομη βιογραφία του Θεοχαράτου, Χαρίλαος Φλωράκης, β’ τόμος: ο λαϊκός ηγέτης.)

10. Κανείς δεν έχει δικαίωμα να διαλύσει ένα κόμμα που δεν ίδρυσε

«Ούτε εμείς, σύντροφοι, ούτε εσείς, ούτε κανένας άλλος έχει δικαίωμα να διαλύσει ένα κόμμα που δεν ίδρυσε. Το ΚΚΕ το ίδρυσε η πρωτοπορία του ελληνικού λαού. Η πρωτοπορία της εργατικής τάξης. Οι μπροστάρηδες του εργατικού κινήματος. Και από τότε – το 1918 – στηρίχτηκε και στηρίζεται πάνω σε αίμα, σε κόκαλα, σε κορμιά και σε ψυχές αγωνιστών. Όλοι αυτοί μας εξουσιοδότησαν να το διαλύσουμε;».

(Από τις σημειώσεις του Χαρίλαου Φλωράκη)

11. Επειδή έπεσε η Σοβιετική Ένωση, εμείς πρέπει να αυτοκτονήσουμε;

«Τι είναι αυτά που λέτε, σύντροφοι; Επειδή, δηλαδή, διαλύθηκε η Σοβιετική Ένωση, και σαν καθεστώς και σαν κρατική υπόσταση, εμείς οι υπόλοιποι κομμουνιστές θα πρέπει να αυτοκτονήσουμε; Αντί να μας ατσαλώσει το πισωγύρισμα, προτείνετε αβασάνιστα να ρίξουμε κι εμείς νερό στο μύλο του ιμπεριαλισμού – αλλάζοντας την ιδεολογία μας, την πολιτική μας, τα οράματά μας, την ιστορία μας, τη διεθνιστική αλληλεγγύη, την επαναστατικότητά μας, ακόμη και τ’ όνομά μας;…».

(Από τις σημειώσεις του Χαρίλαου Φλωράκη)

12. Εμείς πηγαίναμε στο εκτελεστικό απόσπασμα για τους Σλαβομακεδόνες και τα δικαιώματά τους

 Υπάρχει εθνικισμός στην Ελλάδα;

– Βεβαίως, υπάρχει. Υπάρχει και σε μας και σε σας.

– Πώς εκτιμάτε τις διαφορές που υπάρχουν μεταξύ των δύο χωρών σχετικά με το όνομα, σε μια στιγμή που η κατάσταση στην περιοχή γίνεται πολύ ανησυχητική για την ειρήνη και την ασφάλεια;

– Πιστεύω να το γνωρίζετε. Το ΚΚΕ ήταν το μοναδικό πολιτικό κόμμα, απ’ όλα τα πολιτικά κόμματα, που αντιτάχθηκε στο ζήτημα να μπαίνει το όνομα υπεράνω όλων. Επίσης το Κόμμα μας ήταν το μοναδικό κόμμα στην Ελλάδα που κατήγγειλε τα εθνικιστικά συλλαλητήρια και αρνήθηκε να πάρει μέρος. Το υπογραμμίζω αυτό, γιατί υπάρχουν αυταπάτες ότι και άλλα κόμματα, δήθεν αριστερά, είχαν από την αρχή ίδιες θέσεις με μας.

Εμείς είπαμε ευθύς εξαρχής ότι το κύριο δεν είναι το όνομα. Είναι βεβαίως ένα ζήτημα, που μπορεί να λυθεί, αλλά δεν είναι το κύριο. Τονίσαμε ότι και το πρόβλημα του ονόματος να μην υπήρχε, δε θα ξεμπερδεύαμε με τον εθνικισμό και από τις δυο πλευρές. Το όνομα απλώς διευκολύνει ορισμένους εθνικιστές να κάνουν την προπαγάνδα τους.

(…)

– Σταθείτε μια στιγμή. Μη μου λέτε εμένα για τους Σλαβομακεδόνες. Εμείς πήγαμε στο εκτελεστικό απόσπασμα για τους Σλαβομακεδόνες, υπερασπιζόμενοι τα δικαιώματά τους.

Ποια είναι η θέση του ΚΚΕ για τους Σλαβομακεδόνες Ελληνες πολίτες; Υποστηρίζουμε ότι οι Σλαβομακεδόνες που υπάρχουν στην Ελλάδα πρέπει να έχουν τα ίδια δικαιώματα που έχουν όλοι οι Ελληνες πολίτες. Να έχουν το δικαίωμα να μιλούν και να καλλιεργούν τη γλώσσα τους, τις παραδόσεις τους, τον πολιτισμό τους, τους χορούς και τα τραγούδια τους. Καμία διάκριση να μην υπάρχει. Αυτή μας η θέση πηγάζει απ’ όλη την ιστορία του ΚΚΕ. Παλέψαμε και παλεύουμε ενάντια σε όλες τις διακρίσεις.

(Από συνέντευξή του στη Νόβα Μακεντόνια, τη χρονιά που επισκέφτηκε τη χώρα)

13. Παινεύουν τους πεθαμένους, για να θάψουν τους ζωντανούς

Η ουσία βρίσκεται αλλού. Σκοπός τους είναι να εμφανίσουν ένα πραγματικό γεγονός, δηλαδή έναν λαϊκό ηγέτη, έναν αναμφισβήτητο αγωνιστή από τη μια και ένα κόμμα λαθών και συνθηκολόγο από την άλλη. Μάταιος ο κόπος τους.

Επαινούν τους νεκρούς συντρόφους μας, παλιοί και νεοφώτιστοι κατήγοροι, για να συκοφαντήσουν έτσι πιο πειστικά το Κόμμα. Παινεύουν τους πεθαμένους για να θάψουν τους ζωντανούς.

(Από την ομιλία του Φλωράκη στο ΣΕΦ για τα 80χρονα του Κόμματος. Το απόσπασμα αναφέρεται στον Άρη Βελουχιώτη, αλλά ήταν σχεδόν προφητικό και για τη δική του περίπτωση).

14. Ο Χαρίλαος στο Βελιγράδι, εν μέσω Νατοϊκών βομβαρδισμών

“Βεβαίως και φεύγω πιο αισιόδοξος. Βλέπετε κι εσείς τον κόσμο εδώ. Είναι αποφασισμένος αυτός ο λαός να αντισταθεί. Μεγάλη υπόθεση. Και καταρρίπτει έτσι το δόγμα της κυβέρνησης Σημίτη και άλλων που λένε: “Είμαστε μικρή χώρα, είμαστε στο ΝΑΤΟ, τι να κάνουμε, θα μας επιτεθούν οι Τούρκοι” και άλλα τέτοια. Μικρή χώρα είναι και η Σερβία, αλλά τα έβαλε με τις μεγαλύτερες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις της υφηλίου. Αυτό είναι μεγάλο δίδαγμα για τον ελληνικό λαό”.

(Από τις δηλώσεις του Φλωράκη, μετά την επίσκεψή του στον Μιλόσεβιτς και το βομβαρδιζόμενο Βελιγράδι)

15. Όταν σταμάτησαν τα τρένα προς τιμήν του Χαρίλαου