«Τα βόλια κι αν σε φάγανε νεκρός τους φοβερίζεις» – 79 χρόνια από τη μεγάλη μάχη στην Καισαριανή (15-16 Ιούνη 1944)

Το έργο το έχουμε ξαναδεί. Πρόκειται για «στρατευμένους ιστορικούς» από αμερικανικά κέντρα και παράκεντρα, με περγαμηνές στην αναθεώρηση της Ιστορίας και στον αντικομμουνισμό. Στόχος, το παρελθόν να εξορκιστεί ανέκκλητα και οριστικά, να μην ταράξει ξανά τις συνειδήσεις των ανθρώπων και να τους εμπνεύσει παραδείγματα. Να ξεχαστεί η θεωρία της πάλης των τάξεων ή καλύτερα να ενοχοποιηθεί ή να γίνει αντικείμενο σαρκασμού, καθώς το φάντασμα εξακολουθεί να πλανιέται ακόμη πάνω απ’ την Ευρώπη και τον κόσμο ολόκληρο. Και ιδού η εργαλειακή χρησιμότητα ορισμένων αφηγήσεων στη μεταμοντέρνα εποχή μας: Από τους ΕΛΑΣίτες έως τους μαχητές του Στάλινγκραντ και του Κουρσκ, από το «κόμμα των εκτελεσμένων» (ΚΚΓ) έως τους μαχητές των Βιετκόνγκ, από τα υπόγεια της παρανομίας έως τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, από το μαχόμενο εργατικό και κομμουνιστικό κίνημα έως τις απόπειρες θεμελίωσης λαϊκής εξουσίας, όλα αυτά, άνθρωποι, ιδέες, αγώνες ήταν όργανα του κακού!

Η θεωρία των «δύο άκρων», δηλαδή ο κόκκινος και ο μαύρος φασισμός, η μαύρη και η κόκκινη τρομοκρατία! Οι κατασκευαστές αυτού του αναθεωρητισμού γνωρίζουν πολύ καλά ότι το παρελθόν νοηματοδοτεί το παρόν και στο παρόν επινοείται το μέλλον, όχι, όμως, γραμμικά και νομοτελειακά. Στη μεταμοντέρνα εποχή, που εδράζεται αποκλειστικά στο παρόν, δεν μπορεί να επιβιώνει μια ζώσα ιστορία, ένα παρελθόν δηλαδή που κάτι ακόμη μπορεί να προσκομίσει στο παρόν. Ετσι, λοιπόν, οι διαχειριστές του παρόντος ανακατασκευάζουν το παρελθόν αυθαιρέτως, αλλά αληθοφανώς, ώστε να συνάδει και να συνηγορεί προς τη χρεία του παρόντος.

Στη συνοικία αυτή χύθηκε πολύ αίμα

Στην Καισαριανή, όμως, γνωρίζουμε πολύ καλά την Ιστορία μας, τους πραγματικούς αγωνιστές και τους συνεργάτες των ναζί. Η Καισαριανή ήταν από τις πρώτες συνοικίες της ΕΑΜικής Αντίστασης και συμβολικά ονομάστηκε «Στάλινγκραντ», ώστε ο αγώνας της να παρομοιάζεται με εκείνον της ηρωικής σοβιετικής πόλης, που έπληξε την επίλεκτη στρατιά του Χίτλερ. Στη μικρή αυτή συνοικία της Αθήνας χύθηκε πολύ αίμα, χάθηκαν ανθρώπινες ζωές από τις κακουχίες της τριπλής φασιστικής κατοχής, συνελήφθησαν, εξορίστηκαν και εκτελέστηκαν αρκετοί, δόθηκαν πολλές μάχες και καταγράφηκαν ηρωικές πράξεις.

