«Πατρίδα είναι η Ανθρωπότητα» – Χοσέ Μαρτί

Είναι ο εθνικός ήρωας της Κούβας, ο Απόστολος της Κουβανικής Ανεξαρτησίας, όπως τον αποκαλούν οι Κουβανοί. Ποιητής, στοχαστής, πολιτικός, συγγραφέας, δημοσιογράφος, μα πρώτα και πάνω απ’ όλα επαναστάτης, ο Χοσέ Μαρτί γεννήθηκε στις 28 του Γενάρη 1853 και αφιέρωσε τη ζωή του στην πάλη για την ανεξαρτησία της Κούβας και την ενότητα όλων των λαών της Λατινικής Αμερικής κατά του ισπανικού και του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού, ώσπου να πέσει στο πεδίο της μάχης χτυπημένος από τα βόλια των Ισπανών αποικιοκρατών στις 19 του Μάη 1895.

Στη σύντομη ζωή του ο Χοσέ Μαρτί πορεύτηκε στο δρόμο της ανθρωπιάς, της δικαιοσύνης, της τιμής, της αξιοπρέπειας, της φιλίας και της αλληλεγγύης. Οι αρχές της ιδεολογίας του συνοδεύουν την κουβανική επανάσταση σε όλη τη διαδρομή της. Ο Φιντέλ, ο Τσε, ο Καμίλο, ο Ραούλ αναφέρονται στον Μαρτί ως πηγή έμπνευσης και φωτεινό φάρο της πορείας που οδήγησε την Κούβα στο δρόμο της πλήρους και οριστικής ανεξαρτησίας της.

Ακολουθεί ένα σύντομο βιογραφικό σημείωμα του επαναστάτη ποιητή, από το βιβλίο «Χοσέ Μαρτί, Η δικής μας Αμερική» (εκδ. Πολιτιστικός Σύλλογος Χοσέ Μαρτί).

Ο Χοσέ Χουλιάν Μαρτί Πέρες γεννήθηκε στην Αβάνα, στην οδό Πάουλα 41, στις 28 Ιανουάριου του 1853.

Το 1866 εγγράφεται στο Ινστιτούτο Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης της Αβάνας καθώς και στην τάξη βασικού σχεδίου της Επαγγελματικής Σχολής Ζωγραφικής και Γλυπτικής της Αβάνας, πιο γνωστής ως «Σαν Αλεχάνδρο».

Στις 4 Οκτωβρίου 1869, καθώς ένα απόσπασμα του Πρώτου Τάγματος Εθελοντών περνούσε από την οδό Ιντούστριας 122, όπου κατοικούσε η οικογένεια Βαλδές Δομίνγκες, από το σπίτι ακούστηκαν γέλια, κάτι που οι εθελοντές εξέλαβαν ως πρόκληση. Έτσι, επέστρεψαν τη νύχτα και πραγματοποίησαν εξονυχιστικό έλεγχο. Ανάμεσα στην αλληλογραφία βρήκαν μια επιστολή προς τον Κάρλος ντε Κάστρο ι Κάστρο, συμμαθητή του στο κολέγιο, τον οποίο κατηγορούσε ως αποστάτη επειδή είχε καταταγεί ως εθελοντής στον ισπανικό στρατό για να πολεμήσει εναντίον των οπαδών της ανεξαρτησίας.

Για αυτό τον λόγο, στις 21 Οκτωβρίου του 1869 ο Μαρτί εγκλείεται στην Εθνική Φυλακή, μαζί με τον επιστήθιο φίλο του Φερμίν Βαλδές Δομίνγκες, κατηγορούμενος για προδοσία, ως συντάκτης αυτής της επιστολής. Στις 4 Μαρτίου 1870, ο Μαρτί καταδικάζεται σε έξι χρόνια φυλάκιση, ποινή που αργότερα θα μετατραπεί σε εκτόπισμά στο Ίσλα ντε Πίνος, όπου φτάνει στις 13 Οκτωβρίου. Στις 18 Δεκεμβρίου αναχωρεί για την Αβάνα και στις 15 Ιανουάριου 1871, μετά από ενέργειες των γονιών του, καταφέρνει να απελαθεί στην Ισπανία. Εκεί αρχίζει να παρακολουθεί μαθήματα στα πανεπιστήμια της Μαδρίτης και της Θαραγόθα, απ’ όπου αποφοιτεί με πτυχίο στο Αστικό Δίκαιο και στη Φιλοσοφία και Φιλολογία.

