Ο Ουόλτ Ντίσνεϋ στην υπηρεσία του Μακαρθισμού και της αντικομμουνιστικής υστερίας

Οι ήρωες της Ντίσνεϋ, της οποίας ο ιδρυτής έφυγε από τη ζωή πριν 51 χρόνια στις 15.12.2017, δε χρήζουν συστάσεων, καθώς συντρόφευσαν και θα συντροφεύουν εκατομμύρια μικρών και μεγάλων παιδιών ανά την υφήλιο. Κάπως λιγότερο γνωστή είναι πολιτική διαδρομή του Ουόλτ Ντίσνεϋ, που σημαδεύτηκε από υπερσυντηρητικές θέσεις και στυγνό αντικομμουνισμό, ο οποίος τον οδήγησε μεταξύ άλλων στη θέση του μάρτυρα κατηγορίας κατά συναδέλφων κι εργαζομένων του ενώπιον της διαβόητης HUAC, της Επιτροπής Αντιαμερικανικών δραστηριοτήτων, την περίοδο του μακαρθισμού. Το κείμενο που ακολουθεί και του οποίου εκτενή αποσπάσματα μεταφράζουμε σήμερα, δίνει με εξαίρεση ίσως 1-2 ελαφρώς απολογητικά υπέρ του Ντίσνεϋ σημεία, μια ακριβοδίκαιη περιγραφή τόσο της πολιτικής του μετατόπισης από υποστηρικτή του Ρούζβελτ σε φανατικό Ρεπουμπλικάνο, όσο και των άθλιων εργοδοτικών του πρακτικών και του τρόπου με τον οποίο η κατάθεση του στη HUAC κατέστρεψε την καριέρα πρώην εργαζομένων του.

Μετά το Β’Παγκόσμιο πόλεμο, η Αμερική ανησυχούσε έντονα για την προστασία της από την “Κόκκινη Απειλή”. Ο Ψυχρός πόλεμος δημιούργησε μια εποχή παράνοιας πως οι κομμουνιστές ανά πάσα στιγμή θα μας επιτίθονταν με πυρηνικά όπλα και θα μας έθαβαν όλους.

Πολλοί γνωρίζουν ίσως τις δραστηριότητες του γερουσιαστή Τζο Μακάρθυ και τις μεθόδους κηνυγιού μαγισσών κατηγορώντας ανθρώπους πως ήταν πιθανόν κομμουνιστές. Υπήρξαν επίσης δημόσιες ακροάσεις με στόχο να εντοπιστούν φιλοκομμουνιστές συμπαθούντες στην κινηματογραφική βιομηχανία, που τάχα επηρέαζαν τα μηνύματα που παρουσιάζαν οι Αμερικανικές ταινίες. Λίγοι γνωρίζουν ωστόσο ότι η βιομηχανία κινουμένων σχεδίων ήταν η ίδια επίσης στόχος και πολλοί δημιουργοί εκεί έχασαν τα προς το ζην λόγω υποπτευόμενων κομμουνιστικών συμπαθειών. Το να σταμπαριστεί κάποιος ως κομμουνιστής ήταν αρκετό για να απολυθεί και να μπει σε μαύρη λίστα κάποιος για χρόνια στη βιομηχανία της ψυχαγωγίας.

Ο Ουόλτ Ντίσνεϋ κλήθηκε στην Επιτροπή Αντιαμερικανικών δραστηριοτήτων ως “φιλικός μάρτυρας”, που σήμαινε πως όχι μόνο εναντιωνόταν σθεναρά στον κομμουνισμό, αλλά ήταν και πρόθυμος να “πει ονόματα” ανθρώπων δημοσίως για τους οποίους πίστευε πως μπορεί να είχαν κομμουνιστικές τάσεις.

