Ριζοσπάστης εφημερίδα του λαού – Κατοχή, Δεκέμβρης, Βάρκιζα • Σελίδες απ’ την Εθνική Αντίσταση και τον ΔΣΕ
Σαν σήμερα, στις 9 του Φλεβάρη 1908, κυκλοφορεί το πρώτο φύλλο της εβδομαδιαίας εφημερίδας «Ριζοσπάστης», που από την 1η Αυγούστου 1921 εκδίδεται ως «Επίσημον Όργανον του Σοσιαλιστικού Εργατικού (Κομμουνιστικού) Κόμματος και της Γενικής Συνομοσπονδίας των Εργατών της Ελλάδος».
Σαν σήμερα, στις 9 του Φλεβάρη 1908, κυκλοφορεί το πρώτο φύλλο της εβδομαδιαίας εφημερίδας «Ριζοσπάστης», με διευθυντή τον Γεώργιο Φιλάρετο. Η νέα εφημερίδα, που είναι όργανο του Ριζοσπαστικού Συνδέσμου, προπαγανδίζει την ανάγκη για σοβαρή λαϊκή δράση κατά της μοναρχίας και την εξυγίανση του δημόσιου βίου της χώρας.
Η έκδοσή της σταματά το 1911 για να επανεκδοθεί το 1917 από τον Γιάννη Πετσόπουλο ως «εφημερίδα δημοκρατικών αρχών». Το Μάη του 1919 ο Πετσόπουλος γίνεται μέλος του ΣΕΚΕ και στις 15 Σεπτεμβρίου 1919 ο υπότιτλος της εφημερίδας αλλάζει σε «Εφημερίς σοσιαλιστική».
Τον Απρίλη του 1920 το 2ο συνέδριο του ΣΕΚΕ αποφασίζει να θέσει τον Ριζοσπάστη υπό τον έλεγχο της Κεντρικής Επιτροπής, γεγονός που επισημοποιείται στις 2 Ιουνίου 1920 όταν στην προμετωπίδα της εφημερίδας προστίθεται η ένδειξη «Υπό τον πολιτικόν έλεγχον της Κεντρικής Επιτροπής του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος».
Τελικά, τον Ιούλη του 1921 ο Πετσόπουλος θα παραδώσει οριστικά την ιδιοκτησία της εφημερίδας στο Κόμμα, κι έτσι από την 1η Αυγούστου 1921 ο Ριζοσπάστης εκδίδεται ως «Επίσημον Όργανον του Σοσιαλιστικού Εργατικού (Κομμουνιστικού) Κόμματος και της Γενικής Συνομοσπονδίας των Εργατών της Ελλάδος».
Ριζοσπάστης – Το πρώτο φύλλο
Επική στάθηκε η παρουσία και η γενικότερη προσφορά του «Ριζοσπάστη» στα χρόνια της Εθνικής Αντίστασης, όταν, μαζί με τα άλλα ΕΑΜικά έντυπα που έβγαιναν, κράτησε ψηλά τη σημαία της ενημέρωσης, της διαφώτισης, συμβάλλοντας στην οργάνωση του λαϊκοαπελευθερωτικού αγώνα, και πολεμούσε τη χιτλερική προπαγάνδα και τα ελληνόφωνα εκείνα έντυπα που έβγαιναν και υπηρετούσαν τους κατακτητές και τους ντόπιους συνεργάτες τους.
Από το Λέυκωμα «Ριζοσπάστης εφημερίδα του λαού 1918 – 2002» που κυκλοφόρησε το 2003 από την εφημερίδα και το εκδοτικό «Σύγχρονη Εποχή» αντιγράφουμε ορισμένα χρήσιμα στοιχεία για την κυκλοφορία της εφημερίδας την περίοδο της τριπλής φασιστικής κατοχής έως τα Δεκεμβριανά και το μεσοδιάστημα από τη λήξη του Δεκέμβρη μέχρι τη Βάρκιζα. Το Λεύκωμα περιέχει φύλλα του Ριζοσπάστη εκείνης της περιόδου.
