Η συναυλία της Πρωτοχρονιάς που εφευρέθηκε από τους Ναζί

Η Βιενέζικη συναυλία του νέου έτους πρέπει να θεωρηθεί ως η συναυλία «πολιτισμού, μουσικής, αισιοδοξίας και ευφορίας» έγραφε ο Γκέμπελς στα απομνημονεύματα του.

Η μουσική διαδραμάτισε σημαντικό εργαλείο προπαγάνδας της ναζιστικής ιδεολογίας από το Τρίτο Ράιχ και από τον ίδιο τον Χίτλερ. Ο Χίτλερ αγαπούσε την όπερα και την κλασική μουσική. Η μουσική του αντισημίτη και οπαδού της Άριας Φυλής Βάγκνερ, τον συνόδευε παντού. Η βαγκνερική όπερα «Οι αρχιτραγουδιστές της Νυρεμβέργης» επιλέχτηκε από τον ίδιο τον Χίτλερ να ανέβει από την Κρατική Όπερα του Βερολίνου για να σηματοδοτήσει την ίδρυση του Τρίτου Ράιχ.

12 Μαρτίου 1938 ο γερμανικός στρατός περνάει τα σύνορα και το ίδιο απόγευμα ακολούθησε ο Χίτλερ με το αυτοκίνητό του. Οι Γερμανοί όχι μόνο δεν συνάντησαν αντίσταση, αλλά έτυχαν ενθουσιώδους υποδοχής με ναζιστικές σημαίες, χιτλερικούς χαιρετισμούς και λουλούδια, επονομάζοντας, έτσι, την εκστρατεία Blumenkrieg («Πόλεμο των λουλουδιών»).

Μαέστρος της Φιλαρμονικής Ορχήστρας της Βιέννης είναι ο Κλέμενς Κράους. Ο γκάουλαϊτερ της Βιέννης του ζητά μια λαμπρή συναυλία τα κέρδη της οποίας θα διατίθενται εξ ολοκλήρου στην εθνικοσοσιαλιστική εκστρατεία για τη συγκέντρωση κεφαλαίων για τον πόλεμο. Η ημερομηνία που επιλέγεται είναι η 31η Δεκεμβρίου. Επιλέγονται έργα της δυναστείας των Στράους καθώς η μουσική τους θεωρήθηκε ότι εξέφραζε το αυστριακό φρόνημα της υπεροχής και του πατριωτισμού των αυστριακών. Η ορχήστρα σπάνια έπαιζε πριν από αυτή την περίοδο τη μουσική της οικογένειας Στράους, γνωστή για τον «Μπλε Δούναβη» και πολλά άλλα  βαλς. Από το 1941 ο μαέστρος της Φιλαρμονικής Κλέμενς Κράους επαναλαμβάνει τις συναυλίες κάθε αρχή του χρόνου κατά τη διάρκεια του πολέμου επιλέγοντας κομμάτια των Στράους. Η Πρωτοχρονιάτικη Συναυλία της Φιλαρμονικής Ορχήστρας στο Musikverein της Βιέννης γίνεται παράδοση.