Θα ήταν λίγο να αποκαλέσουμε τον Ντίσνεϋ πολιτικά αφελή. Ήδη από το 1931, μια ναζιστική εφημερίδα καταδίκαζε το Μίκυ Μάους ως “το πιο άθλιο ιδανικό που αποκαλύφθηκε ποτέ… To ακάθαρτο και καλυμμένο με βρωμιά παράσιτο, ο μεγαλύτερος φορέας βακτηρίων στο ζωϊκό βασίλειο δε μπορεί να είναι το ιδανικό είδος ζώου. Κάτω ο Μίκυ Μάους!” Ο Αδόλφος Χίτλερ επανειλημμένα καταδίκασε τον Μίκυ Μάους και το 1937 προσπάθησε να απαγορεύσει εντελώς το Μίκυ από τους κινηματογράφους της Γερμανίας. Η απάντηση του Ουόλτ στο περιοδικό Overland Monthly ήταν να δηλώσει: “Ο κύριος Χίτλερ, ο γερο-ναζί λέει πως ο Μίκυ είναι ανόητος. Για φαντάσου! Λοιπόν, ο Μίκυ κάποια μέρα θα σώσει τον κύριο Α. Χίτλερ από πνιγμό ή κάτι τέτοιο μια μέρα…τότε θα ντρέπεται ο κύριος Α. Χίτλερ…” Στην καλύτερη των περιπτώσεων, ο Ουόλτ ενδεχομένως να ανησυχούσε για την επιρροή του Χίτλερ στη διανομή του προϊόντος του στο εξωτερικό, σίγουρα όμως δεν είχε την πολιτική οξυδέρκεια να δει πώς η πολιτική ατζέντα του Χίτλερ επηρέαζε τον αμερικανικό τρόπο της ζωής.

Ως νεαρός άντρας ο Ουόλτ πραγματικά δεν είχε πολιτικές διασυνδέσεις παρά τη στήριξη του στο Φραγκλίνο Ρούζβελτ. […] Καθώς μεγάλωνε, ο Ουόλτ έγινε ένας ιδιαίτερα συντηρητικός Ρεπουμπλικάνος που συχνά εκφόβιζε το προσωπικό του να δίνει εισφορά σε Ρεπουμπλικανούς πολιτικούς κατά την προεκλογική τους εκστρατεία για διάφορα αξιώματα. Ένας συνεργάτης στο χώρο του κινουμένου σχεδίου μου είπε πως τη δεκαετία του εξήντα, το αυτοκινητάκι του γκολφ, το οποίο συνήθιζε να φέρνει βόλτα γύρω-γύρω από το πίσω πάρκινγκ των στούντιο της Ντίσνεϋ είχε ένα μεγάλο αυτοκόλλητο όπου έγραφε: ¨Ψηφίστε Γκολντγουότερ!” (Μπάρυ Γκολντγουότερ, 1909-1998, υποψήφιος των Ρεπουμπλικανών στις προεδρικές εκλογές του ’64, γνωστός για τις υπερσυντηρητικές του θέσεις, σ.τ.Μ) Όταν ο Ουόλτ σε μια ομιλία του ανέφερε πως είχε κάποιες κλήσεις για παράνομη αριστερή στροφή και ο αξιωματικός της τροχαίας τον προειδοποίησε να στρίβει μόνο δεξιά στο μέλλον, ο Ουόλτ χαμογέλασε και του είπε πως αυτό θα ήταν μια εύκολη απαίτηση για τί “Ούτως ή άλλως προς τα εκεί κλίνω”. Πολλοί θεωρούν πως ήταν η διαβόητη απεργία της Ντίσνεϋ το 1941 που τον απέστρεψε από τις παλαιότερες φιλελεύθερες θέσεις του προς σε μια σκληροπυρηνική συντηρητική οπτική.

