Σελίδες απ’ την Εθνική Αντίσταση και τον ΔΣΕ: «Επέταξεν το πουλίν κι εφέκε μας την τσινέαν»

Ο Γιάννης Πασαλίδης γεννήθηκε στις 25 του Οκτώβρη 1885 στη Σάντα της Τραπεζούντας και έφυγε από τη ζωή στη Θεσσαλονίκη, στις 15 του Μάρτη 1958. Υπήρξε ιδρυτικό στέλεχος του Σοσιαλιστικού Κόμματος Ελλάδας, που μαζί με το Αγροτικό Κόμμα Ελλάδας (ΑΚΕ) και την Ένωση Λαϊκής Δημοκρατίας (ΕΛΔ) ακολούθησαν το κάλεσμα του ΚΚΕ στην ίδρυση του ΕΑΜ. Ο γιατρός Πασαλίδης πήρε μέρος στην Εθνική Αντίσταση και υπήρξε από τους πρωτεργάτες στη δημιουργία της ΕΔΑ, της οποίας ήταν πρόεδρος από το 1951. Σε ένα σύντομο βιογραφικό του στο Ριζοσπάστη διαβάζουμε ότι «μαζί με άλλους σοσιαλιστές και συνεπείς δημοκράτες ο Γ. Πασαλίδης πρόσφερε ανεκτίμητες υπηρεσίες στη δημοκρατική πάλη του λαού. Σ’ όλους τους μεταπολεμικούς σκληρούς αγώνες του λαού για εθνική ανεξαρτησία, για τις δημοκρατικές ελευθερίες και τις κοινωνικές διεκδικήσεις της εργατικής τάξης και όλων των εργαζομένων, στάθηκε στενός και πιστός σύμμαχος του ΚΚΕ».

Ο Κώστας Γαβριηλίδης γεννήθηκε στις 31 του Δεκέμβρη 1897, στο χωριό Κάτω Τσαπίκ, του Νομού Καρς στην Τσαρική Ρωσία. Υπήρξε ηγετική μορφή του αγροτικού – λαϊκού κινήματος, επικεφαλής του Αγροτικού Κόμματος Ελλάδας και σε όλη του ζωή υπερασπίστηκε με φλόγα και με σθένος την εργατοαγροτική συμμαχία. Αν και δεν ήταν κομμουνιστής, πίστευε βαθιά ότι μόνο με την εργατική τάξη και το Κόμμα της, το ΚΚΕ, θα μπορέσει να επέλθει η πολιτική και κοινωνική απελευθέρωση των καταπιεσμένων. Έζησε μια ζωή γεμάτη διωγμούς, φυλακίσεις και εξορίες (Μακρόνησος, Ικαρία, Αη Στράτης) και άφησε την τελευταία του πνοή εξόριστος στον Αη Στράτη, στις 27 του Σεπτέμβρη 1952.

Τους δυο αγωνιστές που γνωρίζονταν από την Τιφλίδα, συνέδεε βαθιά εκτίμηση και φιλία. Ο Γαβριηλίδης αγαπούσε ιδιαίτερα τον Πασαλίδη που τον θεωρούσε σαν τον πνευματικό του δάσκαλο. Η κόρη του Κώστα Γαβριηλίδη, αγωνίστρια της Εθνικής Αντίστασης Νίτσα (Ελένη) Γαβριηλίδου στο βιβλίο της «Ο πατέρας μου Κώστας Γαβριηλίδης» (εκδ. Εντός, 2002) θυμάται: «Κάθε φορά που έρχεται [ο Γιάννης Πασαλίδης], με το μπαστούνι στο χέρι και την πίπα στο στόμα, νομίζω πως από δίπλα θα δω και τον πατέρα μου. Όσο κι αν η φυσιογνωμία του σου εμπνέει, από πρώτη όψη, κάποιο συγκρατημό, είναι τόσο απλός και σεμνός, που γρήγορα μπορείς να μιλάς μαζί του άνετα.(…) Ακόμη θυμάμαι τις ατέλειωτες συζητήσεις τους σα γύριζαν τότε από τα γραφεία του ΕΑΜ. Όπως δεν υπήρχαν πολυθρόνες και σαλόνι, ξαπλώναν στα δυο ντιβάνια και πιάνονταν σε πολύωρες συζητήσεις. Τα θέματά τους πολλά και διάφορα, από την Οκτωβριανή Επανάσταση της Ρωσίας και τους Τρότσκυ-Μπουχάριν ως τον Σβώλο και τον αγροτικό Ανθρακόπουλο (τον Ναζωραίο, όπως τον αποκαλούσε), μα επικρατούσε πάντα περισσότερο η συζήτηση γύρω από την αποστασία της ΕΛΔ-ΣΚΕ, από τα κόμματα του ΕΑΜ, όπου εκφράζανε πάντα τις ίδιες απόψεις. Οι αντιλήψεις τους για την πολιτική και τακτική που ακολουθούσε η παράταξη αυτή ήσαν κοινές. Αξέχαστο θα μου μείνει το ωραίο χιούμορ που έκανε (…). Μα το πιο αστείο που θυμάμαι ήταν το ποντιακό του σχετικά με το κίνημα που χάσαμε. Μας έλεγε: «Επέταξεν το πουλίν κι εφέκε μας την τσινέαν» («Πέταξε το πουλί και μας άφησε την κουτσουλιά του»). Κι ο ίδιος ο γιατρός υπήρξε θύμα του μεταδεκεμβριανού Κράτους. Σε μια επίθεση που τους έγινε στη Μακεδονία, στη Βέροια, κατά τα τέλη Αυγούστου 1945, θα χτυπηθεί άσχημα στο κεφάλι και στα μάτια. Τις περισσότερες φορές που παίρναμε γράμματα από τον πατέρα, θα περνούσε από το σπίτι να του τα διαβάσουμε, όταν βρισκόταν στην Αθήνα».

Ο Κώστας Γαβριηλίδης, όπως σημειώνει η κόρη του στο βιβλίο ήταν πολύ αφηγηματικός στα γράμματά του («μας έστελνε γράμματα τόσο παραστατικά, που δε χορταίναμε να τα διαβάζουμε») κι αυτό μπορεί να το διαπιστώσει και ο αναγνώστης του βιβλίου. Παραθέτουμε ένα από τα γράμματα που αντιγράψαμε από το ίδιο βιβλίο. Απευθύνεται στα παιδιά του. Κάθε δικός μας σχολιασμός είναι περιττός. Θα σημειώσουμε μόνο ότι ο Κώστας Γαβριηλίδης (και) με αυτό το γράμμα του, επιβεβαιώνει ότι εκτός από ένας πειθαρχημένος και αλύγιστος αγωνιστής (παρά τη βεβαρυμμένη υγεία που θα του κόψει τελικά το νήμα της ζωής στην εξορία), ήταν ένας υπέροχος άνθρωπος στην προσωπική – οικογενειακή του ζωή. Ένας θαυμάσιος σύζυγος και πατέρας.

Από περιοδεία του ΕΑΜ, στη Θεσσαλονίκη (1945). Από αριστερά: Κώστας Γαβριηλίδης, Νίκος Ζαχαριάδης, Γιάννης Πασαλίδης. Όρθιος πίσω από τον Ζαχαριάδη ο Μάρκος Βαφειάδης.

«Άγιος Κήρυκας 29-7-47

Αγαπημένα μου παιδιά,

Χθες πήραμε τα δυο σας γράμματα με τη φωτογραφία και χαρήκαμε εξαιρετικά. Την ίδια στιγμή πήραμε και το δέμα με το βούτυρο. Δεν θέλω να ξοδεύεστε για μας χωρίς λόγο. Προσέξτε πρώτα πρώτα τον εαυτό σας, τη ζωή σας και ύστερα να σκεφθείτε και για μας, γιατί προς το παρόν δεν έχουμε από τίποτα ανάγκη. Ούτε κι από ρουχισμό είχαμε ανάγκη από τόσα πράγματα. Θα ήταν αρκετά μια δυο αλλαξιές. Εκείνο που θέλουμε από σας, απ’ όλους σας, είναι να μας γράφετε τακτικά. Όσο μπορείτε πιο συχνά.

Εδώ στο βράχο τον Αγ. Κήρυκα, η μόνη μας συντροφιά είναι τα γράμματά σας. Αυτό μην το ξεχνάτε ποτέ. Και γράψτε, γράψτε ταχτικά. Για μας δεν πρέπει ν’ ανησυχείτε καθόλου. Ούτε να παρασύρεστε και να δίνετε σημασία στα γραφόμενα του Τύπου. Περνάμε βέβαια μία περίοδο δύσκολη, όμως εκείνοι που θα πρέπει να σκεφθούν τις συνέπειες δεν είμεθα εμείς. Όπως κι αν έρθουν τα πράγματα, το τέλος του μαρτυρίου θα είναι σύντομο. Η πίστη αυτή να μην σας αποβάλει ποτέ. Έχω δε πεποίθηση πως είστε όλοι σας αρκετά οπλισμένοι με θάρρος και πίστη για να περάσετε με ευκολία και την καινούργια αυτή δοκιμασία. Δεν είναι άλλωστε η πρώτη φορά. Μεγαλώσατε και ανατραφήκατε μέσα στις περιπέτειες της τελευταίας δεκαετίας τόσο, που η σημερινή δοκιμασία να σας φαίνεται σαν ένα παροδικό πράγμα.

Αγαπημένα μου παιδιά. Ο ζωντανός άνθρωπος δεν είναι καμωμένος για μια ήσυχη και νωθρή ζωή. Μια τέτοια ζωή θα τον έσβηνε τις δυνάμεις και θα τον μετέβαλε σ’ έναν κάτω από τον κοινό άνθρωπο. Θα ήταν ένα πλάσμα άψυχο σχεδόν, άχρηστο για την κοινωνία και για τον εαυτό τον. Η ζωή χωρίς βαθιές συγκινήσεις, συγκινήσεις σ’ όλους τους τομείς, είναι μια ζωή άνοστη, ανούσια και κτηνώδικη. Αντίθετα, οι μεγάλες συγκινήσεις, είτε αυτές προέρχονται από τον αισθηματικό μας κόσμο είτε από την ανθρώπινη δυστυχία και καταφρόνια, αποτελούν τη μοναδική πηγή δύναμης που μας ανεβάζουν από το χαμηλό ζωικό επίπεδο σε ανώτερο, διαπλάθουν τους χαρακτήρες και κάνουν τον άνθρωπο ξεχωριστό πλάσμα. Και δεν υπάρχει συγκίνηση χωρίς δοκιμασία, όπως δοκιμασία χωρίς συγκίνηση.

Η πείνα σού φέρνει τη συγκίνηση να τρως με όρεξη. Η δυστυχία τη συγκίνηση της ευτυχίας και η φουρτουνιασμένη ζωή τη συγκίνηση της ηρεμίας. Όμως οι συγκινήσεις που ανεβάζουν τον άνθρωπο σε ανώτερα επίπεδα, που τον κάνουν ένα εντελώς ξεχωριστό πλάσμα, είναι εκείνες που προέρχονται από τον αισθηματικό μας κόσμο, είναι η αγάπη που εκδηλώνεται είτε προς την εργαζόμενη και καταπιεζόμενη ανθρωπότητα είτε ακόμα και προς μία διαλεχτή ύπαρξη που ξεχωρίζει η ψυχή μας μέσα σε τόσες άλλες. Και όπως είμεθα έτοιμοι να κάνουμε κάθε θυσία για το πρόσωπο που αγαπάμε, έτσι πρέπει να είμεθα έτοιμοι να υποστούμε κάθε δοκιμασία, χωρίς να υπολογίζουμε τις θυσίες για την ιδέα που πρεσβεύουμε, για τον παναθρώπινο αγώνα που κάνουμε.

Ίσως οι ψυχές σας, αγαπημένα μου παιδιά, να μην είναι ακόμα αρκετά προετοιμασμένες για τις δοκιμασίες αυτές, όμως έχω απόλυτη πεποίθηση πως σαν γνήσια παιδιά μου θα μπορέσετε ν’ αντλήστε δύναμη από το παράδειγμα της δικής μου ζωής.

Θα σας αδικούσα πολύ αν φοβόμουνα το αντίθετο. Περάσατε με αρκετό θάρρος την τελευταία δεκαετία, όταν ακόμα ήσασταν αδιαμόρφωτα και πολύ αδύνατα, με τρόπο που αποτελεί την πιο εύγλωττη εγγύηση πως τη σημερινή δοκιμασία θα την περάστε με πολύ μεγαλύτερη ευκολία. Και η δεκαετία αυτή ήταν γεμάτη από περιπέτειες γεμάτες με πραγματικούς κινδύνους. Ακόμα η σημερινή δοκιμασία έχει τούτη δω τη διαφορά. Την περνά ολόκληρος ο λαός, ό,τι εκλεχτό, τίμιο και αγνό έχει ο τόπος μας. Και μονάχα το γεγονός αυτό πρέπει να σας δώσει κουράγιο και δύναμη και να σας εμπνεύσει περιφρόνηση στις καινούργιες δοκιμασίες που περνάμε.

Αν υπάρχει κάτι σ’ όλη αυτή την υπόθεση που με κάνει να σκέπτομαι κάπως, είναι το καθήκον μου απέναντι σας. Δεν μπόρεσα να παρασταθώ δίπλα σας να σας περιβάλω με την πατρική μου αγάπη, να παρακολουθήσω την ανάπτυξή σας και να συντελέσω στη διάπλαση του χαρακτήρα σας. Μεγαλώσατε σχεδόν χωρίς τις δικές μου φροντίδες. Είχατε βέβαια πάντα την ευεργετική επίδραση της μητέρας σας, που με τη στωικότητά της, τη σύνεση και την αγάπη της, στάθηκε δίπλα σας και καθοδήγησε τα πρώτα σας βήματα. Όμως όσο κι αν βρέθηκα μακριά σας, η μεγάλη μου αγάπη για σας βρήκε τον τρόπο να σας περιβάλει μέσα στις θερμές της φτερούγες, να σας γαλουχήσει μέσα στα ίδια ιδανικά που θέρμαιναν και τη δική μου ψυχή και να σας μεταδώσω ό,τι εκλεκτό βρισκόταν στο δικό μου χαρακτήρα. Ίσως η μακρά μου απουσία από κοντά σας να συνετέλεσε, ώστε να μη σας μεταδώσω και τα ελαττώματά μου.

Αγαπημένα μου παιδιά, τώρα πια δεν είστε μικρά. Έχετε πια το δικό σας κόσμο και αρκετά διαπλασμένο χαρακτήρα. Ζείτε με τα ίδια ιδανικά και σας εμπνέει η ίδια φλόγα που εμπνέει και μένα. Είστε ποτισμένα από την ίδια ιδεολογία στην εξυπηρέτηση της οποίας εθυσίασα τα καλύτερά μου χρόνια. Γι’ αυτό καμιά δυσκολία στη ζωή δεν πρόκειται να σας τρομάξει. Θα παλέψτε κι εσείς. Θα δοκιμάσετε στεναχώριες και στερήσεις. Όμως θα βαδίσετε το δρόμο σας με την πεποίθηση πως μπροστά σας ανοίγεται χαρούμενο κι ευτυχισμένο το μέλλον.

