Ο Έρβιν Σρέντιγκερ και η γάτα του
Το “παράδοξο του Σρέντιγκερ”, η αντιφατική στάση του προς το ναζισμό και οι πολυτάραχη προσωπική ζωή ενός πρωτοπόρου της κβαντικής μηχανικής.
Όλοι έχουν λίγο – πολύ ακούσει κάποια στιγμή για τη γάτα του Σρέντιγκερ, λιγότεροι ωστόσο ξέρουν ποιος ήταν ο ιδιοκτήτης της. Ο εμπνευστής του νοητικού πειράματος δηλαδή, με το οποίο ο Αυστριακός φυσικός προσπάθησε να καταδείξει τις παραδοξότητες της κβαντικής μηχανικής χρησιμοποιώντας στοιχεία της καθημερινότητας, όπως μια γάτα. Εν προκειμένω, στο πείραμα που παρουσιάζει ο Σρέντιγκερ, η γάτα μπορεί να είναι την ίδια ώρα ζωντανή και νεκρή με την κατάσταση της να εξαρτάται από ένα προηγούμενο τυχαίο γεγονός. Το γνωστό και ως “παράδοξο του Σρέντιγκερ” είχε μάλιστα προκαλέσει τον ενθουσιασμό του Αϊνστάιν, όπως την εξέφρασε σε επιστολή του προς το Σρέντιγκερ, μολονότι είναι γνωστές οι ψυχρές σχέσεις του πρώτου με την κβαντομηχανική. Το νοητικό πείραμα με τη γάτα δε γεννήθηκε μόνο από αυστηρά επιστημονικές ανάγκες του Σρέντιγκερ, αλλά ήταν προϊόν μιας στοχαστικής, φιλοσοφικής ως ένα βαθμό διάθεσης που διέπνεε τη σκέψη και τα γραπτά του.
Γεννήθηκε στις 12 Αυγούστου 1887 στη Βιέννη και ήταν μοναχοπαίδι του Ρούντολφ Σρέντιγκερ, Βοτανολόγου και ιδιοκτήτη εργοστασίου λινελαίου και της Γεωργίνας Αιμιλίας Μπρέντα, κόρης του Αλεξάντερ Μπάουερ, καθηγητή Γενικής Χημείας στο Πολυτεχνείο της Βιέννης. Οι γονείς του ανήκαν σε διαφορετικά χριστιανικά δόγματα, αλλά ο ίδιος ανατράφηκε ως προτεστάντης, ενώ έλαβε αρκετά χρόνια εκπαίδευσης κατ’οίκον. Το 1898 άρχισε να φοιτά στο Ακαδημαϊκό Γυμνάσιο της Βιέννης και από το 1906 ως το 1910 σπούδασε φυσικομαθηματικά στην πόλη. Το 1914 ανακηρύχθηκε διδάκτορας στο Ινστιτούτο Φυσικής της Βιέννης.
Υπηρέτησε στον στρατό της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας και στη συνέχεια δίδαξε σε πανεπιστήμια της Γερμανίας και της Ελβετίας, μάλιστα στη Ζυρίχη έλαβε την έδρα της Θεωρητικής Φυσικής, που πριν από εκείνον είχε διδάξει ο Αϊνστάιν. Εκεί διατύπωσε και την περίφημη κυματική εξίσωση που τον καθιέρωσε, την οποία ανακάλυψε το 1925 στη διάρκεια των θερινών του διακοπών.
Το 1927 πήγε στο Βερολίνο, όπου διαδέχτηκε το Μαξ Πλανκ στο πανεπιστήμιο Φρειδερίκου Γουιλιέλμου. Με την άνοδο των ναζί στην εξουσία εξέφρασε ανοιχτά την αντίθεσή του στο ναζισμό, και εγκατέλειψε τη Γερμανία. Δίδαξε στο Magdalen College της Οξφόρδης, ενώ την ίδια χρονιά έλαβε το Νόμπελ Φυσικής.
Επέστρεψε το 1936 στην Αυστρία για να διδάξει στο πανεπιστήμιο του Γκρατς. Εκεί η πολιτική του συμπεριφορά υπήρξε καιροσκοπική και αμφιλεγόμενη. Αν και ήταν γνωστός για τα αντιφασιστικά του φρονήματα, δε δίστασε μετά την προσάρτηση της Αυστρίας στο Γ’ Ράιχ το Μάρτη του 1938, να δημοσιεύσει σε τοπική εφημερίδα “Δήλωση πίστης στο Φύρερ”, θεωρώντας πως έτσι θα διατηρούσε την έδρα του. Η νέα ναζιστική διοίκηση του πανεπιστημίου δεν πείστηκε από τη μεταστροφή του Σρέντιγκερ, χαρακτηρίζοντάς τον ως “εξαιρετικό στο αντικείμενό του”, “αντιφατικό στην προσωπική συμπεριφορά” και “πολιτικά φιλοσημίτη”. Ενώ ο Σρέντιγκερ βρισκόταν σε θερινές διακοπές, πληροφορήθηκε την απόλυσή του λόγω “πολιτικής αναξιοπιστίας” και τρεις εβδομάδες αργότερα πήρε το τραίνο για τη Ρώμη, ενώ σύντομα εγκατστάθηκε στο Δουβλίνο και έγινε διευθυντής στη Σχολή Θεωρητικής Φυσικής στο Dublin Institute for Advanced Studies.
To 1956 επέστρεψε στη Βιέννη και δίδαξε ως το θάνατό του στο Ινστιτούτο Θεωρητικής Φυσικής στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης. Ανάμεσα στα πολλά επιστημονικά του ενδιαφέροντα βρέθηκε η αντίληψη περί χρωμάτων και η χρωμομετρία. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του τον απασχόλησε ιδιαίτερα η γενίκευση της γενικής θεωρίας της σχετικότητας και αντάλλαξε ιδέες για το θέμα με τον Αϊνστάιν, ο οποίος όμως ενοχλήθηκε όταν ο Σρέντιγκερ άρχισε να διαφημίζει τις θεωρίες του με πηχιαίους τίτλους στον τύπο.
Πολυτάραχη ήταν και η προσωπική του ζωή, καθώς βρισκόταν σε ανοιχτό γάμο με την Άννι Μπέρτελ. Δεν απέκτησε παιδιά μαζί της, αλλά έκανε μια κόρη με τη γυναίκα ενός Αυστριακού συναδέλφου του, την Χιλντεγκούντε Μαρτς. Το ζεύγος Σρέντιγκερ και η Μαρτς με την κόρη της κατέφυγαν μαζί στην Ιρλανδία το 1939 και έζησαν στο ίδιο σπίτι ως το 1945. Στη διάρκεια της παραμονής του στην Ιρλανδία, ο Σρέντιγκερ απέκτησε δύο ακόμα κόρες από διαφορετικές γυναίκες. “Kαημένα πλάσματα”, έγραψε κάποτε ο ίδιος για τις γυναίκες της ζωής του: “Φρόντισαν για τη δική μου ευτυχία και τη δική τους στενοχώρια”. Έσβησε από φυματίωση στις 4 Γενάρη 1961 και τάφηκε κατόπιν επιθυμίας του τάφηκε στο Άλπμπαχ του Τιρόλου. Ο σταυρός στην ταφόπλακα φέρει την κυματική εξίσωση που είχε ανακαλύψει πάνω από τέσσερις δεκαετίες πριν το θάνατό του.