Στη διάρκεια της απεργίας στα στούντιο της Ντίσνεϋ το 1941, ο Ουόλτ έβγαλε πληρωμένη καταχώρηση στο Variety, την εφημερίδα του κλάδου στις 2 Ιούλη 1941 για να διακηρύξει πως : Είμαι απόλυτα πεπεισμένος πως κομμουνιστική υποκίνηση, ηγεσία και δραστηριότητες προκάλεσαν αυτή την απεργία.” Ο δημιουργός κινουμένων σχεδίων Ward Kimball, (που δεν κατέβηκε σε απεργία αλλά έμεινε μες στο στούντιο της Ντίσνεϋ ως μέρος της διοίκησης) μου είπε πως ήταν συνήθης υπερβολή του Ουόλτ να αποκαλεί τους απεργούς “κομμουνιστές”. Ήταν ένας εύκολος τρόπος υπνόμευσης της αξιοπιστίας κάποιου. Η λογική του Ουόλτ ήταν πως οποιασδήποτε εναντιωνόταν σε κάτι που ήθελε να κάνει έπρεπε οπωσδήποτε να είναι κομμουνιστής γιατί ο ίδιος ήταν φανατικός Αμερικανός.

Κατά βάση ο Ουόλτ ένιωσε προδομένος από τα “αγόρια” του και αποφάσισε πως ο μόνος λόγος προδοσίας δε θα μπορούσε παρά να είναι εξωτερικές επιρροές, όπως κομμουνιστές αγκιτάτορες. Ο Ουόλτ ήταν επίσης γνωστό πως το έφερε βαρέως για χρόνια, κι όταν η ευκαιρία παρουσιάστηκε έξι χρόνια μετά την απεργία, ο Ουόλτ, ακόμα θιγμένος από όσα είχε περάσει κατά τη διάρκεια της απεργίας, ξέσπασε ενάντια σε εκείνους που θεωρούσε πως είχαν καταστρέψει τη χρυσή εποχή των κινουμένων σχεδίων της Ντίσνεϋ

Καθώς διαβάζετε τη μαρτυρία του Ουόλτ Ντίσνεϋ για την Επιτροπή, ας δούμε καλύτερα ορισμένους από τους χαρακτήρες που αναφέρει ο Ντίσνεϋ. Ο Χέρμπερτ Σόρελ σίγουρα ήταν μισητός στο Ουόλτ, αλλά δεν υπάρχει λόγος να πιστέψει κανείς πως ήταν κομμουνιστής (ο Σόρελ ήταν δραστήριος συνδικαλιστής του Χόλυγουντ, με καταδίκες στο ενεργητικό του για τη δράση του. Παρότι πράγματι ο ίδιος δήλωνε πως δεν ήταν κομμουνιστής κι είχε έρθει σε σύγκρουση με το ΚΚΗ, χρόνια μετά το θάνατό του διατυπώθηκαν ισχυρισμοί πως είχε διασυνδέσεις με τις σοβιετικές μυστικές υπηρεσίες, σ.τ.Μ). Άλλοι φιλικοί μάρτυρες απέτυχαν να τον αναγνωρίσουν ως κομμουνιστή παρότι τους δόθηκαν αρκετές ευκαιρίες να το κάνουν. Ο Σόρελ ήταν ηγέτης και διαπραγματευτής του συνδικάτου σκιτσογράφων κινηματογράφου και γνωστός για την επιμονή του. Υπάρχουν ενδείξεις πως ο Ουόλτ δεν ενδιαφερόταν για τον Σόρελ τόσο προσωπικά όσο και επαγγελματικά.

Ο Ουίλιαμ Πόμερανς προσελήφθη από την ένωση μετά την απεργία και δεν είχε καμία σχέση μαζί της. (Ο σκιτσογράφος κλήθηκε εκ νέου από την Επιτροπή στα 1952, αρνούμενος να απαντήσει αν είχε υπάρξει μέλος του ΚΚ, σ.τ.Μ)