Ογδόντα χρόνια σχεδόν πέρασαν από τις μεγάλες μάχες της Καισαριανής το 1944, που την κατέστησαν ένα από εκείνα τα ιδιόμορφα οχυρά του ανταρτοπόλεμου των πόλεων, απόρθητο από τις κατοχικές φρουρές και τα τάγματα ασφαλείας. Αρκετές φορές έγιναν επιχειρήσεις για την «άλωση» του οχυρού. Περίπου 49 φορές οι Γερμανοί κατακτητές και τα τάγματα ασφαλείας θα αποπειραθούν να πατήσουν το ελεύθερο χώμα της Καισαριανής, αλλά άλλες τόσες θα αποτύχουν.

Τα συγκλονιστικά γεγονότα της Καισαριανής το 1944 είναι πολλά, άλλα μνημονεύονται και άλλα φωνάζουν στα σοκάκια της και στις σκόρπιες αναθηματικές πλάκες.

– 5.3.1944. Συνεργείο από ΕΛΑΣίτες της Καισαριανής γράφει με πελώρια γράμματα στις κερκίδες του Παναθηναϊκού Σταδίου «ΕΑΜ – ΕΛΑΣ». Την άλλη μέρα οι κατακτητές οργίζονται. Οι Ελληνες πατριώτες ενθουσιάζονται.

– 7.3.1944. Διαδήλωση – διαμαρτυρία στο Παγκράτι. Ο ΕΛΑΣ Καισαριανής περιφρουρεί τη διαδήλωση και συγκρούεται με όργανα της Ειδικής Ασφάλειας και ταγματασφαλίτες.

– 25.3.1944. Ενοπλη μαχητική διαδήλωση με αφορμή την επέτειο της Επανάστασης του 1821. Σύγκρουση με Γερμανούς και συνεργάτες τους. Ενας Γερμανός νεκρός.

– 5.4.1944. Επίθεση του ΕΛΑΣ Καισαριανής στα Ιλίσια ενάντια στους ταγματασφαλίτες που φρουρούσαν τους πέντε κρεμασμένους γιατρούς αγωνιστές του Νοσοκομείου Συγγρού.

– 18 Απρίλη 1944. Η ανατίναξη της σκάλας του Σχολείου Βενιζέλου.

– 21.4.1944. Συνδυασμένη επίθεση 1.000 ανδρών των Ταγμάτων Ασφαλείας με επικεφαλής τον στρατηγό – δήμιο Σιμάνα. Ο εχθρός έχει 30 νεκρούς. Ο ΕΛΑΣ έχει έναν λοχαγό «νεκρό», που τελικά επέζησε, έναν μαχητή, τον Χαράλαμπο Μπαξεβανάκη, νεκρό, και πέντε τραυματίες.

– Πρωτομαγιά του 1944. Η εκτέλεση 200 κομμουνιστών στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής.

– 4.6.1944. Επίθεση ταγματασφαλιτών. Ο ΕΛΑΣ μάχεται γενναία. Ο εχθρός έχει 25 νεκρούς.

– 13.6.1944. Ο ΕΛΑΣ μάχεται γενναία και εξοντώνει ολόκληρη την προδοτική οργάνωση ΟΕΔΕ.

– 4.7.1944. Πάνω από 500 χιτλερικοί SS μαζί με χωροφύλακες και Χίτες κάνουν άγρια επιδρομή. Ο ΕΛΑΣ τους αντιμετωπίζει και τους προξενεί σοβαρές απώλειες.

– Δεκεμβριανά: Είκοσι έξι ολόκληρα μεσάνυχτα κράτησε μία από τις πιο ανατριχιαστικές φάσεις της ιστορίας της πόλης. Και όταν τα ένοπλα τμήματα του Σκόμπι κατάφεραν να μπουν στην Καισαριανή υποτάξανε γκρεμισμένα και άψυχα ντουβάρια. Τα αστικά στρατεύματα μετά την άνιση αυτή μάχη εισέρχονται στην Καισαριανή και ακολουθεί η «συμμαχική» κατοχή στη συνοικία.