Η Φιλαρμονική της Βιέννης είναι συνώνυμο του  συντηρητισμού της 176χρονης ιστορίας της. Αλλά μέχρι να αποκαλυφθούν οι σχέσεις της με τον ναζισμό (που συνεχίστηκαν και μετά το τέλος του Β΄ Παγκόσμιου Πόλεμου) πολλοί λάτρεις της κλασικής μουσικής μπορούσαν να δικαιολογήσουν και να ανεχτούν τον νεποτισμό, τον σοβινισμό και τον θεσμικό σεξισμό της. Το γεγονός ότι η ορχήστρα έχει μόλις επτά γυναίκες μέλη από τα 130 μέλη της, ενώ οι υπόλοιπες ευρωπαϊκές ορχήστρες – συμπεριλαμβανομένου του βασικού αντιπάλου της Βιέννης για τον τίτλο της «μεγαλύτερης ορχήστρας του κόσμου» για  δεκαετίες, – της Φιλαρμονικής του Βερολίνου – δέχτηκαν την αναγκαιότητα ισότιμου ανταγωνισμού, η Βιέννη παρέμεινε πεισματικά ανδροκρατούμενη. Μόλις το 1997 η αρπίστρια  Άννα Λέλκες, είχε τη δυνατότητα να γίνει πλήρες μέλος της. Σήμερα, υπάρχουν μόνο επτά γυναίκες μέλη – μια αξιολύπητη, αδικαιολόγητη στατιστική. Το αρχείο της ορχήστρας για την εθνοτική ποικιλομορφία είναι ακόμα χειρότερο. Προς υπεράσπιση του κλειστού ιδιόκτητου-επαγγέλματος, οι μουσικοί υποστηρίζουν ότι ο τρόπος δεξιοτεχνίας τους περνάει από πατέρα σε γιο, από συγγενή σε συγγενή, διατηρώντας τον τελευταίο αναγνωρίσιμο ήχο σε έναν ομογενοποιημένο συναυλιακό κόσμο. Νεποτισμός λέγεται.  Η διάκριση λόγω φύλου είναι παράνομη σύμφωνα με την αυστριακή και ευρωπαϊκή νομοθεσία. Πριν από λίγα χρόνια, το Κοινοβούλιο τιμωρεί τη Φιλαρμονική με περικοπή χρηματοδότησης ύψους 2,29 εκατομμυρίων ευρώ υποκριτικά δε γιατί τα χρήματα μπήκαν από την πίσω πόρτα.

Αυτό που θα μας απασχολήσει είναι τα ναζιστικά φαντάσματα της, τα αρχεία της, και η απενοχοποίηση του ναζιστικού παρελθόντος της μιας και δεν το χει αποκηρύξει ποτέ. Οι κατηγορίες που σκέπαζαν τον ναζιστικό της παρελθόν και μετά από έντονες πολιτικές πιέσεις βρίσκουν την Ορχήστρα το 2013 να αναθέτει σε τρεις ιστορικούς να ρίξουν φως στη ντροπιαστική περίοδο 1938-1945,  τα πορίσματά της έρευνας τους, (για δεκαετίες η Φιλαρμονική επέτρεπε μόνο επιλεκτική πρόσβαση στα αρχεία της) δημοσιεύτηκαν και αναρτήθηκαν και στην ιστοσελίδα της ορχήστρας. Αρκετοί ερευνητές την κατηγόρησαν για καταστροφή σημαντικών εγγράφων από την περίοδο του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Οι ιστορικοί λένε ότι το έργο τους παραμένει ημιτελές. Τους δόθηκαν μόλις δύο μήνες για να ετοιμάσουν την έκθεση και ότι θα συνεχίσουν να ψάχνουν και να εκδίδουν.

Αξίζει να σημειωθεί το «άλλοθι» (θα χρησιμοποιηθεί εκτός από το αυστριακό κράτος και από την Φιλαρμονικής Ορχήστρας της Βιέννης ως απενεργοποίηση του ναζιστικού της παρελθόντος σαν θύματα πια) που έδωσαν οι συμμαχικές δυνάμεις που απελευθέρωσαν την Αυστρία από το Γ΄Ράιχ στο τέλος του πολέμου, η απόφαση ότι η Ναζιστική Γερμανία το Μάρτιο του 1938 μπήκε ως κατοχική δύναμη και δεν υπήρξε καμιά  εθελοντική προσάρτηση. Η μεταπολεμική Αυστρία μόλις το 1991 αναγνώρισε το ρόλο της ρόλο στο Τρίτο Ράιχ και του Ολοκαυτώματος, εκφράζοντας μόνο επίσημα τη λύπη της.

Μερικά από τα πορίσματα της έρευνας τους.