Ο Ντέιβιντ Χίλμπερμαν (κινηματογραφικός σκιτσογράφος, από τους πρωτοπόρους της κλασικής εποχής των κινουμένων σχεδίων, συμμετείχε μεταξύ άλλων στη δημιουργία του “Η Χιονάτη και οι επτά νάνοι” και “Μπάμπι το ελαφάκι” σ.τ.Μ) δύσκολο να ήταν ο “μεγάλος ηγέτης” πίσω από την απεργία. Ο Αρτ Μπάμπιτ αξίζει αυτή την τιμή (ο Μπάμπιτ, αν και ήταν ήδη από τους πιο ακριβοπληρωμένους σκιτσογράφους της Ντίσνεϋ -μεταξύ πολλών άλλων θεωρείται εμπνευστής του Γκούφυ- κατά το ξέσπασμα της απεργίας, έδωσε την αμέριστη στήριξη του στα αιτήματα των λιγότερο προβεβλημένων συναδέλφων του, σ.τ.Μ). Η ενεργή του εμπλοκή προκάλεσε το μίσος του Ουόλτ με μια ένταση που κατέληξε στο να ελαχιστοποιούνται τα επιτεύγματα του Μπάμπιτ στο Στούντιο ή να εξαλείφονται τελείως. Η αρχική απόλυση του Μπάμπιτ ήταν η σπίθα της απεργίας. Τελικά ο Μπάμπιτ επαναπροσλήφθηκε και απολύθηκε τρεις ακόμα φορές από τον Ουόλτ. Η δουλειά του Χίλμπερμαν στη διάρκεια της απεργίας ήταν να μελετάει νομικά σε τοπική βιβλιοθήκη και να κάνει μια συνάντηση στο σπίτι του όπου κόσμος υπέγραφε κάρτες, ζητώντας από το Συνδικάτο σκιτσογράφων κινηματογράφου να τους αντιπροσωπεύσει. Ο Χίλμπερμαν ήταν ένας μόνο από πολλούς που συνέλεξαν τις κάρτες. To πέρασμα του Χίλμπερμαν από ένα ρωσικό θίασο ήταν σε μια θλιμμένη και μοναχική περίοδο, όταν ένιθωε νοσταλγία και δεν είχε περάσει πολύ καιρό εκεί, όταν μπήκε στα Στούντιο της Ντίσνεϋ. Το τμήμα δημοσίων σχέσεων της Ντίσνεϋ θεωρούσε την εκπαίδευσή του στη Ρωσία ως καλλιτεχνικό προσόν. Ωστόσο, αυτό το σύντομα πέρασμα από τη Ρωσία ήταν αρκετό να ρίξει σκιά πάνω στην πολιτική του αξιοπιστία.

Η κατάθεση του Ντίσνεϋ έβλαψε αρκετούς ανθρώπους, ιδιαίτερα το Ντέιβιντ Χίλμπερμαν. Μετά την απεργία, ο Χίλμπερμαν άφησε το στούντιο και βοήθησε στην ίδρυση της UPA και αργότερα του δικού του στούντιο κινουμένων σχεδίων, το Tempo, μαζί με τον Ουίλιαμ Πόμεραν, που παρήγαγε κινούμενα σχέδια για τηλεοπτικές διαφημίσεις. Το 1954, το New Counterattack , ένα αντικομμουνιστικό ενημερωτικό δελτίο ξέθαψε τη μαρτυρία του Ουόλτ κι έδωσε το υλικό στον Ουόλτερ Ουίντσελ (σχολιαστής του τύπου και της τηλεόρασης, θερμός υποστηρικτής του μακαρθισμού, αργότερα περιήλθε σε ανυποληψία, σ.τ.Μ) που το τύπωσε στη στήλη του και μέσα σε μια μέρα όλα τα διαφημιστικά γραφεία απέσυραν τις δουλειές τους από την TEMPO και η εταιρεία καταστράφηκε. Η κατάθεση του Ουόλτ κυριολεκτικά κατέστρεψε τους Χίλμπερμαν και Πόμερανς, καθώς μπήκαν στη μαύρη λίστα Red Channels, λίστα με άτομα απαράδεκτα προς πρόσληψη.

