Rachel Carson: Η συγγραφέας της ”Σιωπηλής Άνοιξης” προκαλεί μέχρι σήμερα

Γεννήθηκε στην Πενσυλβάνια των ΗΠΑ το 1907 σε αγροτικό περιβάλλον. Από μικρή λάτρευε την φύση. Η μητέρα της υπήρξε εκείνη που την επηρέασε σε όλη της την ζωή. Της έμαθε απο μικρή ηλικία όλα τα ονόματα των ζώων και των φυτών που υπήρχαν γύρω της, την πήγαινε μεγάλους περιπάτους μέσα στα δάση και καθόντουσαν με τις ώρες να ακούν τα κελαηδίσματα των πουλιών, την παρακίνησε να γράψει τις πρώτες της ιστορίες σε ηλικία 8 ετών.

Στην εφηβεία της γράφει ποιήματα και τα στέλνει σε εφημερίδες της εποχής, λαμβάνοντας ως απάντηση χιλιάδες απορρίψεις, αλλά αυτό δεν την πτόησε. Η αγάπη της για την φύση την οδήγησε σε σπουδές στο τμήμα Βιολογίας του John Ηοpkins, όπου αποφοίτησε με διδακτορικό το 1932. Τρία χρόνια αργότερα η αδερφή της πεθαίνει και η Carson αναλαμβάνει να αναθρέψει τα δύο της ανίψια. Ανατρέφει τα ανίψια της μόνης της, σε μια Αμερική παραζαλισμένη ακόμα απο το οικονομικό κραχ του 1929 με ένα πενιχρό μισθό καθηγήτριας πανεπιστημίου. Δεν της μένει χρόνος για να ασχοληθεί με σοβαρές επιστημονικές μελέτες στον κλάδο της.

Στο λιγοστό ελεύθερο χρόνο της γράφει άρθρα για το περιβάλλον και ιδιαίτερα για τις μελέτες της πάνω στην θαλάσσια βιολογία, ωστόσο οι πόρτες των εκδοτικών οίκων και των εφημερίδων παρέμεναν ερμητικά κλειστές. Έβρισκαν το γράψιμο της πολύ λυρικό για επιστημονική μελέτη. Γυναικείο και άκρως συναισθηματικό. Ύφος που δεν ταίριαζε κατά την γνώμη τους για επιστημονικά θέματα..

Μόλις το 1951, κατάφερε να εκδώσει το πρώτο της βιβλίο, με τίτλο ”Η θάλασσα γύρω μας” το οποίο κέρδισε το πρώτο Κρατικό Βραβείο και παρέμεινε για 86 βδομάδες πρώτο στην λίστα των best-sellers. Το δεύτερο βιβλίο της στέφθηκε με την ίδια επιτυχία. Υπήρξε το καλύτερο βιβλίο της χρονιάς. Οι άνδρες αναγνώστες αναρωτιόντουσαν πώς μπορούσε μια γυναίκα να ενδιαφέρεται τόσο πολύ για την θαλάσσια ζωή σε επιστημονικό επίπεδο.. Στο μυαλό τους μόνο ένας άνδρας θα μπορούσε να παράγει επιστημονικό έργο.

Η σύντροφος της ζωής της: Dorothy Freeman.

Δύο χρόνια αργότερα, αναγνωρισμένη ως συγγραφέας συναντά την Dorothy Freeman , παντρεμένη και μητέρα ενός γιού. Η τελευταία ερωτεύεται την πολλά χρόνια νεότερη της Carson και περνούν μαζί το υπόλοιπο της ζωής τους, κρύβοντας τον έρωτας τους απο όλους.

Όταν δεν περνούν τις μέρες τους μαζί, ανταλλάζουν ερωτικά γράμματα μεταξύ τους. Για να μην τους υποψιαστούν οι οικείοι τους, αφήνουν να εννοηθεί πως δεν τους δένει τίποτα άλλο από μια δυνατή φιλία. Δε διστάζουν να παραπλανέψουν τους δικούς τους  βάζοντας δύο γράμματα μέσα στους φάκελους αλληλογραφίας τους. Ένα για να μπορούν να το διαβάσουν δυνατά στις οικογένειες τους και ένα δεύτερο ερωτικό το οποίο πρέπει να καταστραφεί μετά την ανάγνωσή του.

