Βαλεντίνα Τερεσκόβα, η πρώτη κοσμοναύτης-“Έι Ουρανέ, βγάλε το καπέλο σου!”

Δεν ξέρω αν στο σοσιαλισμό θα γιορτάζεται ο Άγιος Βαλεντίνος, σίγουρα όμως θα δικαιούνταν μια γιορτή η Βαλεντίνα Τερεσκόβα.  Η πρώτη γυναίκα στο διάστημα, γεννήθηκε σαν σήμερα το 1937 στο χωριό Μπαλσόι Μασλενίκαβο από γονείς Λευκορωσικής καταγωγής. Ο πατέρας της ήταν οδηγός τρακτέρ, που έπεσε στη διάρκεια του σοβιετοφινλανδικού πολέμου το 1939 και η μητέρα της εργάτρια υφαντουργίας. Είχε επίσης μια μεγαλύτερη αδερφή, τη Λουντμίλα, κι ένα μικρότερο αδερφό το Βλαντιμίρ. Από νεαρή ηλικία εργάστηκε σε εργοστάσιο ελαστικών κι αργότερα υφαντουργίας, ενώ παράλληλα φοιτούσε ως τεχνικός ύφανσης βαμβακιού σε εσπερινή σχολή, λαμβάνοντας το δίπλωμά της το 1960. Το 1957 έγινε μέλος της Κομσομόλ, ενώ δυο χρόνια αργότερα ξεκίνησε να μαθαίνει αλεξίπτωτο στην αερολέσχη του Γιαροσλάβ, σημειώνοντας πάνω από 90 άλματα. Μετά τις πρώτες πτήσεις ανδρών κοσμοναυτών στο διάστημα, με πρώτο φυσικά το Γιούρι Γκαγκάριν, τον οποίο θαύμαζε πολύ η Τερεσκόβα, ο Σεργκέι Κορόλιοφ είχε την ιδέα αποστολής μιας γυναίκας στο διάστημα. Από τις αρχές του 1962, ξεκίνησε η αναζήτηση υποψηφίων με βάση τα ακόλουθα κριτήρια: Αλεξιπτωτίστρια, ως 30 ετών, το μέγιστο 1,70 ύψος και 70 κιλά βάρος. Από τις εκατοντάδες υποψήφιες, επελέγησαν πέντε: Η Ζαν Γιόρκινα, η Τατιάνα Κουζνέτσοβα, η Βαλεντίνα Πονομάρεβα, η Ιρίνα, Σολόβγιοβα και η Βαλεντίνα Τερεσκόβα. Μετά την επιλογή τους, οι κοπέλες κλήθηκαν να υπηρετήσουν έκτακτη στρατιωτική θητεία πριν ξεκινήσει η εκπαίδευσή τους. Στις 12 Μάρτη ξεκίνησε η εκπαίδευση, την οποία η Τερεσκόβα ολοκλήρωσε με άριστα το Νοέμβρη της ίδιας χρονιάς. Μετά την πρώτη της πτήση στο διάστημα έγινε κι η ίδια εκπαιδεύτρια κοσμοναυτών ως το 1966.

Με τον πρώτο σύζυγό της και το “γκαντέμη” κουμπάρο Χρουστσώφ

Η εκπαίδευση ήταν ιδιαίτερα απαιτητική, για την προσαρμογή του οργανισμού στις συνθήκες του διαστήματος και του διαστημοπλοίου, ενώ ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στην τελειοποίηση της χρήσης του αλεξίπτωτου, με πολλά άλματα στη θάλασσα. Κατά την επιλογή της Τερεσκόβα ως πρώτης ανάμεσα στις πέντε κοπέλες, εκτός από τις άψογες επιδόσεις της, βάρυναν ιδιαίτερα η εργατική της καταγωγή και η θυσία του πατέρα της στον πόλεμο. Μάλιστα όταν ρωτήθηκε μετά την πτήση τι θα μπορούσε να κάνει η ΕΣΣΔ για να την ευχαριστήσει, εκείνη ζήτησε να βρουν πού πέθανε ο πατέρας της. Σημαντικό κριτήριο ήταν και η ικανότητα κοινωνικοποίησης της Τερεσκόβα, που θα καλούνταν να εμφανίζεται τακτικά δημόσια τόσο στη χώρα, όσο και διεθνώς, ως μια ζωντανή διαφήμιση των σοβιετικών επιτευγμάτων και της θέσης της γυναίκας στο σοσιαλισμό. Η πρώτη πτήση γυναίκας στο διάστημα πραγματοποιήθηκε στις 16 Ιούνη 1963 στο διαστημόπλοιο Βοστόκ-6, διαρκώντας σχεδόν τρεις μέρες. Η εκτόξευση έγινε από το Μπαϊκονούρ, όχι όμως από εκεί που είχε ξεκινήσει ο Γκαγκάριν, αλλά από ένα εφερδικό σημείο. Ταυτόχρονα μπήκε σε τροχιά και το Βοστόκ-5 με τον κοσμοναύτη Βαλερί Μπικόφσκι. Τη μέρα της πτήσης, η Τερεσκόβα είπε στους δικούς της ότι θα συμμετείχε σε αλεξιπτωτιστικούς αγώνες, κι έτσι η οικογένειά της έμαθε τα νέα από το ραδιόφωνο.  Κατά την απογείωση, η Τερεσκόβα είπε: “Έι, Ουρανέ, βγάλε το καπέλο σου!”, ένα στίχο από το ποίημα του Μαγιακόφσκι “Σύννεφο με παντελόνια”. Παρά τη ναυτία και τη γενικότερη σωματική κακουχία, η Τερέσκοβα πέρασε επιτυχώς σχεδόν τρεις μέρες στο διάστημα, κρατώντας βιβλίο αναφορών και βγάζοντας φωτογραφίες, που αργότερα χρησιμοποιήθηκαν για την ανίχνευση στρωμάτων αεροζόλ στην ατμόσφαιρα. Προσγειώθηκε στην περιοχή Μπαγιέφσκι, και παρά τις συμβουλές των γιατρών, κατανάλωσε το φαϊ των ντόπιων μετά από τρεις μέρες ασιτίας.