Ο Ουόλτ είχε πολύ έντονες αντικομμουνιστικές πεποιθήσεις. Ένας συνεργάτης του θυμάται πως ακόμα και στα μέσα της δεκαετίας του πενήντα, ο Ουόλτ παραπονιόταν για την κομμουνιστική επιρροή στην κινηματογραφική βιομηχανία. Ο Ουόλτ ήταν ιδρυτής και αντιπρόεδρος το 1944 της MPA, της Κινηματογραφικής συμμαχίας για τη Διατήρηση των Αμερικανικών Ιδανικών (Motion Picture alliance for the Preservation of American Ideals). “Η ΜΡΑ οργανώθηκε για να αντιπαλέψει το αυξανόμενο κύμα κομμουνισμού, φασισμού και παρόμοιων αντιλήψεων που επιζητούν δια βίαιων μέσων να υπονομεύσουν και να αλλάξουν των αμερικανικό τρόπο ζωής”. Το 1947, την ίδια χρονιά με την κατάθεση του Ουόλτ, η ΜΡΑ δημοσίευσε έναν οδηγό για παραγωγούς, που απαριθμούσε κάποιες από τις “ανεπαίσθητες κομμουνιστικές πινελιές” που έπρεπε να αποφεύγονται στα κινηματογραφικά σενάρια. Ανάμεσα στις συμβουλές βρίσκονταν τα εξής:

1. Μην συκοφαντείτε το σύστημα του ελεύθερου επιχειρείν

2.Μη συκοφαντείτε βιομηχάνους

3.Μη συκοφαντείτε τον πλούτο. “Είναι η σωστή ευχή κάθε αξιοπρεπούς Αμερικανού, να σταθεί στα πόδια του, να βγάζει το ψωμί του, και να είναι όσο καλύτερος γίνεται. “

4. Μη συκοφαντείτε το κίνητρο του κέρδους

5. Μη συκοφαντείτε την επιτυχία

6. Μην ηρωοποιείτε την αποτυχία

7.Μην ηρωοποιείτε την ηθική κατάπτωση. “Με το μαλακό η ιστορίες για φονιάδες, διεστραμμένους και όλα αυτά τα μιαρά πράγματα”

8. Μη θεοποιείτε τον “απλό άνθρωπο”. Ο “απλός άνθρωπος” είναι ένα από τα χειρότερα κομμουνιστικά σλόγκαν και υπερβολικά πολλοί από μας πέσαμε θύματα του χωρίς να το σκεφτούμε. Ποτέ μη χρησιμοποιείτε καμία φράση περί απλού ανθρώπου και κοσμάκη. Δεν είναι αμερικανική αντίληψη το να είναι κανείς είτε απλός είτε μικρός.

Είναι σημαντικό να θυμόμαστε για εκείνη την περίοδο τα λόγια του Ντάλτον Τράμπο, ενός σεναριογράφου που υπέφερε σκληρά από τη μαύρη λίστα και το κομμουνιστικό κηνύγι μαγισσών: “Όταν ξανακοιτάς πίσω σε αυτή τη σκοτεινή περίοδο, όπως νομίζω πως πρέπει να κάνεις πού και πού, δεν θα κάνει καλό να ψάξεις για κακούς ή ήρωες ή αγίους ή διαβόλους, γιατί δεν υπήρξαν, υπήρξαν μόνο θύματα“.

Το πραγματικό λυπηρό είναι πως το αστυνομικό τμήμα του Λος Άντζελες είχε ήδη διαβρώσει το Κομμουνιστικό Κόμμα (ένα νόμιμο πολιτικό κόμμα, ειρήσθω εν παρόδω) ήδη από το 1928 και από το 1936 ως το 1945 δυο αξιωματικοί που δρούσαν μυστικά ήταν υπεύθυνοι στρατολόγησης μελών του κόμματος κι έτσι η Επιτροπή είχε πρόσβαση στις λίστες των μελών του κόμματος και άλλα αρχεία και δεν είχε ανάγκη να συλλέξει ονόματα και πληροφορίες από τις δημόσιες ακροάσεις πέραν του να δημιουργεί δημόσια θεάματα που εξυπηρετούσαν τα συμφέροντα επανεκλογής της επιτροπής και των μελών της.