Η ιστορία του DDT.

To 1874, ο Αυστριακός χημικός Othmar Zeidler ήταν εκείνος που παρασκεύασε για πρώτη φορά αυτή την άκρως τοξική χλωριούχο ένωση, χωρίς να γνωρίζει τις ιδιότητες της. Μόλις το 1939 , ο Ελβετός χημικός Paul Hermann Müller  ανακάλυψε τις εντομοκτόνες ιδιότητες του και άμεσα χρησιμοποιήθηκε  στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο με σκοπό την καταπολέμηση των ψειρών, έντομο μάστιγα για τους στρατιώτες της εποχής.

Μετά τη λήξη του πολέμου, οι αποτελεσματικές εντομοκτόνες ιδιότητες του δεν πέρασαν απαρατήρητες απο την αγόρα. Η ουσία χρησιμοποιήθηκε σε μαζικό επίπεδο τόσο για την προστασία των αγροτικών καλλιεργειών απο έντομα όσο για οικιακή χρήση. Από το 1955, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας χρησιμοποίησε εκτεταμμένα την ουσία για την εξόντωση μολυσμένων κουνουπιών απο μαλάρια σε χώρες της Αφρικής, της Ασίας, της Λατινικής Αμερικής και της Ευρώπης.

Δύο χρόνια αργότερα η Carson προτείνει στo The New Yorker  να ερευνήσει σχετικά με τις επιπτώσεις των εντομοκτόνων που χρησιμοποιούνται ευρέως στην αγροτική παραγωγή. Εκείνοι δέχονται την πρόταση της. Ήδη υπήρχαν αντιδράσεις από διάφορες γωνιές της Αμερικής ότι τα εντομοκτόνα πιθανόν να προκαλούν ασθένειες σε ζώα και ανθρώπους που είχαν έρθει σε επαφή με αυτά .Κανείς όμως δεν ρίσκαρε να μιλήσει ανοιχτά εναντίον της χρήσης της ουσίας. Τα οικονομικά συμφέροντα των χημικών βιομηχανιών ήταν τεράστια και υποσκέλιζαν οποιαδήποτε ανησυχία. Ο φόβος για μια ανοιχτή αντιπαράθεση με ισχυρά οικονομικά λόμπι έκανε πολλούς δημοσιογράφους και επιστήμονες να σωπαίνουν. Την ίδια συμβουλή είχε δώσει και η Dorothy στην Carson.

Η ίδια δεν είχε μάθει να σωπαίνει, και μετά τον θάνατο της αγαπημένης της μητέρας είχε αποφασίσει ήδη να γράψει ένα βιβλίο με βάση την έρευνα της για τις επιπτώσεις της χρήσης εντομοκτόνων όπως το DDT.

”Ο σιωπηλός καρκίνος”

Για χρόνια η Carson ανησυχεί για τις κύστες στο αριστερό της στήθος, αλλά ο γιατρός της φαίνεται καθησυχαστικός. Εκείνη μαθαίνει 2 χρόνια αργότερα για την σοβαρότητα της ασθένειας της, ξυπνώντας απο το χειρουργικό τραπέζι. Οι ”απλές κύστες” στο αριστερό της στήθος αποδείχτηκαν καρκίνος σε προχωρημένο στάδιο. Η ίδια προσπαθεί να κατάλαβει τι ακριβώς της συμβαίνει από τη μια στιγμή στην άλλη, έχοντας κάνει πλέον ριζική μαστεκτομή και στα δύο στήθη. Ο γιατρός της για ακόμα μια φορά είναι καθησυχαστικός ”Ξεμπερδέψαμε απο τον καρκίνο τώρα, μια και καλή”. Για μήνες δεν ακολουθεί καμία αγωγή, χάνοντας πολύτιμο χρόνο ενώ η ασθένεια της προχωρά σε συνεχείς μεταστάσεις. Θα περάσει ένα κρίσιμο 6μηνο μέχρι να αλλάξει γιατρό και να αρχίσει τις χημειοθεραπείες.