Με το Γιούρι Γκαγκάριν

Στις 3 Νοέμβρη 1963 παντρεύτηκε τον Αντριγιάν Νικολάγιεφ, επίσης Κοσμοναύτη, με κουμπάρο το Χρουστσώφ, ο οποίος δεν έφερε πολλή τύχη στο ζεύγος, που χώρισε το 1982, έχοντας αποκτήσει μια κόρη το 1964. Με το δεύτερο σύζυγό της, τον ορθοπεδικό Γιούλι Σαπόσνικωφ, έζησε ως το θάνατό του το 1999. Μετά την αποστολή της η Τερέσκοβα σπούδασε στην Ακαδημία Μηχανικών της σοβιετικής πολεμικής αεροπορίας. Κατέλαβε σειρά αξιωμάτων, καθώς εκλέχθηκε στο Ανώτατο Σοβιέτ της ΕΣΣΔ το 1966 (στου οποίου το προεδρείο αναδείχθηκε το 1974), το 1968 έγινε επικεφαλής της Επιτροπής Γυναικών της ΕΣΣΔ και το 1971 μέλος της κεντρικής επιτροπής του ΚΚΣΕ.ΑΠό το 1976 ασχολήθηκε με ζητήματα εκπαίδευσης, έρευνας και πολιτισμού. Τιμήθηκε με δεκάδες βραβεία και παράσημα εντός κι εκτός ΕΣΣΔ, μεταξύ των οποίων κι εκείνο του “‘Ηρωα της Σοβιετικής Ένωσης” λίγες μέρες μετά την πτήση της στο διάστημα. Ένας μικρός πλανήτης κι ένας κρατήρας της σελήνης φέρουν το όνομά της, μαζί με πλατείες, δρόμους, μουσεία και σχολεία σε διάφορες περιοχής της ρωσικής επικράτειας. Ανακηρύχθηκε επίτιμη δημότης σε σειρά πόλεων ανά τον κόσμο, ενώ το 1980 ταξίδεψε σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη ως προσκεκλημένη του ΚΚΕ. Συνέχισε τη δράση της μετά τις ανατροπές, καθώς υπήρξε από το 1994 ως το 2004 διευθύντρια του “Ρωσικού κέντρου για τη διεθνή πολιτιστική κι επιστημονική συνεργασία”, ενώ σήμερα είναι βουλευτής του κόμματος “Ενιαία Ρωσία” του Ντμίτρι Μεντβέντεφ, το οποίο στηρίζει την κυβέρνηση Πούτιν. Φέρει τον τίτλο της υποστράτηγου της Ρωσικής Πολεμικής αεροπορίας. Το 2013 δήλωσε σε συνέντευξη τύπου πως θα ήταν διατεθειμένη να πάει στον Άρη χωρίς επιστροφή: “Ο Άρης είναι ο αγαπημένος μου πλανήτης”, πρόσθεσε. Στους Χειμερινούς Ολυμπιακούς του Σότσι το 2014, ήταν μια από τις 8 σημαιοφόρους της ολυμπιακής αποστολής της διοργανώτριας Ρωσίας. Μέχρι σήμερα στέκεται θετικά απέναντι στη σοβιετική κληρονομιά, καθώς όπως δήλωνε σε περσινή της συνέντευξη στη Γκάρντιαν “Η Σοβιετική Ένωση ήταν σημαντική για περισσότερες από μία γενιές. Δεν αγνοώ τα λάθη, τα πάνω και τα κάτω της, αλλά συνολικά…Είναι λάθος να την παρουσιάζουμε μόνο με μελανά χρώματα. Υπήρχαν και πολλά καλά., και συνεχίζει “Όλοι ζήσαμε το τέλος της Σοβιετικής Ένωσης σαν προσωπική τραγωδία και δε μπορούμε να συγχωρήσουμε αυτούς που την άφησαν να συμβεί”. Όσο για τον αρχιτέκτονα της αντεπανάστασης Μιχαήλ Γκορμπατσώφ, λακωνικά εκφράζει την περιφρόνησή της: “Δεν τον σέβομαι. Δε θέλω καν να ακούω τ’όνομά του”.

Δύσκολες Νύχτες