79 χρόνια από τη μάχη

Αυτές τις μέρες συμπληρώνονται 79 χρόνια από τη μεγάλη μάχη στην Καισαριανή (15 – 16 Ιούνη 1944), μια από τις κορυφαίες αλλά και τραγικές πράξεις της Κατοχής και της Αντίστασης ανάμεσα στο 2ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ Αθήνας (200 μαχητές) και σε 1.300 Γερμανούς και ταγματασφαλίτες βαριά οπλισμένους, οι οποίοι για πολλοστή φορά εισέβαλαν τα ξημερώματα της 15ης προς 16η Ιούνη 1944 στην Καισαριανή, στην προσπάθειά τους να την καταλάβουν, αιφνιδιάζοντας τον αδούλωτο κι ανυπότακτο λαό της. Κι αφού έστησαν ένα τεράστιο μπλόκο γύρω απ’ την ελεύθερη και απάτητη προσφυγική συνοικία, προχώρησαν σε μαζικές συλλήψεις και εκτελέσεις επιτόπου.

Το 2ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ, που είχε πληροφορηθεί τις κινήσεις των Γερμανών, από νωρίς είχε πάρει θέση σε καίρια σημεία, έτοιμο να επέμβει για να διαλύσει το μπλόκο και να προστατέψει τις γειτονιές και τον λαό της Καισαριανής.

Η επίθεση του ΕΛΑΣ έγινε προς τα ξημερώματα από δυο μεριές, στην κεντρική λεωφόρο της Καισαριανής και από την πλευρά του Βύρωνα και της Γούβας. Οι Γερμανοί αιφνιδιάστηκαν, το μπλόκο διαλύθηκε και οι συλληφθέντες έμειναν ελεύθεροι. Η σύγκρουση που ακολούθησε κράτησε μέχρι το πρωί, αλλά οι Γερμανοί δεν μπόρεσαν και πάλι να υποτάξουν την Καισαριανή. Το μεγαλύτερο τμήμα των ανταρτών του ΕΛΑΣ υποχώρησε προς τον Καρέα και τη Ν. Ελβετία, απ’ όπου κατάφεραν να διαφύγουν προς τον Υμηττό, παρά το ισχυρό γερμανικό μπλόκο που υπήρχε εκεί.

Ο Στεφανής Τσάφος, στέλεχος του ΕΛΑΣ Καισαριανής και της ΟΠΛΑ, μαζί με τα παλικάρια του Απόλλωνα Δαβλάκου, Γραμματέα της Οργάνωσης Καισαριανής του ΚΚΕ, πολέμησαν ηρωικά τον εχθρό και επιχείρησαν να διαφύγουν μέσα από το γερμανικό μπλόκο του Βύρωνα. Αλλά ο Στέφανος τραυματίστηκε βαριά στο πόδι και δεν μπορούσε να ακολουθήσει τους συναγωνιστές του κι αφού τους παρότρυνε να φύγουν, κρύφτηκε μέσα στα χωράφια σ’ ένα λάκκο, αλλά με το πρώτο φως της μέρας οι ταγματασφαλίτες τον ανακάλυψαν οδηγημένοι απ’ τα ματωμένα χνάρια πάνω στο χώμα και τον συνέλαβαν. Αλλά και τα άλλα παλικάρια του Δαβλάκου βρέθηκαν περικυκλωμένα στο υψωματάκι «Αστέρι» κοντά στο μοναστήρι. Ηταν ο Απόλλωνας Δαβλάκος, ο Πρόδρομος Αδραμίτογλου, ο Σωτήρης Βενιέρης, ο Ανδρέας Κρυσταλλάκος, ο Μιχάλης Μενεγάκης, ο Νίκος Νταλιάνης και ο Γιώργος Πολεμαρχάκης. Τα ξημερώματα ακούστηκαν στο ύψωμα πυροβολισμοί και ριπές που κράτησαν αρκετή ώρα. Τα επτά παλικάρια της ομάδας του Δαβλάκου και σύντροφοι του Τσάφου βρέθηκαν πριν από το μεσημέρι γαζωμένοι απ’ τις σφαίρες του εχθρού πάνω στον λόφο.