Ένα εξαιρετικά υψηλό ποσοστό μελών της Ορχήστρας ήτανε μέλη του ναζιστικού κόμματος το 1945, σχεδόν το 50% των μουσικών ήταν μέλη της NSDAP, σε σύγκριση με μόλις 20% στη Φιλαρμονικής του Βερολίνου. Μέχρι το 1942, στα μέσα του πολέμου, 60 από τους 123 μουσικούς της ήταν ενεργοί Ναζί. Δύο ήταν και μέλη των SS. Ο αριθμός αυτός είναι αναλογικά υψηλότερος από τον συνολικό πληθυσμό της Αυστρίας. Πολλά από τα μέλη της εντάχθηκαν στο ναζιστικό κόμμα πριν από το 1938, όταν η ιδιότητα του μέλους ήταν παράνομη στην Αυστρία.

Στις 23 Μαρτίου 1938, ο βιολιστής Viktor Robitsek έλαβε ένα σύντομο σημείωμα από τη διεύθυνση της Φιλαρμονικής Ορχήστρας της Βιέννης. Του ανακοίνωνε την απόλυση του. Το «έγκλημα» του Robitsek δεν είχε καμία σχέση με τα μουσικά του ταλέντα: Ήταν Εβραίος. Ήτανε η πρώτη δίωξη.

Το 1946, αμέσως μετά τον πόλεμο, αλλά και την επόμενη χρονιά, την Πρωτοχρονιάτικη Συναυλία της Φιλαρμονικής Ορχήστρας της Βιέννης διευθύνει ο Γιόζεφ Κριπς, καθώς οι σύμμαχοι επιβάλλουν διετή απαγόρευση στον Κλέμενς Κράους. Η παρουσία του Κριπς, ο οποίος είχε διωχθεί από τους ναζί, βοηθά την ορχήστρα να ξεφορτωθεί τη «ρετσινιά» της συνεργασίας με τους εθνικοσοσιαλιστές, ενώ η πρώτη μεταπολεμική συναυλία αντιμετωπίζεται από το κοινό ως μια συμβολική κίνηση ειρήνης. Ο Κράους θα επιστρέψει στη Φιλαρμονική το 1948 και θα πραγματοποιήσει επτά ακόμα πρωτοχρονιάτικες συναυλίες μέχρι το 1954. Το πρόγραμμα της συναυλίας περιλαμβάνει κυρίως συνθέσεις της οικογένειας Στράους.

Οι περισσότεροι από αυτούς είχαν το δικαίωμα να παραμείνουν στην ορχήστρα μεταπολεμικά, ένα παράδειγμα ήτανε αξιωματικός SS και κατάσκοπος της Γκεστάπο που καταδίκασε αρκετούς σε θάνατο στα ναζιστικά στρατόπεδα Εβραίους μουσικούς κατά τη διάρκεια του Β ‘Παγκοσμίου Πολέμου ο εκτελεστικός διευθυντής της Helmut Wobisch που παρέμεινε μέχρι το τέλος της δεκαετίας του ΄60 (1953 – 1968).

Ένας από τους ιστορικούς της έρευνας σημειώνει: «Αυτό που με συγκίνησε περισσότερο κατά τη διάρκεια της έρευνάς μας ήταν η ιστορία των 16 μουσικών οι οποίοι εκδιώχθηκαν από την ορχήστρα εξαιτίας της ρατσιστικής θεωρίας των Ναζί. Έξι από αυτούς δολοφονήθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, και δύο μουσικοί έχασαν τη ζωή τους στη Βιέννη, ακόμη και πριν απελαθούν. Οι ιστορίες τους καθιστούν σαφές ότι υπήρχε ένα αντισημιτικό κλίμα στην ορχήστρα ακόμη και πριν από το Anschluss. «Η συναίνεση ήταν ότι … οι Εβραίοι ήταν πάντα αποκομμένοι από τους υπόλοιπους. Έτσι ήταν πάντα «αυτοί » και «οι άλλοι» και στη συνέχεια υπήρχαν μερικοί που στέκονταν κάπου μεταξύ τους, ως «αντισημίτες».