Στο μεταξύ, ο καρκίνος πρέπει να μείνει επτασφράγιστο μυστικό. Αν οι χημικές εταιρείες, τις οποίες ερευνά και καταγγέλει μάθουν για την κατάσταση της υγείας της, θα προσπαθούσαν να υποσκάψουν τα λόγια της παρουσιάζοντας την στην κοινή γνώμη σαν ”μια άρρωστη που προσπαθεί να δικαιολογήσει την αρρώστεια της κυνηγώντας χίμαιρες”.

Η ίδια φοβάται πως θα πεθάνει πριν προλάβει να τελειώσει το βιβλίο της.

Η σιωπηλή άνοιξη και οι κραυγές διαμαρτυρίας

Τον Ιούνιο του 1962, ”Η σιωπηλή άνοιξη” δημοσιεύεται σε τρία μέρη στο The New Yorker. Για πρώτη φορά κάποιος γράφει ξεκάθαρα πως η χρήση εντομοκτόνων ουσιών μπορεί να προκαλέσει προβλήματα σε ολόκληρη την τροφική αλυσίδα, δηλητηριάζοντας όλο το μήκος της. ”Σκοτώνουμε τις μύγες, αλλά παράλληλα δηλητηριάζουμε ένα σολωμό στο ποτάμι δίπλα απο τις καλλιέργειες.Ψεκάζουμε τα σκαθάρια, αλλά την επόμενη άνοιξη δεν θα υπάρχουν πουλιά να τραγουδήσουν γιατί θα τα έχουμε σκοτώσει και αυτά”.

Η Carson δεν επιτίθεται ευθέως στις χημικές βιομηχανίες, ούτε ζητά την άμεση απαγόρευση του DDT. Προσπαθεί μέσα απο το λυρικό της γράψιμο να μιλήσει για την αλόγιστη χρήση χημικών ουσιών στο πλανήτη και το πως αυτή μπορεί να ευθύνεται για την εξαφάνιση των ειδών και την εμφάνιση επιθετικών ασθενειών στον άνθρωπο.Εκατοντάδες χιλιάδες πολίτες άρχισαν να μην χρησιμοποιούν τα χημικά προϊόντα και να διαμαρτύρονται για μια πιο ”πράσινη και οικολογική λύση”. Οι χημικές βιομηχανίες το είδαν σαν ευθεία επίθεση στα συμφέροντα τους.

Το κανάλι CBS κάλεσε σε συνέντευξη την Carson επιθυμώντας να την εξετευλίσει. Εκείνη εμφανίστηκε καταβεβλημένη απο την ασθένεια που σχεδόν είχε κάνει μετάσταση σε ολόληρο το σώμα της. Η συνέντευξη είχε ”μονταριστεί ” με τέτοιο τρόπο ώστε τα λεγόμενα της να αντιπαραβάλονταν με τα λεγόμενα της κυβέρνησης και των εκπροσώπων των χημικών βιομηχανιών. Ο κύριος αντίπαλος συνομιλητής της Robert White-Stevens της αμερικανικής βιομηχανίας American Cyanamid εμφανιζόταν με λευκή ρόμπα εργαστηρίου μέσα σε ένα χημικό εργαστηριο. Καθόλου τυχαία επιλογή σκηνικού.

Επιθυμώντας να αναδείξει τα λεγόμενα της Carson ως αντι-επιστημονικά, ρομαντικά και ακραία εμφανίστηκε σε ένα περιβάλλον επιστημονικό και κυρίως ”ανδρικό”..

Η Carson δεν δέχτηκε να ξαναδώσει τηλεοπτική συνέντευξη.

Τα ΜΜΕ που υποστήριζαν τις βιομηχανίες εξαπέλυσαν μύδρους εναντίον της. Την παρουσίαζαν σαν υστερική γυναίκα, πολύ συναισθηματική χωρίς καθόλου λογική. Παρά το διδακτορικό της στην θαλάσσια βιολογία, αντιμετωπίστηκε σαν ερασιτέχνης πάνω σε θέματα που δεν γνώριζε. Τόση ήταν η επιθυμία τους να πείσουν για το αντίθετο των γραπτών της, που δεν δίστασαν να βάλουν διαφημίσεις με ακραίο περιεχόμενο ώστε να δείξουν την ασφάλεια των εντομοκτόνων για την ανθρώπινη υγεία.