Στέφανος Τσάφος

«Τα βόλια κι αν σε φάγανε νεκρός τους φοβερίζεις»

Κατά τις 9 το πρωί μια κουστωδία από ταγματασφαλίτες έσερναν με φωνές και βλαστήμιες στη λεωφόρο Καισαριανής «θριαμβευτικά», φορτωμένο πάνω σ’ ένα γάιδαρο, τον βαριά τραυματισμένο ΕΛΑΣίτη Στέφανο Τσάφο. Σε μια γειτονιά την ώρα που περνούσαν υπήρχε μπλόκο των Γερμανών σε ένα σπίτι και ετοιμάζονταν να εκτελέσουν επιτόπου μια ολόκληρη οικογένεια που τη θεωρούσαν ύποπτη για τον θάνατο ενός Γερμανού στρατιωτικού. Ο Στέφανος Τσάφος, αν και βαριά τραυματισμένος και μισολιπόθυμος, κατάλαβε τι επρόκειτο να γίνει και με όση δύναμη του απέμενε φώναξε δυνατά προς τους Γερμανούς στρατιώτες: «Αφήστε τους, εγώ τον σκότωσα». Τότε οι Γερμανοί χίμηξαν πάνω του και τον κατατρύπησαν με τις ξιφολόγχες τους. Η οικογένεια σώθηκε και ο Στέφανος, αφού διαπομπεύτηκε επί ώρες στους δρόμους της Καισαριανής, μεταφέρθηκε στου Γουδή. Εκεί βασανίστηκε φριχτά. Του έκαψαν το σώμα, του τσάκισαν τα κόκαλα, του έκαψαν το στήθος και τα γεννητικά όργανα με πυρακτωμένο σίδερο, του έβαλαν βρασμένα – καυτά αυγά στις μασχάλες και τον άφησαν ημιθανή λύνοντας και τις χειροπέδες του. Εκείνος, όμως, θηρίο ανήμερο, πραγματικό βουρλιώτικο παλικάρι, πετάχτηκε ορθός αιφνιδιάζοντας τους φρουρούς του και άρπαξε ένα τουφέκι έτοιμος να σαρώσει με μια ριπή τους πάντες. Οι φρουροί έντρομοι πήδηξαν από πόρτες και παράθυρα για να αποφύγουν τις ριπές, αλλά το όπλο δεν λειτούργησε και το παλικάρι έπεσε από τα μαζικά εχθρικά πυρά που δέχτηκε μετά τον αιφνιδιασμό. Κάποιοι συναγωνιστές του αφηγούνται ότι στη συνέχεια οι ταγματασφαλίτες περιέλουσαν το πτώμα του με βενζίνη και το έκαψαν. Ηταν 16 Ιούνη 1944.

Ο Καισαριανιώτης ποιητής Κ. Καλατζής έγραψε για τον Στέφανο Τσάφο τους παρακάτω στίχους: «Σαν το λιοντάρι σ’ έπιασαν το βαρυλαβωμένο, μα σπας στη δίκη τα δεσμά κι απάνω τους χιμίζεις, τα βόλια κι αν σε φάγανε νεκρός τους φοβερίζεις».

Ενα απέριττο μνημείο έχει στηθεί στον τόπο της θυσίας αυτών των παλικαριών και κάθε χρόνο στην επέτειο της μάχης η ΠΕΑΕΑ τιμά τους 10 ήρωες που έπεσαν πολεμώντας εκείνη τη μέρα.

Ο άλλοι δύο αδελφοί Τσάφου, ο Γιάννης και ο Γιώργος, έδωσαν το «παρών» στους αγώνες της ΕΑΜικής Αντίστασης στις γειτονιές της Καισαριανής. Ο Γιάννης ήταν και για χρόνια ο σημαιοφόρος των αντιστασιακών της Καισαριανής. Η ηρωίδα μάνα αυτών των παλικαριών πέθανε σε βαθιά γεράματα το 1980. Η φωτογραφία των αδελφών Μανώλη και Στέφανου Τσάφου βρίσκεται ανάμεσα στις φωτογραφίες των δεκάδων αγωνιστών από την Καισαριανή, στη μόνιμη έκθεση για την ΕΑΜική Αντίσταση στο δημαρχείο της πόλης.