Το 1966 ή το 1967 η ορχήστρα ξανά-τίμησε με το υψηλότερο βραβείο της, Ehrenring (δαχτυλίδι της τιμής), τον Baldur von Schirach, πρώην κυβερνήτη του Ναζιστικού Κόμματος στη Βιέννη, ο οποίος είχε μόλις απελευθερωθεί από τη φυλακή για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας την απέλαση χιλιάδων Εβραίων σε στρατόπεδα θανάτου. Η πρώτη φορά ήτανε το 1942 που του το αφαίρεσαν μετά την ήττα των ναζί. Από το 2013 μέχρι σήμερα καμιά τιμή δεν ανακλήθηκε.

Η ορχήστρα κατά τη διάρκεια της ναζιστικής περιόδου τίμησε με το «δαχτυλίδι της τιμής» έξι μαζικούς δολοφόνους, συμπεριλαμβανομένου του χασάπη της Ολλανδίας και του  επικεφαλή των σιδηροδρόμων του Ράιχ, ο οποίος είχε υπό την εποπτεία του τα τρένα προς στο Άουσβιτς. Οι τιμές αυτές δεν ανακλήθηκαν ποτέ και μερικοί από τους εγκληματίες μπόρεσαν να παρακολουθήσουν τις συναυλίες της Φιλαρμονικής στη δεκαετία του 1960.

Μετά τον πόλεμο, μόνο δύο από τους εννέα που είχαν μεταναστεύσει επέστρεψαν στη Βιέννη, αλλά ποτέ δεν επανήλθαν στη Φιλαρμονική. Τέσσερα ναζιστικά μέλη απολύθηκαν κατά τη διάρκεια της περιόδου «από-ναζιστοποίησης»  και έξι συνταξιοδοτήθηκαν.

Η ορχήστρα ενέκρινε ομόφωνα το Anschluss (προσάρτηση) με τη Γερμανία, με την οποία ο διευθυντής της Karl Böhm (έλεγε ότι «οι Ναζί δεν είναι τόσο κακοί – θέλουν να εξαλείψουν τις γυναίκες από την πολιτική» και από την ορχήστρα)  δήλωσε «100% ναι» και αποδείχτηκε ο πρόθυμος εκτελεστής του πολιτιστικού «καθαρισμού» της καταδίδοντας τους Εβραίους, και αφαιρώντας τον «εβραίο» *Γκούσταβ Μάλερ και άλλους μεγάλους μουσικούς από την ιστορία της.

Η Φιλαρμονική Ορχήστρα της Βιέννης προστατεύει μέχρι σήμερα την εμπορική ονομασία της. Αυτό έχει αυτό πουλάει. Τώρα αν ανάμεσα στο λαμπερό ακροατήριο επιχειρηματιών, βασιλιάδων,  διασημοτήτων και πολιτικών είναι και απόγονοι των ναζί ή και ακόμα οι ζωντανοί ναζί δεν πειράζει Wien bleibt Wien – Η Βιέννη παραμένει η Βιέννη – είναι το σύνθημα της πόλης. Μια χρυσοποίκιλτη αίθουσα χωρητικότητας 2,000 ατόμων είναι με 30.000 λουλούδια από τους βιενέζικους κήπους.

Τσιμεντώνεις την ιστορία βάζεις και τα ακουστικά και απολαμβάνεις.

Καλή Χρονιά.

*Γκούσταβ Μάλερ, υπήρξε και καλλιτεχνικός διευθυντής της Όπερας της Βιέννης για πολλά χρόνια, αφού κυνηγήθηκε, παραιτήθηκε λόγω του αντισημιτισμού της Ορχήστρας το 1907