«Τον καιρό που κρατούσα το ντουφέκι πείστηκα ότι ο αγώνας είναι τίμιος και γι’ αυτόν πεθαίνω»

Ο Πάνος Αλεξάς γεννήθηκε στο Αγρίνιο το 1922.  Ήταν ποδοσφαιριστής του Παναιτωλικού, ιστορική ομάδα της πόλης του Αγρινίου. Ιδρύθηκε το 1926 και έχει ιδιαίτερη σχέση με την εργατική τάξη της πόλης και πιο συγκεκριμένα με τους καπνεργάτες. Ανθυπολοχαγός του ΕΛΑΣ, μέλος του Γραφείου της Επιτροπής Πόλης Αγρινίου του ΚΚΕ, από τους πρωτεργάτες της λαϊκής αντίστασης στην τρομοκρατία και το όργιο των Χιτών και ταγματασφαλιτών στο Αγρίνιο. Προσπάθησε να βγει στο βουνό με το τμήμα Επαμεινώνδα. Συνελήφθη το 1945 και εκτελέστηκε στις 31-1-1949 με απόφαση του εκτάκτου στρατοδικείου Μεσολογγίου στο πεδίο βολής της Αγριλιάς Μεσολογγίου. Ο Αλεξάς πριν εκτελεστεί έγραψε δύο γράμματα. Το ένα απευθυνόταν στους γονείς του και το δεύτερο στους υπόλοιπους συγγενείς…

Για τον Πάνο Αλεξά διαβάζουμε στο βιβλίο του Αριστείδη Θεοχάρη (Στεριάς) «Στη Στερεά Ελλάδα με το Δημοκρατικό Στρατό 1945 – 1949», εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή»:

«Στη συνοικία του Aγίου Δημητρίου, η οικογένεια Aλεξιά, Πάνος, Xρήστος και Kώστας, ξεχώριζε για την καθημερινή αγωνιστική παρουσία της.

(…) Την περίοδο της Κατοχής, στον αγώνα για την απελευθέρωση της πατρίδας το Aγρίνιο, με το αγωνιστικό του παράδειγμα, ακτινοβολούσε σε όλη την Αιτωλοακαρνανία. Δημιούργησε το Αρχηγείο Δυτικής Στερεάς, το οποίο εξελίχτηκε στο 2/39 Σύνταγμα του EΛAΣ που δοκιμάστηκε στη φωτιά και το σίδερο και βγήκε νικητής στην κάθε αναμέτρηση με τον κατακτητή.

(…) Στις 3 Αυγούστου (1946), μετά την αποτυχία της ομάδας και τη δολοφονία του Eπαμεινώνδα, συνέλαβαν 58 αγωνιστές και τους πέρασαν στρατοδικείο στις 18.10.46. Με απόφαση του στρατοδικείου Μεσολογγίου καταδικάστηκαν αρκετοί σε ισόβια, ορισμένοι, ενώ ήταν ήδη στη φυλακή, ξαναδικάστηκαν σε θάνατο κι εκτελέστηκαν.

Η ληξιαρχική πράξη θανάτου με αναγραφή της απόφασης του στρατοδικείου (από το βιβλίο του Αριστείδη Θεοχάρη «Στη Στερεά Ελλάδα με το Δημοκρατικό Στρατό 1945 – 1949», «Σύγχρονη Εποχή»

(…) Πολλά στελέχη και μαχητές του Aγρινίου στάλθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα. Aνάμεσά τους (…) ο Πάνος Aλεξάς (Σταυραδελφός), αξιωματικός του EΛAΣ, μέλος του Γραφείου της Επιτροπής Πόλης του KKE, υπεύθυνος για τη Λαϊκή Aυτοάμυνα, ένα μεγάλο παλικάρι που ακτινοβολούσε θάρρος, λεβεντιά, εξωτερική και εσωτερική ομορφιά, στοιχεία που βρίσκουν την έκφρασή τους στο γράμμα προς τον πατέρα του, γραμμένο πριν την εκτέλεσή του (…) ο Σωτήρης Θεοδωρόπουλος, μέλος της AE και της EΠ του KKE, νόμιμος εκπρόσωπος του Κόμματος, υπέροχος κομμουνιστής, αισιόδοξος, πρόθυμος και στα δύσκολα, είναι ικανός να διεισδύσει στα κέντρα των αντιπάλων και να εξασφαλίσει τις πιο έμπιστες πληροφορίες. Ξανθός, γαλανομάτης με πρόσωπο διανοούμενου, αφοσιωμένος στην υπόθεση του αγώνα, ξεδιπλώνει πτυχές της ολοκληρωμένης συγκρότησής του στο γράμμα προς τον πατέρα του την παραμονή της εκτέλεσής του. O Σωτήρης εκτελέστηκε στις 22 Γενάρη στον Αγριλιά Μεσολογγίου. Μια μέρα νωρίτερα έγραψε το γράμμα – υποθήκη που φανερώνει το ανθρώπινο μεγαλείο. “…Mε δίκασαν όχι γιατί ήμουνα κανένας κλέφτης, εγκληματίας, όχι γιατί ήμουνα προδότης, αλλά γιατί ήμουνα Ελληνας, πατριώτης, κομμουνιστής… Πεθαίνω περήφανος για ό,τι είμαι. Θέλω να ‘σαι περήφανος για μένα. Είμαι παιδί του λαού, γέννημα και θρέμμα και γι’ αυτό δίνω το αίμα μου… Χιλιάδες αδέλφια μου πήραν πριν από μένα τον ίδιο δρόμο… Δε θέλω εκδίκηση, κάντε ό,τι συμφέρει το λαό”.(…) Πάνος και Σωτήρης, συνεργάτες και συνδημιουργοί της οποιασδήποτε αγωνιστικής δραστηριότητας στο Αγρίνιο στα χρόνια 1945-46

(…) Το Αγρίνιο έχανε με το θάνατό τους δύο αξιόλογα παιδιά του, το Κόμμα δύο ικανά στελέχη».

