Β. Θεοδωρακόπουλος: Κατοχή-Αντίσταση-Δεκέμβρης-Βάρκιζα, η πολιτική του ΚΚΕ, τα Λαϊκά Μέτωπα κι η Γ’ Διεθνής

Για την περίοδο <<Κατοχή-Αντίσταση-Δεκέμβρης-Βάρκιζα>> και την πολιτική του ΚΚΕ η βιβλιογραφία είναι χωρίς υπερβολή απέραντη. Το ίδιο ισχύει και για τα αρχεία, που έχουν έρθει στο φως της δημοσιότητας, χωρών όπως η Αγγλία, ΗΠΑ, Ρωσία (ΕΣΣΔ), των βαλκανικών χωρών, της Τσεχοσλοβακίας και άλλων ευρωπαϊκών αλλά και της Τρίτης Διεθνούς. Δε λείπουν επίσης τα ημερολόγια και τα απομνημονεύματα, η αλληλογραφία των τριών ηγετών (Στάλιν, Τσόρτσιλ, Ρούσβελτ) και των διπλωματών ούτε και τα ερμηνευτικά σχήματα για την πολιτική του ΚΚΕ, τα οποία με μια πρώτη ομαδοποίηση είναι τα εξής:

α. Των τριών γύρων, που εμφανίστηκε γύρω στα 1950 και κυριάρχησε δύο δεκαετίες. Σύμφωνα με το σχήμα αυτό, το ΚΚΕ με την Αντίσταση ενδιαφερόταν κυρίως για την κατάληψη της εξουσίας με τα όπλα: Γιαυτό προχώρησε στην ένοπλη σύγκρουση του ΕΛΑΣ με τον ΕΔΕΣ (Οκτώβρης 1943-Γενάρης 1944), στην ένοπλη εξέγερση το Δεκέμβρη 1944 σε Αθήνα-Πειραιά και στον εμφύλιο πόλεμο 1946-1949.

β. Η ερμηνεία, που κυριάρχησε με διάφορες παραλλαγές μετά την Μεταπολίτευση του 1974 και είχε σχετικά κοινή ιδεολογική-πολιτική αφετηρία. Σύμφωνα με αυτήν η πολιτική του ΚΚΕ ήταν γεμάτη αντιφάσεις και ανακολουθίες: Πολιτική εθνικής ενότητας με τις αντιναζιστικές αστικές δυνάμεις, την εξόριστη κυβέρνηση Καΐρου και τις άλλες αντιστασιακές οργανώσεις στη διάρκεια του ’42 και ’43–Ένοπλη σύγκρουση του ΕΛΑΣ με τον ΕΔΕΣ το φθινόπωρο 1943, ανακωχή και διαπραγματεύσεις με ΕΔΕΣ και ΕΚΚΑ, με την κυβέρνηση Καΐρου και το αγγλικό Στρατηγείο Μέσης Ανατολής, ειρήνευση με τη συμφωνία της Πλάκας το Φλεβάρη 1944. Το Μάρτη 1944 ίδρυση της ΠΕΕΑ, της Εαμικής κυβέρνησης του βουνού, σε αντιπαράθεση αντικειμενικά με την επίσημη ελληνική κυβέρνηση του Καΐρου-Διάσκεψη του Λιβάνου Μάης 1944 και υπογραφή συμφωνίας για συγκρότηση κυβέρνησης εθνικής ενότητας με τις αστικές δυνάμεις-Διάλυση της ΠΕΕΑ αρχές Νοέμβρη 1944-Υπογραφή στην Καζέρτα Σεπτέμβρης 1944, της συμφωνίας, με την οποία ο ΕΛΑΣ τέθηκε κάτω από τις διαταγές του Άγγλου αρχιστράτηγου Σκόμπι-Εγκατάσταση της εθνικής κυβέρνησης στην Αθήνα μετά την απελευθέρωση τον Οκτώβρη 1944. Πολιτική σύγκρουση ΕΑΜ και αστικών δυνάμεων το Νοέμβρη 1944, η γνωστή ως κρίση αποστράτευσης, αποχώρηση των υπουργών του ΕΑΜ από την κυβέρνηση-πραγματοποίηση συλλαλητηρίου και κήρυξη απεργίας από το ΕΑΜ αρχές Δεκέμβρη-δολοφονική επίθεση της Αστυνομίας στο άοπλο πλήθος-Ένοπλη εξέγερση του ΕΛΑΣ και ο πόλεμος των 33 ημερών,-ήττα, ανακωχή, συμφωνία της Βάρκιζας το Φλεβάρη 1945 καιπαράδοση των όπλων από τον ΕΛΑΣ.