“Συνήθως ο «Ρ» της Κατοχής (κανονική έκδοση) έβγαινε ανά 10 με 15 ημέρες (στις αρχές το διάστημα αυτό ήταν μάλλον μεγαλύτερο) εκτός από τις περιπτώσεις εκείνες όπου μεσολαβούσε έκτακτη έκδοση φύλλου οπότε τα χρονικά διαστήματα μεταξύ δύο φύλλων ήταν πολύ πιο μικρά. Ανά πέντε ημέρες εκδιδόταν, στην αρχική περίοδο της έκδοσής του, ο «Ριζοσπάστης της Κατοχής-Έκδοση Αθήνας» αλλά το διάστημα αυτό προς τα τέλη Σεπτέμβρη του 1944 μειώθηκε στις τέσσερις και στη συνέχεια στις τρεις ημέρες και από τις 9.10.1944 υπήρξε καθημερινή έκδοση φύλλου.
Στην κανονική έκδοσή του ο Ριζοσπάστης της Κατοχής εξέδωσε, πιθανότατα πάνω από 115 φύλλα. Στο παρόν Λεύκωμα υπάρχει το φύλλο αριθμός 115 της 1.10.1944. Εκείνη την περίοδο η συχνότητα έκδοσης φύλλου φαίνεται ότι ήταν ανά δέκα ημέρες, όπως προκύπτει αν παρατηρήσουμε τις ημερομηνίες των προηγούμενων φύλλων. Μπορούμε επομένως να συμπεράνουμε ότι- και αν ακόμη η χρονική απόσταση μεταξύ δύο φύλλων συμπτύχθηκε αρκετά- η κανονική έκδοση του Ριζοσπάστη της Κατοχής δεν ξεπέρασε τα 120 φύλλα.
Τίθεται, όμως, το ερώτημα «από πότε αρχίζει η κανονική έκδοση του Ριζοσπάστη της Κατοχής;» Το πρώτο φύλλο του Ριζοσπάστη της Κατοχής» εκδόθηκε πολυγραφημένο, με ημερομηνία 1 Αυγούστου 1941, από την ΚΕ του ΚΚΕ που σχημάτισαν τα στελέχη του κόμματος τα οποία είχαν αποδράσει από τις φυλακές και τις εξορίες και είχαν αναλάβει την ανασυγκρότηση των κομματικών δυνάμεων. Ριζοσπάστης έβγαινε και πριν την 1.8.1941 από τη λεγάμενη «παλιά ΚΕ» πέραν των λαθών της στην πολιτική γραμμή για το χαρακτήρα του πολέμου, αλλά και την αντιμετώπιση του γράμματος του τότε ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ Ν. Ζαχαριάδη για τον πόλεμο (το θεωρούσε κατασκεύασμα της Ασφάλειας), ουσιαστικά δεν είχε επαφή με τις ΚΟ και τα στελέχη τους, είτε επρόκειτο για φυλακισμένους είτε για ελεύθερους-παρανόμους. Για ένα διάστημα μάλιστα Ριζοσπάστη έβγαζε και η χαφιέδικη επονομαζόμενη «Προσωρινή Διοίκηση του ΚΚΕ» που είχε συστήσει το καθεστώς της μεταξικής δικτατορίας. Έτσι, η νέα ΚΕ που σχημάτισαν τα κομματικά στελέχη που είχαν έρθει από τις φυλακές και τις εξορίες ξεκίνησε από την αρχή την έκδοση του «Ρ» σηματοδοτώντας μ’ αυτό τον τρόπο ένα νέο ξεκίνημα όχι μόνο για την εφημερίδα αλλά και για ολόκληρο το κόμμα.
Η «Έκδοση της Αθήνας» του Ριζοσπάστη της Κατοχής έβγαλε συνολικά 30 αριθμημένα φύλλα (το τελευταίο, με ημερομηνία 12.10.1944, σε δύο εκδόσεις). Από τις 13.10.1944, πρώτη ημέρα της απελευθέρωσης, η έκδοση του Ριζοσπάστη άρχισε να αριθμείται και πάλι από την αρχή σηματοδοτώντας έτσι, δικαιολογημένα, μια νέα περίοδο στην ιστορία του.