Το γράμμα του Πάνου Αλεξά προς τους γονείς του

Το γράμμα του Πάνου Αλεξά στους γονείς του (Αρχείο ΚΚΕ)

«Σεβαστοί μου γονείς
ίσως και χωρίς αμφιβολία ύστερα από λίγες ώρες θα βρίσκομαι μπροστά στο απόσπασμα.

Και μια και φέρνω από σας υποχρεώσεις τόσες όσες όχι τ’ άλλα τα παιδιά σας, είμαι υποχρεωμένος προτού πέσω να σας πω την καρδιά μου.

Στον αγώνα, που μπήκα, μπήκα χωρίς να ξέρω πού πηγαίνω. Όμως τον καιρό που κρατούσα το ντουφέκι πείστικα ότι ο αγώνας είναι τίμιος και γι’ αυτόν πεθαίνω.

Κάνοντας απολογισμό της όλης ζωής που έζησα βλέπω ότι κανέναν δεν πείραξα και ότι κανένα κακό δεν έκανα. Γι’ αυτό κι αν ζούσα τον ίδιο δρόμο θ’ ακολουθούσα. Δεν θέλω να λυπηθείτε για τον άδικο σκοτομό μου. Στα δε πολυαγαπημένα μου αδέρφια πέστε τους ότι δεν ατίμασα ούτε το Αλεξέικο ούτε το Αγγελοπλέικο όνομα. Έπεσα σαν άνδρας και σαν Ελληνας. Ζητώ από αυτούς να συνεχίσουν τον αγώνα που εγώ άφησα μεσοστρατής.

Ζήτω το ΚΚΕ

Σας φιλώ για τελευταία φορά

Πάνος».

Στο χαρτί γραμμένο υπηρεσιακά:

Εκτελέσθη την 31 ΙΑΝ 1949 εν Αγριλιά ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΟΥ.

Το γράμμα προς τους άλλους συγγενείς

Το γράμμα του Πάνου Αλεξά στους άλλους συγγενείς (Αρχείο ΚΚΕ)

«Πολυαγαπημένοι μου θείοι, θείες, ξαδέρφια και ξαδερφάδες.

Μέσα από το κελί του θανάτου και λίγες ώρες προτού φθάσω στο απόσπασμα του θανάτου θα σας πω λίγα λόγια.

Σε όλους σας έχει επικρατήσει η γνώμη ότι, ό,τι έκανα, το έκανα γιατί δεν με πίεσαν οι γονείς μου.

Οχι, πεθαίνω μόνον και μόνον γιατί έτσι εγώ νόμιζα πως ήταν σωστό.

Από σας που πολύ σύντομα θα χρησιμοποιείται το όνομά μου προς τιμή σας ζητώ να κοιτάτε τους γονείς μου τώρα που τ’ άλλα παιδιά τους βρίσκονται μακρυά.

Σας ζητώ συγνώμη (και παράλληλα σας ευχαριστώ για το ενδιαφέρον σας) να με συγχωρέσεται για το ότι δεν σας έκανα το χατήρι.

Σας φιλώ για τελευταία φορά

ο αγαπημένος σας Πάνος».

Τα δύο αυτά γράμματα μαζί με τα ματωμένα ρούχα του έφτασαν στο σπίτι των γονιών του, οι οποίοι τα κρατούσαν κρυμμένα.

Τα γράμματα σώθηκαν χάρη στην προσπάθεια των αδελφών του και του πατέρα του Κώστα Αλεξά, ο οποίος τα είχε βάλει σε πλαστική διάφανη θήκη, συραμμένη γύρω – γύρω με δέρμα. Οι γονείς του έβαλαν μέσα στη θήκη και το λουλούδι που κρατούσε ο Πάνος Αλεξάς πριν τον εκτελέσουν, ένα γιούλι.

Ο Πάνος Αλεξιάς με τη στολή του ΕΛΑΣ (Αρχείο ΚΚΕ)

Το 1967, η δικτατορία έψαξε να τα βρει στο σπίτι του πατέρα του, αλλά δεν τα κατάφερε, γεγονός που έγινε αφορμή να κυνηγηθούν ξανά τα αδέλφια του. Τα γράμματα δεν βρέθηκαν γιατί ήταν κρυμμένα στο πίσω μέρος ενός κάδρου που απεικόνιζε ένα τοπίο.

Αποτίνουμε φόρο τιμής στους εκτελεσθέντες κομμουνιστές όχι γιατί δολοφονήθηκαν, αλλά πάνω απ’ όλα γιατί ήταν αταλάντευτοι αγωνιστές στην υπόθεση της εργατικής τάξης, επέλεξαν να αποτελέσουν προσωπικό παράδειγμα αδιαλλαξίας, ανυποχωρησίας μπροστά στην κοινωνική αδικία, την ταξική εκμετάλλευση. Κομμάτι αυτής της ιστορίας είναι και ο Πάνος Αλεξάς…

[Στοιχεία από Ριζοσπάστη, Αρχείο του ΚΚΕ και Τομεακό Συμβούλιο Αιτωλοακαρνανίας της ΚΝΕ]