Με βάση αυτή την αφήγηση ενώ προβάλλεται η αντιστασιακή δράση του ΕΑΜ και το έργο του συνολικά, η πολιτική του ΚΚΕ χαρακτηρίζεται ως <<τρελό λεωφορείο>> ή <<ακυβέρνητο καράβι>>, χωρίς στρατηγική και συνέπεια. Ότι οι επιλογές του αναιρούν η μία την άλλη, και η πολιτική του είναι μια ακολουθία λαθών και απαράδεκτων υποχωρήσεων. Η ηγεσία του κόμματος εγκαλείται για ανικανότητα, ότι στάθηκε κατώτερη των περιστάσεων <<έλειψε η πολιτική ωριμότητα, η ολόπλευρη θεώρηση της κατάστασης και η γνώση των εθνικών και των διεθνών συσχετισμών>>. Η ερμηνεία αυτή μπορεί να χαρακτηριστεί στο σύνολό της ως <<φιλο-Εαμική>> με τη σχετικότητα του όρου και συνάμα…αντι-ΚΚΕ, αφού ασκείται πολύ αυστηρή ως άδικη ή και εχθρική κριτική απέναντι στο ΚΚΕ για τις επιλογές του ΕΑΜ και μερικές φορές στη βάση του απλοϊκού σχήματος <<το καλό ΕΑΜ-το κακό ΚΚΕ>> ή <<οι δογματικοί της ηγεσίας του ΚΚΕ και οι επαναστάτες καπετάνιοι>>. Η ηγεσία του ΚΚΕ συνήθως θεωρείται, με μια αντιεπιστημονική εμμονή, ότι είναι ετερόφωτη-φερέφωνο της Μόσχας και του Στάλιν και ότι η ΕΣΣΔ με την Αγγλία και τις ΗΠΑ διαμοίρασαν τον μεταπολεμικό κόσμο σε ζώνες επιρροής με τις γνωστές συμφωνίες και η Ελλάδα έπεσε στην επιρροή της Αγγλίας-πρόκειται για τις <<συμφωνίες>> Στάλιν-Τσόρτσιλ με τα <<ποσοστά>> και της Γιάλτας, που ανάγονται σε ένα είδος ερμηνευτικού πας παρ τού.

γ. Τελευταίο (;) εμφανίστηκε το ερμηνευτικό σχήμα <<των δύο στρατηγικών του ΚΚΕ>>, μιας φανερής, της εθνικής ενότητας-συνεργασίας με τις αστικές αντιναζιστικές δυνάμεις,με τις άλλες αντιστασιακές οργανώσεις και τους Εγγλέζους και του ειρηνικού-δημοκρατικού δρόμου και μιας κρυφής για την κατάληψη της εξουσίας με τα όπλα κατάτην απελευθέρωση. Μία άλλη εκδοχή του σχήματος αυτού έχει ως εξής: <<… Το ΚΚΕ διατηρούσε την ελπίδα να κερδίσει την εξουσία με εκλογές, που θα διεξάγονταν υπό τη σκιά της πανελλαδικής παρουσίας του ΕΛΑΣ (…). Επρόκειτο λοιπόν για ένα είδος ”διπλής στρατηγικής” εκ μέρους του ΚΚΕ, όπου η στρατιωτική ισχύς θα λειτουργούσε παράλληλα με την αποδοχή του δημοκρατικού και ειρηνικού πλαισίου, που συμφωνήθηκε στο πλαίσιο της κυβέρνησης εθνικής ενότητας>>.

Τα σχήματα αυτά έχουν ως προϋπόθεση στον έναν ή στον άλλο βαθμό ιδεολογικές και πολιτικές προκείμενες, ενώ ορισμένες- ή περισσότερες- μελέτες είναι φορτισμένες με αντικομμουνιστική και αντισοβιετική διάθεση ή πολεμική, ιδιαίτερα της περιόδου 1950-1974. Οπωσδήποτε έχουν τη δική τους συμβολή στην ιστορική έρευνα, αδυνατούν όμως να προσδιορίσουν αντικειμενικά και να ερμηνεύσουν σε βάθος την πολιτική του ΚΚΕ κατά την περίοδο που μας ενδιαφέρει.

Σύγχρονος καθηγητής της νεώτερης ιστορίας στη φιλοσοφική σχολή του ΑΠΘ επισημαίνει ότι από τη βιβλιογραφία λείπει ακόμη το <<ενιαίο και συνεκτικό ερμηνευτικό σχήμα>> και <<το έγκυρο θεωρητικά-μεθοδολογικά>> θα προσθέταμε εμείς σεμνά.