Στην παρούσα έκδοση αναδημοσιεύονται στο φυσικό τους μέγεθος 74 φύλλα της κανονικής έκδοσης του «Ρ» της Κατοχής (το φύλλο αριθμός 20 της 5.9.1942 σε δύο εκδόσεις).
Από την «Έκδοση της Αθήνας» αναδημοσιεύονται στο φυσικό τους μέγεθος 18 φύλλα (το τελευταίο της 12.10.1944 και στις δύο εκδόσεις του).
Το πρώτο μέρος του Λευκώματος κλείνει με την αναδημοσίευση του πρώτου μεταπελευθερωτικού φύλλου του Ριζοσπάστη, της 13.10.1944.
Ο Ριζοσπάστης στο Δεκέμβρη και μέχρι τη Βάρκιζα
Ως απαρχή του Δεκέμβρη θεωρείται η Ματωμένη Κυριακή 3/12/1944, ημέρα όπου ματοκυλίστηκε η ειρηνική διαδήλωση του λαού της Αθήνας από τα όργανα της ντόπιας ολιγαρχίας με τη βοήθεια και την καθοδήγηση των Εγγλέζων. Ως αυτή τη μέρα ο Ριζοσπάστης κυκλοφορούσε κανονικά δισέλιδος. Με την έναρξη όμως των πολεμικών συγκρούσεων η έκδοσή του αποκτά κι αυτή πολεμικό χαρακτήρα. Το σχήμα του μικραίνει, η ύλη του περιορίζεται στα πλέον απαραίτητα για τον αγώνα και από δισέλιδος γίνεται μονοσέλιδος προφανώς για να τοιχοκολλείται.
Η αντίσταση του λαού της Αθήνας και του Πειραιά κράτησε ως τη νύχτα 4 προς 5 Γενάρη του 1945. Με τη σύμπτυξη των δυνάμεων του ΕΛΑΣ έξω από την Αθήνα ο Ριζοσπάστης συνέχισε την έκδοσή του στα Τρίκαλα όπου μεταφέρθηκε η έδρα της ηγεσίας του ΚΚΕ και του ΕΑΜ. Ξαναεκδόθηκε στην Αθήνα παράνομα το διάστημα που διεξάγονταν οι διαπραγματεύσεις στη Βάρκιζα και νόμιμα μετά την υπογραφή, στις 12.2.1945, της ομώνυμης Συμφωνίας.
Στο Δεύτερο Μέρος του παρόντος Λευκώματος αναδημοσιεύουμε το σύνολο των φύλλων του Ριζοσπάστη από την 1.12.1944 έως και τις 4.1.1945 πλην του φύλλου της 5.12.1944 που δεν έγινε κατορθωτό να βρεθεί. Τα φύλλα δημοσιεύονται στο φυσικό τους μέγεθος πλην των πρώτων τριών (1,2 και 3.12.1944) που έχουν σμικρυνθεί ελαφρώς.
Μετά τις 4.1.1945 δε γνωρίζουμε πότε ακριβώς βγήκε Ριζοσπάστης και πού, όπως δε γνωρίζουμε πότε ακριβώς βγήκε το πρώτο φύλλο στα Τρίκαλα. Στο παρόν Λεύκωμα, στην ενότητα «Σκόρπια φύλλα μέχρι τη Βάρκιζα» αναδημοσιεύουμε ένα φύλλο από το Ριζοσπάστη των Τρικάλων με ημερομηνία 19 Ιανουάριου 1945. Από τη αρίθμηση που φέρει το φύλλο της 4.1.1945 και το φύλλο αυτό της 19.1.1945 συνάγεται ότι στο μεσοδιάστημα μεταξύ 4 και 19 Ιανουάριου 1945 κυκλοφόρησαν άλλα 4 φύλλα Ριζοσπάστη.