Για ιστορικούς λόγους, το τελευταίο μέρος της στήλης είναι ένα αντίγραφο της κατάθεσης του Ουόλτ στην Επιτροπή Αντιαμερικανικών δραστηριοτήτων. Είναι από τα λίγα ντοκουμέντα εκεινης της περιόδου που δείχνει μια αλογόκριτη παρουσίαση από τον ίδιο τον Ουόλτ χωρίς υποβοήθηση από το το τμήμα δημοσίων σχέσεων ή το νομικό τμήμα, που μπορεί νας μας βοηθήσει να καταλάβουμε πώς σκεφτόταν και εκφραζόταν ο ίδιος. Σε κατοπινά χρόνια, οι περισσότεροι ιστορικοί πιστεύουν πως ο πραγματικός κακός της απεργίας της Ντίσνεϋ ήταν ο επικεφαλής του νομικού τμήματος της Ντίσνεϋ, Γκούντερ Λέσινγκ, που ενδεχομένως έδωσε στον Ουόλτ παραπλανατηικές και “επιλεκτικές” συμβουλές σχετικά με τα συνδικάτα και πώς να τα χειριστεί.

Ένας πρωτοσέλιδος τίτλος στους New York Times στις 25 Οκτώβρη 1947 ανακοίνωνε πως “Ο Ντίσνεϋ καταγγέλλει κομμουνιστές”. Το άρθρο σημείωνε επίσης πως ο βασικός μάρτυρας των ακροάσεων εκείνης της μέρας, ο Ουόλτ Ντίσνεϋ, απέτυχε να γεμίσει την αίθουσα με θεατές, όπως είχε κάνει ο φιλικός μάρτυρας Ρόναλντ Ρήγκαν την προηγούμενη μέρα.

Στη διάρκεια της μαρτυρίας του, ο Ουόλτι έκανε “σαρδάμ”, μπερδεύοντας τη Λίγκα Γυναικών Ψηφοφόρων (League of Women voters) με μια άλλη ομάδα που λεγόταν Λίγκα καταναλωτριών (League of Women shoppers), μια αριστερή ομάδα που έστελνε επιστολές στα Στούντιο της Ντίσνεϋ υποστηρίζοντας το συνδικάτο και νουθετώντας τον Ντίσνεϋ στη διάρκεια της απεργίας. Αυτό το ολίσθημα οδήγησε στη διακωμώδηση του Ουόλτ σε διάφορα εκδοτικά σημειώματα εφημερίδων […], έτσι ο Ουόλτ έστειλε τηλεγράφημα στην επιτροπή και στη συνάντηση της 28ης Οκτώβρη, τα ακόλουθα διαβάστηκαν από τον Ουόλτ Ντίσνεϋ στα επίσημα πρακτικά:

Κ. Στρίπλινγκ: Κύριε Πρόεδρε, πριν καλέσουμε τον πρώτο μάρτυρα, θα ήθελα να διαβάσω για τα πρακτικά ένα τηλεγράφημα που ελήφθη χθες από τον Ουόλτ Ντίσνεϋ, που είχε καταθέσει προηγουμένως. Γράφει:

Μια κάποια σύγχυση προκλήθηκε σχετικά με την κατάθεση μου σε σχέση με τη Λίγκα Γυναικών Ψηφοφόρων. Η μαρτυρία μου αναφερόταν στο έτος 1941 , περίοδος κατά την οποία διάφορες γυναίκες αυτοπαρουσιαζόταν ως μέλη της Λίγκας Γυναικών Ψηφοφόρων. Θέλω να πω ότι δεν είχα καμία πρόθεση να ασκήσω κριτική στη Λίγκα Γυναικών Ψηφοφόρων. Παρακαλώ αυτό να διαβαστεί στην επιτροπή τη Δευτέρα και να προστεθεί στην κατάθεση μου. Ουόλτ Ντίσνεϋ. […]

Πρόεδρος: Δεκτόν, χωρίς ένσταση.

[…]

Μετάφραση-Επιμέλεια: Δύσκολες Νύχτες