«Στη Νιάλα δείξατε πώς δένεται το ατσάλι»!

Ο Μακεδόνας αντάρτης Β. Λαζαρίδης βίωσε, ως μαχητής του 3ου Λόχου του “Ερμή”- Γ. Παπαϊωάννου, το γολγοθά των αγωνιστών στα “Ιμαλάια των Ευρυτανικών Αγράφων”! Εδώ μας περιγράφει την επίπονη μα επιτυχή προώθηση του τμήματός του από τη Νιάλα προς τη Σάικα Ευρυτανίας αμέσως μετά τα τραγικά γεγονότα. Eν συνεχεία, αναφέρεται στη συγκρότηση μιας επίλεκτης ομάδας διάσωσης από ψυχωμένους αντάρτες, όπου συμμετείχε και ο ίδιος, που από την επόμενη κιόλας ημέρα από το σκηνικό του θανάτου ανέλαβαν τη ριψοκίνδυνη αποστολή να επιστρέψουν στον τόπο του μαρτυρίου στη Νιάλα για να απεγκλωβίσουν τυχόν επιζώντες αιχμαλώτους συναγωνιστές τους, καθώς και οπλισμό. Οι επίλεκτοι αντάρτες, κατόρθωσαν, εντέλει, να διασώσουν το μοναδικό -μη συλληφθέντα- επιζώντα σύντροφό τους, ύστερα από μια περιπετειώδη πορεία.

Ιδού, λοιπόν, τι αποκαλύπτει ο Β. Λαζαρίδης -μετέπειτα πρόεδρος ΠΕΑΕΑ Αξιούπολης Κιλκίς- για όσα έζησε τότε στη Νιάλα των Αγράφων…

13 Απρίλη 1947. Κυριακή του Πάσχα έγινε το μακελειό. Όσο πιο ψηλά σκαρφαλώνουμε (υψ. 1.700 – 2.184 μ.) στο κακοτράχαλο και ολισθηρό μονοπάτι θανάτου (προς τον αυχένα), πιο πέρα στη γυμνή βραχοβουνοσειρά (στις αετοφωλιές) της Νιάλας, η χιονοθύελλα γίνεται πολική. Η ορατότητα περιορισμένη, στιγμές στο απόλυτο μηδέν, ενώ η ένταση της καταιγιστικής χιονοθύελλας γίνεται πιο ασφυχτική. Μας πάγωσε ο τοπικός σύνδεσμος, ο Γιώργης (που ήξερε το δρομολόγιό μας). Πορεία προς τα που; Άγνωστο, μεταξύ άγνωστων τόπων.

Μειώνεται η ατμοσφαιρική πίεση και αυξάνεται η ανάγκη να εισπνεύσουμε περισσότερο αέρα. Ο τσουχτερός αέρας καίει τα ρουθούνια μας, που στάζουν μαύρο πηχτό αίμα. Καίει το πρόσωπο, προκαλεί καυστικό πόνο στα μάτια μας, καίει και πρήζει τα σωθικά μας, σφυρίζουν τα αυτιά μας.

Στο παχύ μουστάκι του λοχαγού μας Ερμή κρέμονται κρύσταλλα από τα παγωμένα χνώτα του. Τα όπλα μας πάγωσαν, αχρηστεύτηκαν και αυτά. Μυρμήγκιασαν τα χέρια και τα πόδια μας. Τα γόνατα δύσκολα κάμπτονται και η μετακίνησή μας στην ανατολική ράχη (από τον καταυλισμό προς τη βάση του Ποταμού Αγραφιώτη) γίνεται τσουλιθρίζοντας.

Εδώ, για να ζεσταθούμε, βάλαμε φωτιά στο κονάκι. Άλαλοι επί 45 λεπτά, η επικοινωνία μας γίνεται στη νοηματική γλώσσα, γιατί γνάθοι και γλώσσα έχουν ξυλιάσει, τη στιγμή που το δέρμα του προσώπου μας θρύβεται σαν τραχανάς.

«Επίγεια κόλαση» πλάκωσε τον 3ο Λόχο του Ερμή, του Τάγματος Σοφιανού του ΔΣΕ, αλλά και τους φαντάρους της άλλης πλευράς και τους άοπλους καταδιωκόμενους πολίτες (άνδρες, γυναίκες, παιδιά).

Ήμασταν ζωντανοί. Παγώναμε, μελανιάζαμε, σαν να βγαίναμε από τον τάφο, ξαναζωντανεύαμε. Ήμασταν 73 Μακεδόνες αντάρτες και μείναμε 53. Ήταν πάνω από 70 φαντάροι (του Τάγματος Αλευρά της 72ης Ταξιαρχίας του Συνταγματάρχη Γ. Λάμαρη), σε 21 στρατιωτικά αντίσκηνα. «Καρβούνιασαν», δεν έμεινε ζωντανός κανείς και μαζί με τους άοπλους (σύμφωνα μ’ αυτά που είδαμε, αλλά και με τα ραπόρτα του Ν.Ν. 4, 5,6, 10, 11 και 12 στις 13-22/4/47 του Γ. Λάμαρη προς το ΓΕΣ) ανέρχονται σε 250-300 «καρβουνιασμένα κορμιά».

Το σούρουπο, οι εναπομείναντες 53 παγόπληκτοι αντάρτες του Λόχου μας, του Ερμή, παραπατώντας, φτάσαμε και διανυχτερεύσαμε στα κονάκια Σάικας. Εδώ μας φιλοξένησε η συναγωνίστρια Θειάκο Στυλιανή, με ξυνόγαλο και λακασιάτ.

14 Απρίλη 1947. Ξημερώματα της δεύτερης μέρας του Πάσχα. Ο λοχαγός μας Ερμής επέλεξε 15 αντάρτες, από τους πιο γεροδεμένους και ατρόμητους, για τους οποίους ήταν σίγουρος ότι θα αντέξουν και θα υπερνικήσουν, οπωσδήποτε, τη λυσσασμένη πολική παγωνιά και ότι απρόοπτο τους προκύψει.

Σκοπός του λοχαγού ήταν να πάρουμε τους 6 αντάρτες του Λόχου μας, οι οποίοι μπήκαν στο 7ο στρατιωτικό αντίσκηνο με τους φαντάρους (εδώ έγινε κάτι το πρωτάκουστο στην τρίχρονη εποποιία του ΔΣΕ, η συναδέλφωση μεταξύ ανταρτών και φαντάρων, έστω και προσωρινή) και να φορτωθούμε με πολεμικό υλικό.

Επικεφαλής μας, ο επίτροπος του Λόχου μας, ο Κοσμάς Κιούρτογλου (από την Έδεσσα). Την ομάδα αποτελούσαν ακόμα: Ο Τηλέμαχος, επιτελής του Λόχου μας (από το Κιλκίς). Ο Θανάσης Μπέτος, σύνδεσμος του Λόχου μας (από την Κάρπη Ν. Κιλκίς). Ο Επαμεινώνδας (από το Νομό Πέλλας). Ο γράφων, ομαδάρχης (από τη Γοργόπη Ν. Κιλκίς), και άλλοι 9 μαχητές μας. Ο Ερμής, λόγω υγείας, έμεινε με τους υπόλοιπους στα κονάκια της Σάικας.

Τώρα σκαρφαλώναμε (χθες κατολισθήσαμε) τη γυμνή, ανατολική παγωμένη και ολισθηρή, σαν τζάμι, μακροράχη της Νιάλας, μέχρι το διάσελο του καταυλισμού με τα στρατιωτικά αντίσκηνα (υψ. 1.700 μ.), για δεύτερη φορά. Οι καιρικές συνθήκες ήταν «απόλυτη νηνεμία». Η Νιάλα με τον πανοραμικό γίγαντα Τσεκούρα (υψ. 2.184 μ.) ντυμένη στα παγωμένα χιόνια. Η χιονοθύελλα έχει κοπάσει. Σήμερα η Νιάλα συντροφιά με τον Τσεκούρα, προσπαθούν να μας πλήξουν με τη μέγιστη αντανάκλαση του παγωμένου και λαμπερού χιονιού, με το πάνιασμα των ματιών μας.

Μετά από 2-3 ώρες, σκαρφαλώνοντας και γλιστρώντας, πέφτοντας και ξανασηκώνοντας, επιτέλους φάνηκε μπροστά μας η θέση του καταυλισμού, η κύρια ενέδρα, όπου χθες μας περίμεναν για να μας θερίσουν.

Έκπληξη! Δεν υπάρχουν τα 21 στρατιωτικά αντίσκηνα, ούτε οι 6 παγόπληκτοι αντάρτες μας, ούτε ένας φαντάρος, ούτε οι σωρηδόν άοπλοι «καρβουνιασμένοι» οπλίτες μας. Δεν υπάρχουν οι 3 ομαδικοί όλμοι, τα 2 βαριά πολυβόλα «vikers», οπλοπολυβόλα. Ούτε μία σφαίρα. Φαίνονται μόνο οι ισοπεδωμένες και τετραγωνισμένες θέσεις αναφοράς των στρατιωτικών τους αντίσκηνων. Έμειναν μόνο ανεμοδαρμένα και παγωμένα παρδαλά κιλίμια αργαλειού, μαντίλες, τσεμπέρια, ξυλιασμένα και σκορπισμένα εδώ και εκεί, μισοσκεπασμένα με χιόνια.

Είδαμε 30-40 πτώματα πεταμένα στα κακοτράχαλα φαράγγια της δυτικής αντικλιτύς της Νιάλας, μια στοίβα πτώματα στην ανατολική ράχη της Νιάλας, όλα άταφα τα οποία, ασφαλώς, κατασπάραξαν τα αγρίμια και τα όρνια (μαρτυρίες των συνταξιούχων της Σάικας, Ηλίας Τραχαλιάς μαχητής του ΔΣΕ, Γιώργος Σουφλάς και Βαγγελιώ Γιάντσου, τσομπάνηδες, οι οποίοι μας είπαν: «κει σιαπάν στις ράχες, το Πάσχα 1947, πάγωσαν πάνω από 250, βρόμιζαν οι ράχες επί ένα μήνα»).

Προχωρώ ανυποψίαστος, με το αυτόματο χιαστί, και στα 25-30 μέτρα δυτικά του καταυλισμού, στην αντικλιτύ (παραπλεύρως της βραχοκοτρώνας), στο απυρόβλητο, πέφτω σ’ ένα ξεχασμένο μονοθέσιο στρατιωτικό αντίσκηνο, πλακωμένο με χιόνια.

Ξάφνου ακούω μια φωνούλα μέσα από το αντίσκηνο, χωρίς να βλέπω. Αστραπιαία παίρνω το αυτόματο στα χέρια και με το δάχτυλο στη σκανδάλη φωνάζω:

-«Μην κουνηθείς, μην πυροβολήσεις γιατί σε θέρισα».

Με την κάνη του αυτόματου ξεκουμπώνω το αντίσκηνο. Μόλις άνοιξα, να η έκπληξη! Ποιόν βλέπω; Ένα παλικάρι του Λόχου μας, τον Χρήστο Μανούδη (από τα Γιαννιτσά Πέλλας, τώρα κάτοικο Κριστώνης Κιλκίς). Ήταν από τους 6 μαχητές, οι οποίοι μπήκαν στο αντίσκηνο με τρεις φαντάρους ετοιμοθάνατους. Εδώ, σ’ αυτό το αντίσκηνο είχε γίνει η συμφιλίωση μεταξύ ανταρτών και φαντάρων. Ο Χρήστος Μανούδης ήταν ο μόνος αντάρτης, ο οποίος γλίτωσε από τους 5 υπόλοιπους αιχμαλώτους μαχητές του Λόχου μας.

Στις 15 Απρίλη 1947, το Τάγμα μας έφτασε στα κονάκια Σάικας. Στον παρατεταμένο σε παράταξη Λόχο μας, ο ταγματάρχης μας Σοφιανός έδωσε διαταγή στάσης 20 λεπτών. Συγκινημένος, μάς ευχαρίστησε, και καμαρώνοντάς μας, είπε:

-«Μπράβο σας λεβέντες μου! Σας συγχαίρω ολόψυχα για την ανδρεία σας! Αυτή που εμπνέει πάντα τους μαχητές του ΔΣΕ!»

– «Ζήτωω..», αντιλάλησαν βουνοπλαγιές, φαράγγια και ρεματιές.

Το βράδυ φτάσαμε και διανυκτερεύσαμε στην Καστανιά Καρδίτσας. Το πρωί της επομένης, στη συγκέντρωση του Τάγματός μας, απευθυνόμενος στον 3ο Λόχο μας, του Ερμή, ο αρχηγός του ΔΣΕ Μάρκος Βαφειάδης, είπε:

-«Στη Νιάλα δείξατε πως δένεται το ατσάλι. Ήταν πραγματικός ηρωισμός όλων των μαχητών του Τάγματος Σοφιανού και ιδίως του 3ου Λόχου σας, με τον επιδέξιο λοχαγό σας, πολεμιστή Ερμή, γιατί παλεύατε ηρωικά, όχι μόνο την υπεροπλία του εχθρού μας, αλλά και τις δυνάμεις της άγριας φύσης. Τη χιονοθύελλα της Νιάλας».

Στο σημείο αυτό θέλω να θυμίσω και τη φράση του Ευριπίδη: «Είναι ευτυχής, όποιος μελετάει την Ιστορία, γιατί αυτός, ούτε τους πολίτες παρακινεί στην καταστροφή, ούτε ο ίδιος γίνεται άδικος!». Στην προκειμένη περίπτωση πάει γάντι στον ΔΣΕ.

(Β. Λαζαρίδης, Αξιωματικός του ΔΣΕ)

*

Με ιδιαίτερη συγκίνηση το blog “Ευρυτάνας ιχνηλάτης” παρουσιάζει αυτή τη συγκλονιστική μαρτυρία που αφορά την τραγωδία της Νιάλας Αγράφων που διαδραματίστηκε κατά τη διάρκεια του εμφυλίου το Πάσχα του 1947 (βλ. επίσης το πλήρες αφιέρωμα του “Ευρυτάνα ιχνηλάτη” καθώς και ένα σχετικό ντοκιμαντέρ)! Το σπουδαίο αυτό ντοκουμέντο ιχνηλατήσαμε από το αρχείο μας (σ.σ. περιοδικό «Εθνική Αντίσταση», έκδοση της ΠΕΑΕΑ , τ. 122, 2004) και προέρχεται από τον αξιωματικό του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας Β. Λαζαρίδη.

ΥΓ: Η  μοναδικής αξίας μαρτυρία του μαχητή του ΔΣΕ αποτελεί ένα ανεκτίμητο ιστορικό κειμήλιο αφιερωμένο στην άσβεστη μνήμη των αγωνιστών που θυσιάστηκαν για ένα καινούργιο κόσμο δικαίου!