Στην ίδια ενότητα αναδημοσιεύουμε δύο φύλλα Ριζοσπάστη που κυκλοφόρησαν παράνομα στην Αθήνα -με την ένδειξη « Έκδοση Αθήνας»- στις ημερομηνίες 3 και 8 Φεβρουάριου 1945. Τα φύλλα αυτά συνδέονται με συνεχή αρίθμηση (αριθμός φύλλου 78 και 79) πράγμα που σημαίνει ότι μεταξύ 3 και 8 Φεβρουάριου είναι τα μόνα που κυκλοφόρησαν παράνομα στην πρωτεύουσα. Απ’ όσα επίσης γράφονται στην πρώτη σελίδα του φύλλου της 8.2.1945 συνάγεται το συμπέρασμα ότι η επανέκδοση του «Ρ» στην Αθήνα συντελέστηκε με το φύλλο της 3.2.1945.
Δε γνωρίζουμε, αν μετά τις 8.2.1945 και μέχρι τη νόμιμη κυκλοφορία της εφημερίδας (17.2.1945) εκδόθηκε άλλο φύλλο παράνομο, με την ένδειξη «Έκδοση Αθήνας» ή κάποια άλλη ένδειξη. Επίσης δε γνωρίζουμε μετά τις 19.1.1945 πόσα φύλλα εκδόθηκαν από το Ριζοσπάστη των Τρικάλων. Αν η παράνομη έκδοση της Αθήνας, κατά τις ημέρες που γίνονταν οι διαπραγματεύσεις στη Βάρκιζα, έχει κάποια συνάφεια ως προς την αρίθμησή της με την αρίθμηση του φύλλου που εκδόθηκε στα Τρίκαλα και αναδημοσιεύουμε εδώ, τότε συνάγεται ότι στο μεσοδιάστημα από 19.1.1945 έως και 3.2.1945 εκδόθηκε μόνο ένα φύλλο Ριζοσπάστη. Αγνοούμε όμως πόσα φύλλα εκδόθηκαν στη συνέχεια μετά τις 3.2.1945.
Γενικά πάντως, όταν αναφερόμαστε στο «Ρ» αυτής της περιόδου οφείλουμε να είμαστε επιφυλακτικοί σχετικά με την ακρίβεια κι ακόμη περισσότερο με τη συνέχεια που παρουσιάζει η αρίθμησή του. Το γιατί θα φανεί παρακάτω. Για να γίνει όμως απολύτως κατανοητό πως κάθε άλλο παρά μπορούμε να βασιζόμαστε στην αρίθμηση των φύλλων του Ριζοσπάστη αυτής της περιόδου για να βρούμε τη συνέχειά του κι ακόμη περισσότερο τον ακριβή αριθμό φύλλων που εκδόθηκαν, αρκεί να αναφέρουμε το εξής στοιχείο που αν διαβαστεί σε συνδυασμό με τα προαναφερόμενα αποτυπώνει με ακρίβεια την εικόνα. Στο βιβλίο του Κώστα Καραγιώργη «Γύρω από το Δεκέμβρη» (έκδοση του εκδοτικού του ΚΚΕ «Τα Νέα Βιβλία», Αθήνα 1945) καταγράφεται ότι από τις 21 Ιανουάριου 1945 κυκλοφόρησαν στα Τρίκαλα δέκα φύλλα του «Ρ» (τα πέντε από 21.1.1945 έως και 2.2.1945 και τα υπόλοιπα πέντε από 8.2.1945 έως και τις 16.2.1945). Ο αριθμός των φύλλων του «Ρ» που εκδόθηκαν σ’ αυτό το διάστημα στα Τρίκαλα πιθανότατα είναι μεγαλύτερος.”
«Σελίδες απ’ την Εθνική Αντίσταση και τον ΔΣΕ». Η στήλη παρουσιάζει πτυχές από γνωστά και λιγότερο γνωστά γεγονότα, φιλοξενεί αναμνήσεις αγωνιστών και καταγράφει μικρές και μεγάλες στιγμές, που χαράχτηκαν με αγώνες και αίμα στις χρυσές σελίδες της Εθνικής μας Αντίστασης και του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας.
Σελίδες απ’ την Εθνική Αντίσταση και τον ΔΣΕ: Δείτε τις όλες εδώ.
Δείτε ακόμα:
