Στρατόπεδο «Παύλος Μελάς»: Τίποτε δεν μπορούσε να κάμψει το ηθικό των κομμουνιστών και αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης – Σελίδες απ’ την Εθνική Αντίσταση και τον ΔΣΕ

Το στρατόπεδο «Παύλος Μελάς», στη Σταυρούπολη Θεσσαλονίκης, αποτελεί χώρο – σύμβολο αντίστασης και ηρωισμού του λαού μας την περίοδο της Κατοχής (1941-1944). Χρησιμοποιήθηκε ως στρατόπεδο συγκέντρωσης, τόπος εκτελέσεων και βασανιστηρίων κομμουνιστών, αγωνιστών και αντιστασιακών. Υπολογίζεται ότι οι εκτελέσεις στο στρατόπεδο ξεπέρασαν τις 800, ενώ ο αριθμός όσων φυλακίστηκαν πλησιάζει τις 5.000.

Από το στρατόπεδο «Παύλος Μελάς», το «Χαϊδάρι της Θεσσαλονίκης», την 1η Μάρτη του 1943, πήραν οι Γερμανοί και εκτέλεσαν 38 κομμουνιστές – αγωνιστές που κρατούνταν 7 και πάνω χρόνια στις φυλακές και τους οποίους η κυβέρνηση Γλύξμπουργκ – Τσουδερού παρέδωσε ομήρους στους κατακτητές τον Απρίλη του 1941. Τα στοιχεία που ακολουθούν προέρχονται από την έκδοση της ΚΕ του ΚΚΕ “Έπεσαν για τη ζωή”.

Οι 18 απ’ αυτούς ήταν πρώην εξόριστοι, που μεταφέρθηκαν εκεί, από την Ανάφη κι επειδή αρνήθηκαν την πρόταση να δεχτούν τη βουλγαρική υπηκοότητα εκτελέστηκαν. Τους υπόσχονταν πως αν δέχονταν να γίνουν Βούλγαροι υπήκοοι (κατάγονταν από περιοχές της Ανατολικής Μακεδονίας που είχαν παραχωρηθεί στη φασιστική κυβέρνηση της Βουλγαρίας και βρίσκονταν κάτω από τη βουλγαρική κατοχή) θα τους άφηναν αμέσως ελεύθερους. Οι υπόλοιποι ήταν φυματικοί που τους είχαν πάρει από το σανατόριο της Πέτρας – Ολύμπου και τους μετέφεραν στο στρατόπεδο για να τους εκτελέσουν.

Τα ονοματεπώνυμα των 38 είναι τα εξής:

ΟΘΩΝΕΡΟΣ ΟΝΟΥΦΡΙΟΣ (α/α397). 40χρόνων. Από το Πανόραμα.
ΠΑΠΑΓΑΒΡΙΗΛ ΛΥΣΙΜΑΧΟΣ. 38 χρόνων. Πρώην κρατούμενος της Ανάφης. Από τη Βιτάστα (Κρηνίδα) Σερρών.
ΠΑΝΤΑΖΙΔΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ. 29 χρόνων. Από τις Σέρρες.
ΓΟΥΛΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ. 32 χρόνων. Καπνεργάτης. Από τη Χωριστή Δράμας.
ΖΩΤΟΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ. 32 χρόνων. Γραμματέας της Εργατικής Βοήθειας Καβάλας. Από την Καβάλα.
ΤΣΙΤΡΑΚΟΣ ΓΙΑΝΝΗΣ. Από τις Σέρρες ή τη Δράμα.
ΤΑΤΑΡΙΔΗΣ ή ΚΑΤΑΡΙΔΗΣ ΒΑΓΓΕΛΗΣ του Δημήτρη (α/α457). 32 χρόνων. Από τα Λάβαρα Έβρου.
ΤΑΣΙΟΣ ΖΗΣΗΣ του Γιώργου. 32 χρόνων. Από τις Σέρρες.
ΜΑΛΛΙΟΣ ΜΙΧΑΛΗΣ (α/α363). 37 χρόνων. Από το Δοξάτο Δράμας
ΣΠΑΝΟΣ ΒΑΓΓΕΛΗΣ. 30 χρόνων. Από τη Λάρισα
ΠΑΠΟΓΛΟΥ ΧΡΗΣΤΟΣ. (α/α2435). 26χρόνων. Από τη Σινώπη, κάτοικος Πειραιά. Μέλος του ΚΚΕ
ΧΡΟΝΟΠΟΥΛΟΣ ΝΙΚΟΣ. 33 χρόνων. Από τη Λάβδη.
ΝΙΚΟΛΑΪΔΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ του Σπύρου (α/α 107). 44 χρόνων. Από την Κοκκινιά.
ΚΑΤΣΙΒΕΛΟΣ ΝΙΚΟΣ. 31 χρόνων. Από τη Θάσο.
ΠΑΣΧΑΛΙΔΗΣ ΠΑΣΧΑΛΗΣ. 27χρόνων. Φοιτητής Ιατρικής από την Αθήνα.
ΒΟΥΛΓΑΡΗΣ ΚΩΣΤΑΣ (α/α254). 40χρόνων. Δάσκαλος. Στέλεχος του ΚΚΕ. Από τη Χιλιαδού Δομοκού.
ΒΕΤΤΑΣ ΓΙΩΡΓΟΣ (α/α255). 53χρόνων. Από τη Στυλίδα.
ΚΡΙΤΣΑΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ (α/α 314). 44 χρόνων. Από το Μέτσοβο.
ΚΟΥΒΕΛΙΩΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ (α/α 315). 32 χρόνων. Από τον Πήδασο Πύλου Μεσσηνίας.
ΤΣΙΤΣΟΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ (α/α 460). 37χρόνων. Από τη Βουνοπλαγιά Γιαννίνων.
ΑΞΑΡΛΗΣ ΑΝΔΡΕΑΣ (α/α 176). 34 χρόνων. Από την Καλλίπολη.
ΤΣΑΤΣΑΡΗΣ ΣΩΤΗΡΗΣ του Θεοχάρη (α/α 472). 35 χρόνων. Από τις Κρανιές.
ΤΙΜΟΓΙΑΝΝΑΚΗΣ ΜΙΛΤΙΑΔΗΣ (α/α 462). 42 χρόνων. Από την Κοκκινιά.
ΣΑΡΑΝΤΙΔΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ. 28 χρόνων. Από τη Νέα Φιλαδέλφεια.
ΒΟΥΓΙΟΥΚΛΙΔΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ (α/α 256). 30 χρόνων. Από την Ανδριανούπολη.
ΜΟΣΧΟΝΙΔΗΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ (α/α 366). 30 χρόνων. Από το Λυγμό Μουδανιών.
ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ ΝΙΚΟΣ. 33 χρόνων. Φοιτητής Ιατρικής. Από τη Ζίτσα Γιαννίνων.
ΚΟΛΙΟΣ ΞΕΝΟΦΩΝ (α/α 367). 30 χρόνων. Από την Άνω Πέτρα Άρτας.
ΔΟΥΜΑΣ ΚΩΣΤΑΣ. 41 χρόνων. Από την Άγρα.
ΛΑΖΑΝΑΣ ΘΑΝΑΣΗΣ. 25 χρόνων. Από την Κόρινθο.
ΑΣΤΕΡΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗΣ. 37χρόνων. Στέλεχος του ΚΚΕ. Δημόσιος υπάλληλος, από τον Άγιο Κωνσταντίνο Φθιώτιδας.
ΤΟΝΟΣ ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ (α/α 470). 48 χρόνων. Από τη Μυτιλήνη.
ΑΝΔΡΙΩΤΗΣ ΚΩΣΤΑΣ (α/α 240). 45 χρόνων. Από την Ίμβρο.
ΦΑΝΟΥΔΗΣ ΒΑΣΙΛΗΣ 45 χρόνων. Από την Τένεδο.
ΜΙΧΕΛΙΔΑΚΗΣ ΜΙΧΑΛΗΣ (α/α 376). 28 χρόνων. Από την Κρήτη.
ΧΡΗΣΤΟΥ ΣΤΕΡΓΙΟΣ. 17 χρόνων. Από την Αθήνα.
ΤΙΤΟΣ ΝΙΚΟΣ του Αποστόλου (α/α 471). 30 χρόνων. ΕΛΑΣίτης. Από τη Ραψάνη Λάρισας.
ΚΑΝΑΤΟΣ ΓΙΩΡΓΟΣ (α/α 320). 30 χρόνων. ΕΛΑΣίτης. Από τη Ραψάνη Λάρισας.

Ο κατάλογος αυτός με τα ονοματεπώνυμα των εκτελεσμένων και την ημερομηνία εκτέλεσής τους διασώθηκε χάρη σ’ έναν συγκρατούμενό τους, που είχε την προνοητικότητα να τα καταγράψει τη μέρα της εκτέλεσης σ’ ένα πρόχειρο κομμάτι χαρτιού από ψώνια και να το διαφυλάξει 44 χρόνια με ευλάβεια σαν ιερό κειμήλιο. Απίθανη ήταν η εφευρετικότητα των δεσμωτών των Ναζί όταν ήθελαν να διαφυλάξουν κάτι.

Ποιος ξέρει πού είχε κρύψει σαν ακριβό φυλαχτό το πολύτιμο αυτό σημείωμα και είχε κατορθώσει να το προστατέψει από τις έρευνες των δεσμοφυλάκων αλλά και τη φθορά του χρόνου! Θυμίζει ασφαλώς παρόμοια σημειώματα με πληροφορίες για τη ζωή στο στρατόπεδο του Άουσβιτς, που οι κρατούμενοι σφράγιζαν μέσα σε αδειανά μπουκάλια και τα πετούσαν στο δρόμο, όταν βγαίναν από το στρατόπεδο για αγγαρείες, με την ελπίδα να πέσουν στα χέρια περίοικων για να πληροφορηθούν τα φριχτά βασανιστήρια στα οποία υποβάλλονταν.

Ανάμεσα στους εκτελεσμένους ήταν και φυματικοί που μεταφέρθηκαν εκεί χωρίς στρώματα και τους πέταξαν στο κάτεργο του «Παύλου Μελά». Επίσης ανάμεσα στους εκτελεσθέντες ήταν και νέοι αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης που έπεσαν μαχόμενοι στα χέρια των κατακτητών και των ντόπιων συνεργατών τους και φυλακίστηκαν.

Σε αίτησή τους οι φυματικοί κρατούμενοι προς τη Γερμανική Αστυνομία Θεσσαλονίκης, λίγες μέρες πριν την εκτέλεσή τους στις 22 Φλεβάρη 1943, ανέφεραν μεταξύ των άλλων: «…μεταχθέντες εκ του Σανατορίου Πέτρας… η κατάστασίς μας ολοένα και περισσότερον εχειροτέρευσεν. Κατά το χρονικόν διάστημα της παραμονής μας εν τω στρατοπέδω απεβίωσαν δύο εξ ημών, οι:

ΠΙΤΕΡΔΙΚΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ
ΜΠΟΥΡΕΚΑΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ.

Των δε υπολοίπων η θέσις είναι τραγική από πάσης απόψεως. Αιμοπτύσεις και καθημερινός πυρετός είναι τα επακόλουθα της παραμονής μας εν τω στρατοπέδω υπό συνθήκας ανεπαρκούς ιατροφαρμακευτικής περιθάλψεως και ανεπαρκούς δια φυματικούς τροφής. Και πάλιν σας παρακαλούμεν όπως, λαμβάνοντας υπόψιν τα ως άνω εκτεθέντα, διατάξητε τη μεταφοράν μας εις Σανατόριον».

Οι Γερμανοί αντί να διατάξουν τη μεταγωγή τους σε σανατόριο, τους έστειλαν στο εκτελεστικό απόσπασμα. Μάλιστα και ο γιατρός Πασχάλης Πασχαλίδης που κατά πληροφορίες καταγόταν από την Κόρινθο και υπόγραφε την παραπάνω αίτηση από μέρους των φυματικών και αυτός εκτελέστηκε.

Ενδιαφέρον όμως παρουσιάζει και μια έκκληση της οργάνωσης Εθνικής Αλληλεγγύης Θεσσαλονίκης την ίδια περίοδο, που περιγράφει τις συνθήκες κράτησης των φυματικών στο στρατόπεδο: «Με καθημερινές αιμοπτύσεις και δυνατό πυρετό κοιμούνται επί ένα μήνα στο τσιμέντο, πάνω σε εφημερίδες. Από την πείνα και τα βασανιστήρια πέθαναν μέσα σε δύο μήνες 11 και περισσότεροι απ’ αυτούς που μείναν ζωντανοί είναι σκελετωμένοι, σωστές σκιές. Ο αρχιφύλακας και χαφιές των Γερμανών Γλάστρας απαντά με ξύλο και μπουντρούμι για το τίποτα. Δεν έχουν τρόφιμα, δεν έχουν ρούχα, σκεπάσματα. Τα λιγοστά τρόφιμα που εξοικονομούν οι οικογένειές τους, τα εμποδίζουν να τους δοθούν με την κυνική δήλωση “ας πεθάνουν”».

Τίποτε, όμως, δεν μπορούσε να κάμψει το ηθικό των κομμουνιστών αγωνιστών. Σέρνοντας τα πόδια τους, μα με το κεφάλι ψηλά έφταναν ως την υπέρτατη θυσία. Και το υψηλό τους παράδειγμα εμψύχωνε και φρονημάτιζε το λαό, φλόγιζε το νου και την καρδιά των νέων αγωνιστών στον αγώνα για μια λεύτερη, χαρούμενη και πραγματικά ευτυχισμένη Ελλάδα.