Ο πρώην υπουργός Γεωργίας Ezra Benson κυκλοφορούσε την φήμη πως ίσως η Carson να ήταν κομμουνίστρια. Έγραψε στον πρώην πρόεδρο των ΗΠΑ  Ντουαίτ Αϊζενχάουερ επιστολή πως ίσως ο απώτερος σκοπός της Carson ήταν να μη χρησιμοποιούνται εντομοκτόνα στις αμερικανικές καλλιέργειες ώστε η Αμερική να εξαρτηθεί απο την παραγωγή τροφίμων της Σοβιετικής Ένωσης.

Για δύο ολόκληρα χρόνια Carson υπήρξε στο στόχαστρο μέχρι την στιγμή του θανάτου της τον Απρίλιο του 1964.

Εχθροί και φίλοι παλεύουν ακόμα γύρω απο το όνομα της.

Θα πίστευε κάποιος πως ο φυσικός θάνατος ενός ανθρώπου σταματά και τις έριδες γύρω του. Κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει μέχρι και σήμερα με την Rachel Carson. Το 2014, η google αφιέρωσε την 16η Ιουνίου στην μνήμη της δημιουργώντας ένα doodle, προκαλώντας την αντίδραση της συντηρητικής ιστοσελίδας Breitbart η οποία αποκάλεσε την Rachel Carson ”Μαζική δολοφόνο” και αναρωτήθηκε αν η google θα τιμήσει και άλλους δολοφόνους όπως ο Πολ Ποτ και ο Στάλιν”.

Αιτία αυτής της ”εκρηξης ” της δεξίας ιστοσελίδας ήταν τάχα πως η κατάργηση του DDT έφερε μαζικούς θανάτους στα φτωχά μέρη της γης και κατηγόρησε την Carson ως υπεύθυνη για αυτούς.

Στην πραγματικότητα η Carson δεν ήταν υπεύθυνη για την κατάργηση κανενός εντομοκτόνου. Το DDT σταμάτησε να χρησιμοποιείται σταδιακά μέχρι το 1969. Πέντε χρόνια μετά το θάνατο της..

Οι έρευνες απέδειξε πως όχι μόνο το DDT, αλλά και μια σειρά άλλες χημικές ουσίες που χρησιμοποιούνταν ευρέως δημιουργούσαν προβλήματα στην χλωρίδα και πανίδα του περιβάλλοντος, αλλά και στην υγεία των ανθρώπων. Η συζήτηση για ένα καλύτερο περιβάλλον με λιγότερα χημικά ξεκίνησε όχι μόνο, ούτε εξαιτίας του βιβλίου της Carson, αλλά ήταν μια διαφαινόμενη ανάγκη να συμβεί ανάμεσα στους επιστήμονες και στους ευαισθητοποιημένους πολίτες.

Η Carson βρέθηκε στο μάτι του κυκλώνα, γιατί για τους αντιπάλους ήταν ο εύκολος στόχος να καταρριφθεί ή έτσι πίστευαν. Μετά το θάνατο της πολλοί καλλιτέχνες εμπνεύστηκαν απο το βιβλίο ”Σιωπηλή άνοιξη”και σχεδίασαν κόμικς, έγραψαν τηλεοπτικά σενάρια, ζωγράφισαν πίνακες ή σύνθεσαν μουσική.

Τα περισσότερα μουσικά κομμάτια γράφτηκαν απο συγκροτήματα της ροκ σκηνής όπως οι Primal Scream, το πειραματικό ροκ συγκρότημα Pere Ubu’s, ορχηστρικά κομμάτια όπως των Eagles, του βρετανικού συγκροτήματος YES ενώ ηχογραφήθηκαν μουσικά κομμάτια προς τιμή του βιβλίου και σε τζαζ και κλασικούς δρόμους.

Το βίβλιο ”Σιωπηλή άνοιξη” ενέπνευσε πολλά πράσινα κινήματα των μετέπειτα δεκαετιών και σήμερα θεωρείται ένα απο τα σπουδαιότερα πρώιμα έργα της οικολογικής βιβλιογραφίας.