Και τώρα λίγα λόγια για τη ζωή μας. Είμεθα πολύ καλά. Ακόμα δεν νοιώσαμε καμία έλλειψη. Ο Γιάννης με περιποιείται σαν μωρό παιδί. Μη σας κακοφανεί αν σας πω κάπως καλύτερα από σας. Ποτέ δεν τον ξεχώρισα από σας. Ούτε θα τον ξεχωρίσω. Του αξίζει κάθε αγάπη. Τον στεναχωρεί μονάχα που βρέθηκε μακριά σας και ιδιαίτερα από τη Λίζα. Ακόμα και στο σημείο αυτό σαν να είναι δικό μου παιδί. Χαίρουμαι το αγνό και βαθύ του αίσθημα και χαίρουμαι ακόμα πιο πολύ γιατί αξίζει μια τέτοια αγάπη η Λίζα.

Μονάχα ο Πάντσος στενοχωριέται που είναι χώρια από μας.

Μα άρχισε κάπως και συνηθίζει. Το κλίμα εδώ είναι αρκετά καλό, όμως έχει τρομερούς αγέρηδες που έρχονται στιγμές που είναι αδύνατο να βγούμε στο προαύλιο. Για τη ζωή μας δεν σας γράφω περισσότερες λεπτομέρειες γιατί το καθήκον αυτό το ανέλαβε ο Γιάννης.

Και μερικά για σας. Φροντίστε για τη ζωή σας και να βγαίνετε όσο μπορείτε. Χάρηκα που ο Γιώργος κι η Νούλη πήγαν στα μπάνια με τη Σούλα. Μα πότε πότε να πάτε όλοι μαζί και να μας στείλτε και φωτογραφία.

Η Νίτσα να μην πολυκουράζεται και να βγαίνει μονάχα όταν υπάρχει απόλυτη ανάγκη.

Όλοι σας να βοηθήστε την Ελπίδα στο σπίτι για να μην πολυκουράζεται. Στη Λίζα πέστε να μας γράφει τακτικά. Ο Τάσος τι κάνει; Κανένα γράμμα μπορεί να μας γράφει.

Και τώρα δυο λόγια για τη Μάρθα. Αγαπημένο μου παιδί, συγκέντρωσε το θάρρος και τις δυνάμεις σου. Τα σκληρά χτυπήματα που σε βρήκαν δεν είναι τυχαία. Όμως πρέπει να σφίξεις την καρδιά σου. Τον τραγικό χαμό του πατέρα σου ήρθε να συμπληρώσει ο ξαφνικός θάνατος της αδελφούλας σου. Πονούσα κάθε φορά που σ’ αντίκρυζα και πονώ και τώρα όταν μέσα στην ερημιά της ζωής φέρνω όλα αυτά στο νου μου. Κάνε λοιπόν κουράγιο και να είσαι βεβαία πως τη στοργή του πατέρα σου θα την βρεις σε μένα και την αγάπη της Ευδόκας στην Ελπίδα, στην Νίτσα και στην Νούλη.

Δώστε τους χαιρετισμούς σ’ όλους τους φίλους. Ιδιαίτερα στην Σούλα, Θέκλα, μαμά τους. Στον Κώστα, στον Θύμιο, στην Στέλλα, στην Μυρσίνη και γενικά σ’ όλους όσοι ρωτούν και ενδιαφέρονται για μένα.

Σας φιλώ όλους με αγάπη

Ο μπαμπάς σας Κώστας»

«Σελίδες απ’ την Εθνική Αντίσταση και τον ΔΣΕ». Κάθε δεύτερη Τρίτη (εναλλάξ με τη μουσική στήλη «Τα χρόνια περνούν, τα τραγούδια όχι»), η στήλη θα παρουσιάζει πτυχές από γνωστά και λιγότερο γνωστά γεγονότα, θα φιλοξενεί αναμνήσεις αγωνιστών και θα καταγράφει μικρές και μεγάλες στιγμές, που χαράχτηκαν με αίμα στις χρυσές σελίδες της Εθνικής μας Αντίστασης και του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας.

Σελίδες απ’ την Εθνική Αντίσταση και τον ΔΣΕ: Δείτε τις όλες εδώ.