Το έγγραφο, όμως, της Ειδικής Ασφάλειας Θεσσαλονίκης προς την Γενική Διεύθυνση Μακεδονίας αναφέρει ότι την 1η Μάρτη 1943, εκτελέστηκαν 46 και όχι μόνο 38 κρατούμενοι, που είχαν μεταφερθεί από του «Παύλου Μελά». Τους υπόλοιπους 8 τους είχαν μεταφέρει οι Γερμανοί στον τόπο της εκτέλεσης από άγνωστο μέρος.

Αλλά από τα αρχεία του στρατοπέδου που διασώθηκαν για την ίδια ημέρα, εκτός από τους 38 και τους 8 στο χώρο της Θεσσαλονίκης, αναφέρονται και άλλες εκτελέσεις πατριωτών χωρίς να μπορεί κανείς να ξεχωρίσει ποιοι απ’ αυτούς είναι οι 8.  Εκτελεσθέντες την 1η Μάρτη 1943, άλλοι εκτός από τους 38, αναφέρονται οι:

ΑΥΓΕΤΙΔΗΣ ΝΙΚΟΣ του Ιωάννου (α/α 239). 23 χρόνων. Από τη Μεγάλη Βρύση Κιλκίς.
ΒΑΦΕΙΑΔΗΣ ΠΕΤΡΟΣ του Κώστα (α/α 262). 30 χρόνων. Κινηματογραφιστής. Στέλεχος του ΕAM Φλώρινας. Από το Ικόνιο.
ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΟΠΟΥΑΟΣ ΑΡΓΥΡΗΣ του Γιάννη. Από τη Δράμα.
ΣΤAMΑΤΙΑΔΗΣ ΑΡΤΙΚ. Από τη Θεσσαλονίκη, μέλος του ΚΚΕ.
ΤΟΥΡΠΑΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ. Από το Σουφλί. Δάσκαλος. Μέλος του ΚΚΕ. Εξόριστος στην Ανάφη.
ΚΑΝΛΗΣ ΣΤΕΡΓΙΟΣ του Αθανασίου και της Ελισάβετ. Γεννήθηκε το 1907 στην Κρηνίδα (Βιτάσα) Σερρών. Μέλος του ΚΚΕ. Εξόριστος στην Ανάφη.
ΤΟΜΙΔΗΣ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ (α/α 456).
ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ. 28χρόνων. Από την Τραπεζούντα.
ΑΝΔΡΕΑΔΗΣ ΝΙΚΟΣ (α/α 238). 21 χρόνων. Από την Ευκαρπία Κιλκίς.
ΚΡΟΜΟΤΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ (α/α 302). 19χρόνων. Από το Τέρπυλο Κιλκίς.
ΜΗΤΣΙΚΟΝΑΣ ΝΙΚΟΣ (α/α 377). 26 χρόνων. Από την Τσαρίτσανη.
ΒΑΦΕΙΑΔΗΣ ΛΑΖΑΡΟΣ (α/α 261). 34 χρόνων. Δάσκαλος. Από το Μοναστήρι Φλώρινας.
ΡΙΣΒΗΣ ΜΑΝΩΛΗΣ(α/α 421). 29χρόνων. Ηλεκτρολόγος. Στέλεχος του ΕΑΜ Φλώρινας. Από την Αθήνα.
ΦΩΣΤΕΙΡΟΠΟΥΛΟΣ (;). Μέλος του ΚΚΕ. Από την Ανατολική Μακεδονία.
ΚΡΟΖΩΝΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ (α/α 330).
ΤΣΑΚΑΛΗΣ ΣΤΕΦΑΝΟΣ (α/α 452).
ΤΣΑΚΙΡΗΣ ΝΙΚΟΣ (α/α 459).
ΓΚΟΥΛΙΟΣ ΘΟΔΩΡΟΣ του Σταύρου (α/α 23), Φωτίου 31, Θεσσαλονίκη.

Έτσι την 1η Μάρτη 1943 εκτελέστηκαν συνολικά, όπως προκύπτει από τα στοιχεία που διασώθηκαν, 56 πατριώτες – αγωνιστές και όχι 46, όπως αναγράφεται στο έγγραφο της Ειδικής Ασφάλειας, στο οποίο αναφερθήκαμε.

«Σελίδες απ’ την Εθνική Αντίσταση και τον ΔΣΕ». Η στήλη παρουσιάζει πτυχές από γνωστά και λιγότερο γνωστά γεγονότα, φιλοξενεί αναμνήσεις αγωνιστών και καταγράφει μικρές και μεγάλες στιγμές, που χαράχτηκαν με αγώνες και αίμα στις χρυσές σελίδες της Εθνικής μας Αντίστασης και του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας.

Σελίδες απ’ την Εθνική Αντίσταση και τον ΔΣΕ: Δείτε τις όλες εδώ.