Από την Ισπανία πηγαίνει για λίγο στο Παρίσι. Περνάει από τη Νέα Υόρκη και στις 8 Φεβρουάριου του 1875 αποβιβάζεται στη Βερακρούς, όπου ξανασυναντά την οικογένειά του. Στο Μεξικό αποκτά σχέσεις με τον Μανουέλ Μερκάδο και γνωρίζει την Κάρμεν Σάγιας Μπασάν, την Κουβανή που θα γινόταν η σύζυγός του.

Από τις 2 Ιανουάριου μέχρι τις 24 Φεβρουάριου του 1877 βρίσκεται ινκόγκνιτο στην Αβάνα με το όνομα Χουλιάν Πέρες. Πηγαίνει στη Γουατεμάλα, όπου διδάσκει Λογοτεχνία και Ιστορία της Φιλοσοφίας στην Κεντρική Παιδαγωγική Ακαδημία. Επιστρέφει στο Μεξικό για να παντρευτεί την Κάρμεν, στις 20 Δεκεμβρίου 1877, και γυρίζει στη Γουατεμάλα στις αρχές του 1878.

Μετά το τέλος του πολέμου του 1868, επιστρέφει στην Κούβα στις 31 Αυγούστου του 1878, για να εγκατασταθεί στην Αβάνα. Στις 22 Νοεμβρίου γεννιέται ο Χοσέ Φρανσίσκο, ο μοναχογιός του. Αρχίζει τις συνωμοτικές δραστηριότητες και βρίσκεται ανάμεσα στους ιδρυτές του Κουβανικού Κεντρικού Επαναστατικού Ομίλου, του οποίου εκλέγεται αντιπρόεδρος στις 18 Μαρτίου 1879. Αργότερα, η Κουβανική Επαναστατική Επιτροπή, που εδρεύει στη Νέα Υόρκη, υπό την προεδρία του αρχιστράτηγου Καλίξτο Γαρσία1, τον ονομάζει αναπληρωτή αντιπρόσωπό της στο νησί.

Στο νομικό γραφείο του φίλου του δον Νικολάς Ασκάρατε γνωρίζει τον Χουάν Γουαλμπέρτο Γκόμες. Μεταξύ 24 και 26 Αυγούστου του 1879 ξεσπά νέα εξέγερση στα περίχωρα του Σαντιάγο ντε Κούβα. Στις 17 Σεπτεμβρίου ο Μαρτί συλλαμβάνεται και στις 25 του ίδιου μήνα εκτοπίζεται ξανά στην Ισπανία για τη συμμετοχή του στον Μικρό Πόλεμο. Φτάνοντας στη Νέα Υόρκη, εγκαθίσταται στον ξενώνα του Μανουέλ Μαντίγια και της συζύγου του, Κάρμεν Μιγιάρες. Ο Μαρτί κατορθώνει να φέρει κοντά του τη σύζυγο και τον γιο του, στις 3 Μαρτίου 1880. Μένουν μαζί μέχρι τις 21 Οκτωβρίου, οπότε η Κάρμεν και ο Χοσέ Φρανσίσκο επιστρέφουν στην Κούβα. Μια βδομάδα αργότερα εκλέγεται μέλος της Κουβανικής Επαναστατικής Επιτροπής, της οποίας αναλαμβάνει την προεδρία αντικαθιστώντας τον Καλίξτο, ο οποίος αναχώρησε για την Κούβα, για να πάρει μέρος στον Μικρό Πόλεμο.

Την περίοδο 1880 μέχρι 1890 ο Μαρτί θα γινόταν διάσημος στην Αμερική για τα άρθρα και τα χρονικά που έστελνε από τη Νέα Υόρκη σε σημαντικές εφημερίδες: την Εθνική Γνώμη, του Καράκας, το Έθνος, του Μπουένος Άιρες και το Φιλελεύθερο Κόμμα, του Μεξικού. Αποφασίζει να αναζητήσει καλύτερη τύχη και πηγαίνει στη Βενεζουέλα, όπου φτάνει στις 20 Ιανουάριου 1881. Ιδρύει το Περιοδικό της Βενεζουέλας, από το οποίο καταφέρνει να εκδώσει μόνο δύο τεύχη. Συγκρούεται με τους τοπικούς καουδίγιο και αναγκάζεται να επιστρέψει στη Νέα Υόρκη.

Στα μέσα του 1882 ξαναρχίζει τις προσπάθειες να αναδιοργανώσει τους επαναστάτες, επικοινωνώντας με επιστολές με τους Μάξιμο Γκόμες2 και Αντόνιο Μασέο3. Στις 2 Οκτωβρίου 1884 συναντιέται για πρώτη φορά με τους δύο ηγέτες και αρχίζει να συνεργάζεται με το Εξεγερσιακό Σχέδιο των Γκόμες-Μασέο. Αργότερα παραιτείται από τα καθήκοντά του λόγω διαφωνιών με τις εφαρμοζόμενες μεθόδους διοίκησης.

Στις 30 Νοεμβρίου 1887 ίδρυσε μια Εκτελεστική Επιτροπή, της οποίας εκλέχτηκε πρόεδρος· σκοπός της ήταν να διευθύνει τις οργανωτικές δραστηριότητες των επαναστατών. Τον Ιανουάριο του 1892 συντάσσει τις Βάσεις και το Καταστατικό τον Κουβανικού Επαναστατικού Κόμματος. Στις 8 Απριλίου του 1892 εκλέγεται αντιπρόσωπος αυτής της οργάνωσης, της οποίας η ίδρυση ανακοινώθηκε δύο μέρες αργότερα, στις 10 Απριλίου 1892. Στις 14 του ίδιου μήνα ιδρύει την εφημερίδα Πατρίδα, επίσημο όργανο του κόμματος.

«Πατρίδα είναι η Ανθρωπότητα» – Χοσέ Μαρτί

Τις χρονιές 1893 και 1894 ταξιδεύει σε διάφορες χώρες της Αμερικής και πόλεις των ΗΠΑ, πραγματοποιώντας συναντήσεις με τους κυρίους ηγέτες του πολέμου του 1868 και συγκεντρώνοντας πόρους για τη νέα αναμέτρηση. Από τα μέσα του 1894 επιταχύνει τις προετοιμασίες για το Σχέδιο Φερναντίνα, με το οποίο σκόπευε να προκαλέσει έναν σύντομο πόλεμο, χωρίς μεγάλες απώλειες και καταστροφές για τους Κουβανούς. Στις 8 Δεκεμβρίου 1894 συνέταξε και υπέγραψε, μαζί με τους συνταγματάρχες Μαγία Ροντρίγκες (εκπρόσωπο του Μάξιμο Γκόμες) και Ενρίκε Κογιάσο (εκπρόσωπο των πατριωτικών δυνάμεων στο νησί) το σχέδιο του ξεσηκωμού της Κούβας. Το Σχέδιο Φερναντίνα αποκαλύπτεται και κατάσχονται τα σκάφη με τα οποία επρόκειτο να πραγματοποιηθεί. Παρά το μεγάλο πισωγύρισμα, ο Μαρτί αποφάσισε να συνεχίσει τα σχέδια για ένοπλη εξέγερση στο νησί, κάτι που είχε τη στήριξη των κυριότερων ηγετών του κινήματος της ανεξαρτησίας.

Στις 29 Ιανουάριου 1895, μαζί με τους Μαγία και Κογιάσο, υπογράφει τη διαταγή για τον ξεσηκωμό και τη στέλνει στον Χουάν Γουαλμπέρτο Γκόμες για να την εκτελέσει. Αναχωρεί αμέσως από τη Νέα Υόρκη για το Μοντεκρίστι, στη Δομινικανή Δημοκρατία, όπου τον περιμένει ο Γκόμες, με τον οποίο υπογράφει στις 25 Μαρτίου 1895 ένα ντοκουμέντο γνωστό ως «Μανιφέστο του Μοντεκρίστι»: το πρόγραμμα του καινούργιου πολέμου. Και οι δύο ηγέτες φτάνουν στην Κούβα στις 11 Απριλίου του 1895, στο Πλαγίτας ντε Καχομπάμπο, στην περιοχή της Μπαρακόα. Τρεις μέρες μετά την άφιξή τους αποκτούν επαφή με τις δυνάμεις του διοικητή Φέλιξ Ρουένες. Στις 15 Απριλίου του 1895, οι ηγέτες του κινήματος συναντιούνται υπό τη διοίκηση του Γκόμες και συμφωνούν να προσφέρουν στον Μαρτί το αξίωμα του Ανώτατου Αρχηγού, λόγω των χαρισμάτων του και των υπηρεσιών που είχε προσφέρει.

Στις 25 Απριλίου 1895, στο στρατόπεδο της Βουέλτα Κόρτα, σε συνάντηση με τον Γκόμες, υπέγραψε την εγκύκλιο «Πολιτική του Πολέμου». Έστειλε μηνύματα στους άλλους ηγέτες επισημαίνοντάς τους ότι έπρεπε να στείλουν έναν αντιπρόσωπό τους σε μια συνέλευση αντιπροσώπων που θα είχε σκοπό να εκλέξει σύντομα κυβέρνηση. Στις 5 Μάίου 1895 πραγματοποίησε μια συνάντηση με τους Γκόμες και Μασέο, στη Λα Μεχοράνα, όπου συζητήθηκε η μελλοντική στρατηγική. Στις 14 Μάίου 1895 υπέγραψε την «Εγκύκλιο προς τους ηγέτες και τους αξιωματικούς του Απελευθερωτικού Στρατού», τελευταίο από τα οργανωτικά ντοκουμέντα του πολέμου, το οποίο επεξεργάστηκε από κοινού με τον Μάξιμο Γκόμες.

Ακολουθώντας πορεία προς τα δυτικά της ανατολικής επαρχίας, έφτασαν στο Ντος Ρίος, κοντά στην Πάλμα Σοριάνο. Στις 19 Μάίου του 1895 μια ισπανική φάλαγγα αναπτύχθηκε στην περιοχή και οι Κουβανοί πήγαν να την αντιμετωπίσουν. Ο Μαρτί βάδιζε ανάμεσα στον Γκόμες και στον στρατηγό Μπαρτολομέ Μασό. Όταν έφτασαν στο πεδίο της μάχης, ο Γκόμες του συνέστησε να κρατηθεί μακριά και να παραμείνει στο σημείο που είχαν συμφωνήσει. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια της μάχης ο Μαρτί απομακρύνθηκε από τον κύριο όγκο των δυνάμεων, συνοδευόμενος μόνο από τον βοηθό του Άνχελ ντε λα Γκουάρντια. Ο Μαρτί κάλπασε, χωρίς νατό ξέρει, προς μια ομάδα Ισπανών κρυμμένων στα αγριόχορτα- οι τρεις πυροβολισμοί που δέχτηκε του προκάλεσαν θανάσιμα τραύματα. Όταν μαθεύτηκε τι είχε συμβεί, ήταν αδύνατο για τους Κουβανούς να διεκδικήσουν τη σορό του, την οποία πήραν οι Ισπανοί και, μετά από διάφορες ταφές, την έθαψαν οριστικά στις 27 του μηνός, στην κόγχη με αριθμό 134 του νοτίου διαδρόμου, στο κοιμητήριο της Σάντα Ιφιχένια του Σαντιάγο ντε Κούβα.

1.Στρατηγός Calixto Garcia Iniguez (1839-1898), αγωνιστής ενάντια στην ισπανική τυραννία κατά την περίοδο 1868 έως 1898. Συμμετείχε και στους τρεις πολέμους της ανεξαρτησίας: τον Δεκαετή Πόλεμο, τον Μικρό Πόλεμο και τον Πόλεμο του 1895

2.Maximo Gomez y Baez (1836-1905). Γεννήθηκε στον Άγιο Δομίνικο και αγωνίστηκε επί τρεις δεκαετίες για την ελευθερία της Κούβας. Υπήρξε υποδειγματικός διεθνιστής και δίδαξε στους πατριώτες τη χρήση της ματσέτας (κοφτερό λεπίδι που χρησιμοποιείται στις αγροτικές εργασίες) ως όπλο πολέμου και έφτασε να γίνει αρχιστράτηγος του Απελευθερωτικού Στρατού της Κούβας στον πόλεμο της Ανεξαρτησίας (1895-1898).

3.Antonio Maceo y Grajales (1845-1896). Συμμετείχε στον Δεκαετή Πόλεμο και στον Πόλεμο της Ανεξαρτησίας (1895-1898). Πρωτοστάτησε στη Διαμαρτυρία του Μπαραγουά όπου αντιτάχθηκε στην υπογραφή της συνθήκης του Σανχόν και πολέμησε ως το τέλος του Δεκαετούς Πολέμου (1868-1978). Η μαχητική του αδιαλλαξία ανέδειξε την άποψη πολλών πατριωτών ότι δεν επρόκειτο να υπάρξει ειρήνη χωρίς την ανεξαρτησία και χωρίς την κατάργηση της δουλείας.