Η πολιτική του ΚΚΕ την περίοδο <<Κατοχή-Αντίσταση-Δεκέμβρης-Βάρκιζα>> μπορεί να αποτυπωθεί στο χαρτί και να ερμηνευτεί μόνο μέσα από μια οπτική: Ότι είναι κομμουνιστικό κόμμα, μαρξιστικό-λενινιστικό και μέλος της Τρίτης Διεθνούς. Αυτό σημαίνει ότι έχει δοσμένες, ιστορικά διαμορφωμένες, πολιτικές, ιδεολογικές και οργανωτικές αρχές, που καθορίζουν τις επιλογές του και την πολιτική του από τον Οκτώβρη 1940 ως τη Βάρκιζα ή θα έπρεπε να καθορίζουν. Αυτά όλα με την προϋπόθεση ότι η ηγεσία του μπορούσε να συλλάβει τις ιστορικές δυνατότητες που υπήρχαν, κάνοντας στις καμπές της εξέλιξης <<συγκεκριμένη ανάλυση της συγκεκριμένης κατάστασης>> μέσα στο σύμπαν του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, του πολέμου στα Βαλκάνια και στην Ελλάδα. Ότι μπορούσε να συλλάβει το σύστημα των αντιθέσεων, που είχε διαμορφωθεί διεθνώς και κυρίως στην Ευρώπη ανάμεσα στους δύο συνασπισμούς ΕΣΣΔ-Αγγλία-ΗΠΑ και φασιστικός άξονας Γερμανίας-Ιταλίας-Ιαπωνίας αλλά και ανάμεσα στους τρεις μεγάλους συμμάχους-σύστημα το οποίο τροποποιούνταν στην εξέλιξή του. Και φυσικά το σύστημα των ταξικών-πολιτικών συσχετισμών και αντιθέσεων στην Ελλάδα.

Στο βιβλίο η προσέγγιση δεν είναι μόνο ιστορική αλλά και κοινωνιολογική για το ζήτημα του πολέμου, της πάλης των τάξεων, του κράτους και της εξουσίας, της επανάστασης και του ιμπεριαλισμού. Για τα ζητήματα αυτά γίνεται και μια στοιχειώδης αλλά αναγκαία θεωρητική ανάλυση, για να φωτιστούν καλύτερα τα ιστορικά γεγονότα και οι επιλογές.

Η ιστορική εξέλιξη της περιόδου που εξετάζεται, κυριαρχείται από το εθνικό-λαϊκό-πατριωτικό στοιχείο, όπως εκφράζεται κυρίως από το ΕΑΜ, στον αγώνα για την απελευθέρωση και για τη Λαοκρατία μεταπολεμικά. Διαπερνάται όμως έντονα και καθορίζεται από την πάλη των τάξεων, για το ζήτημα του κράτους και της εξουσίας. Για το λόγο αυτό αναπόσπαστο στοιχείο του έργου είναι τα παραρτήματα, που βοηθούν στην κατανόηση αυτού του κρίσιμου ζητήματος.

Ο γράφων επιχειρεί, μέσα από μια ορισμένη εξιστόρηση, να δείξει ότι το ΚΚΕ είχε διαμορφώσει συγκεκριμένη στρατηγική για την Αντίσταση, τη συγκρότηση και δράση του ΕΑΜ αλλά και την ανάληψη της εξουσίας μετά την απελευθέρωση. Είχε σχέδιο και πρόγραμμα. Η στρατηγική αυτή, που την εφάρμοσε με συνέπεια ως τη Βάρκιζα, καρποφόρησε με τη ανάπτυξη του ΕΑΜ, που έγινε πλειοψηφικό ρεύμα στην κοινωνία και μαζικό απελευθερωτικό κίνημα. Έφερνε όμως στο ζήτημα του κράτους και της εξουσίας τα γνωστά <<λάθη>> και τη μια <<υποχώρηση>> μετά την άλλη με τη δραματική κατάληξη το Δεκέμβρη 1944 και τη Βάρκιζα. Αναλύεται επίσης διεξοδικά η ιστορική διαμόρφωση αυτής της στρατηγικής και το ιδεολογικό βάθος που είχε. Φυσικά είναι αδύνατο να ερμηνευτεί η πολιτική του ΚΚΕ ξέχωρα από την πολιτική των λαϊκών-αντιφασιστικών Μετώπων στην Ευρώπη και την πολιτική της Τρίτης Διεθνούς. Ούτε να ερμηνευτεί η μεγάλη ανάπτυξη του ΚΚΕ και του ΕΑΜ στην Κατοχή χωρίς τη στοιχειώδη κατανόηση των εξελίξεων στο Μεσοπόλεμο (1919-1939).

Το βιβλίο απευθύνεται σε ευρύτερο κοινό, γιαυτό παρατίθενται γεγονότα και εξελίξεις που είναι γνωστά στη βιβλιογραφία και σε ένα μυημένο κοινό-δίνονται όμως από την οπτική του συγγραφέα και για τις ανάγκες της ερμηνείας. Γράφτηκε επίσης με έναν όχι αυστηρά ακαδημαϊκό τρόπο, ενώ οι εξελίξεις και τα γεγονότα δίνονται όχι μόνο με την κλασική εξιστόρηση αλλά και με μια δραματοποίηση.